Madde Detay

Kerkük'te doğdu. Asıl adı Hacı Mehmed Es'ad'dır. Kerkük naiplerinden ve daha sonra Kerkük kadılığı da yapan Ali Efendi'nin oğludur. Babasından dolayı Araplar arasında İbnü'n-Nâ'ib, Türkler arasında Nâ'iboğlu olarak tanındı. Nâ'iboğlu ailesinin Emevilere dayandığı söylenmektedir. 1821 yılında Dâvud Paşa'ya intisap etti, ondan ders aldı, sonra da onun sır kâtibi oldu. 1831 senesinde Bağdat valisi Ali Rıza Paşa tarafından Bağdat defterdarlığına atandı. Aynı yılın Cemâziyelâhir ayının başında isyan eden birtakım Arap aşiretlerinin isyanını bastırmak üzere vali Ali Rıza Paşa bunlar üzerine bir askeri kuvvet gönderir. Bu kuvveti idare eden kumandanlar arasında çıkan ihtilafları halletmek için de Es'ad'ı gönderir. Es'ad bu işinde büyük bir başarı gösterir ve bunun karşılığı olarak da aynı yılın Şaban ayının ortasında valilikten sonra en büyük görev sayılan kethudalığa tayin edilir. Es‘ad bu kethudalık görevini de başarıyla sürdürür. Hatta vali Ali Rıza Paşa neredeyse bütün yetkilerini ona vermiştir ve bu da halkın hoşnutsuzluğuna neden olmuştur. Yaptığı bazı olumsuz işler nedeniyle hatta bazı durumlarda şiddet kullanmasından dolayı aleyhinde şikâyetler olmuş, görevden alınması için bazı küçük gösteriler de yapılmıştır. Nihayet 1248/1832 yılının Ramazan ayının 28'inde teravih namazından sonra vali konağına giderken Bağdat'ta tabancayla vurularak öldürüldü. Cesedi Meydan Sahası'nda yirmi dört saat kaldıktan sonra Ali Paşa Camiine kaldırılarak o civarda defnedilmiştir. Es'ad, Kerkük'te bulunan Ahi Hüseyin Mahallesi'ndeki Nâ'iboğlu Camii'ni yaptırmıştır.

Kuvvetli bir şair olan Es'ad'ın Arapça, Farsça, Türkçe şiirleri vardır. Elimizde şiirlerinin bulunduğu bir mecmua bulunmamasına rağmen kalan şiirlerinden yola çıkılarak Es'ad'ın devrinde önemli bir şair olduğunu görüyoruz. Dönemin şairleri onun şiirlerine nazireler ve tahmisler yazmışlar, onu her zaman takdirle anmışlardır. Arapça şiirleri de dönemindeki Arap şairler tarafından beğenilerek taştir edilmiştir. Es'ad, Bağdat'taki çalışma ve teşvikleriyle bir edebi hareket yaratmıştır. Tanınmış birçok şair ve ediplerle onun şiir tartışmaları vardır. Başta Ömer Ramazan, Şeyh Sâlih Temîmî ve Hamza Merîze olmak üzere bütün muasırları onun ilmi kudretini ve edebî kabiliyetini takdir etmişlerdir. Ata Terzibaşı yedi Türkçe, iki Arapça şiirini kitabına almıştır (1968: I/76-81).

Terzibaşı, Ata (1968). Kerkük Şairleri. C. I. Kerkük.

Murabba‘

Hâk-i pây-i yâre geldim şâd-mân oldum bugün

Mazhar oldum iltifâta kâm-rân oldum bugün

Hadd-i zâtımda gedâ-yı bî-ser ü sâmân isem

Velâkin hüsnünle ben şâh-ı cihân oldum bugün

Ol Mesîhâ-dem-sıfatla ey dil oldum hem-zebân

Buldu feyz-i sohbetiyle mürde cismim tâze cân

Teşne-i hicrân iken emdim leb-i la'lin hemân

Pîr idim âb-ı hayât içdim cüvân oldum bugün

Hamdü-lillâh tâli'-i mes'ûd-bahş-ı yâr ile

Gülşen-i işretde bülbül-veş o gül-ruhsâr ile

Fursat el verdi görüşmek kısmet oldı yâr ile

Rû-be-rû zânû-be-zânû nagme-hân oldum bugün

Bir kemân-ebrû kemân-keş yâre oldum mübtelâ

Kabza-i cevrinde kaddim yâ gibi oldı dü-tâ

Dest-i nâzından gelen tîr-i cefâ itmez hatâ

Nâvek-i dil-dûz-ı müjgâna nişân oldum bugün

Rahm idüp insâfa geldi ol cüvân-ı dil-rübâ

Hâlimi sordı beşâşetle idüp arz-ı vefâ

Kandedir andı beni adımla ol şeh Es'ad'â

Müjdeler kim sâhib-i nâm u nişân oldum bugün

(Terzibaşı, Ata (1968). Kerkük Şairleri. C. I. Kerkük. 78, 79.)