Madde Detay

Es'ad Efendi Selaniklidir (Altun 1997: 20). Şairin hayatından söz eden kaynaklarda zikredilmemekle birlikte ismi ile mahlası aynı olabilir, nitekim edebiyatımızda ismini mahlas olarak kullanan şairler bulunmaktadır; Tâcî-zâde Ca'fer, Ahmed Paşa gibi. Doğum tarihi bilinmeyen şairin, divanında yer alan medhiyelerden hareketle 16. yy.ın sonunda doğmuş olabileceği düşünülebilirse de (Kayayerli 1997: xxiv) Rıza Tezkiresi'nde yer alan "tâze vü nev-zuhûr" ifadesinden 17. yy.ın evailinde dünyaya gelmiş olabileceği de tahmin edilebilir. Ailesi hakkında bilgi bulunmayan şairin "Şeyh-zâde" olarak tanınmış olması (Altun 1997: 20) hasebiyle Selanikli bir şeyh ailesine mensup olduğu söylenebilir. Nitekim divanda yer alan: Gün be-gün bende-nevâz oldı o şeh nîk oldı / Ser-i hûbân-ı cevânân-ı Selânik oldı, beyti bu duruma işaret etmektedir (Kayayerli 1997: 189). Öğrenimini tamamladıktan sonra şair, "zümre-i müderrisîn"e dahil olmuş (Altun 1997: 20), pâye-i erba'îne (kırklı medresede müderrisliğe) yükselmiş, bir süre sonra da kırktan münfasıl olmuş (ayrılmış)tur. (Zavotçu 2009: 143). Es'ad Efendi 1043/1634'te Selanik'te vefat etmiştir.

Şiirlerinden anlaşıldığı kadarıyla şair, zulüm ve haksızlıklara uğramış, görev alamadığı dönemlerde maddi ve manevi sıkıntılar çekmiştir. Yine şair, dönemindeki sosyal bozukluklara bigane kalamamış ve bunları şiirlerinde dile getirmekten çekinmemiştir. Eserleri:

1. Divan: Eserin muhteviyatı şu şekildedir: 12 kaside, 1 tarih (Rızâyî'nin ölümüne yazılmış), 1 tahmis (Nef'î'nin Farsça gazelinin tahmisi), 260 gazel (7'si Farsça), 14 kıt'a ve rubai ve 16 beyit (3'ü Farsça). Divan'ın 2 nüshası bilinmektedir: İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar 1411 ve Afyon Gedik Ahmed Paşa İl Halk Kütüphanesi 8287 (eski nr. 1639; aynı yazma: Milli Kütüphane Yazma Eserler 8287). Üzerinde bir yüksek lisans tezi bulunmaktadır (Kayayerli 1997).

2. Sâkînâme: Aruzun "feilâtün mefâilün feilün" kalıbıyla mesnevi nazım biçiminde kaleme alınmış eser, 114 beyit olup tasavvufi mahiyettedir. Mesnevi, divan nüshalarında yer almaktadır.

Es'ad Efendi Mevlevi tarikatına mensuptur. Şiirlerinde Mevlevilik ve tasavvufla ilgili hususlara temas ettiği görülür. Rind-meşrep yapısı olan şairin gazelleri âşıkane ve rindanedir. Bir gazeli (G. 242) Fuzûlî'ye naziredir, Nef'î'nin Farsça bir gazelini ise tahmis etmiştir (Tahmis: Kayayerli 1997: 44). Şair, üslup olarak Sebk-i Hindî'yi ve bu tarzın önde gelen isimlerinden olan Urfî-i Şirazi'yi takip ettiğini şöyle ifade etmektedir: Çü Es'ad tab'ı üstâdun Sıfâhân-ı ma'ânîdür / Misâl-i Urfî-i Şirâzîdür ebyâtınun tarzı (G. 238-5). Divanda yer alan gazellerden 217'si beş beyittir. Bunun şuurlu bir tercih olduğu şairin şu beytinden anlaşılmaktadır: Es'ad gazelde penç eyle beyti / Say nakd-i vasf-ı dildârı beş beş (G. 123-5).

Altun, Kudret(hzl.)  (1997). Tezkire-i Mûcib, İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 20.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1959). C.2.  İstanbul: Maarif Basımevi. 269-270.

Kayayerli, Ercan (1997). Selanikli Es'ad Efendi, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı'nın Yeni Harflerle Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon  Kocatepe Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Naili-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  Ankara: Bizim Büro Yay. 35.

Mehmed Süreyya (1308-1315/1890-1897). Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniye. C.2. İstanbul: Matbaa-i Amire. 492.

Şaş, Ali Kemal (2009). Es'ad Efendi Divanı'nın Yeni Harflere Çevirisi ve İçerisindeki Çekimli Fiillerin Yapı Bakımından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yay. 143.

Divan'dan

Niçe bir cevr ide ol dilber-i mümtâz bana

Niçe bir gayra vefâ eyleye bin nâz bana

 

Niçe bir itmeye sâkî-i mey-i dil-şâdı

'İşve-i nâzük ü meyl-i galat-endâz bana

 

Niçe bir eyleye tahsîs nigeh agyâra

Mihr-i bî-hâsıl u bîgâne gey âgâz bana

 

Ben bilürdüm işümi tâli'üme nisbet eger

Dönse bir kez felek-i şu'bede-pervâz bana

 

Es'adâ tab'-ı hünermend ü suhan-yâbumla

Pâye dirsem yiridür rütbe-i i'câz bana

(Kayayerli, Ercan (1997). Selanikli Es'ad Efendi, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı'nın Yeni Harflerle Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 46.)

 

Mâdâm gamze mest-i kadeh-nûş-ı fitnedür

Müjgân-ı çeşm-i yâr hem-âgûş-ı fitnedür

 

Sahpâ-perest-i 'işve degül şâhid-i nigâh

Mest-i mey-i girişme vü ser-hôş-ı fitnedür

 

Eyler mezâd-ı kâle-i âşûb-ı hüsnini

Dellâl-ı gamze emti'a-berdûş-ı fitnedür

 

Hûn-ı nigâh-ı dilbere kan itdüren müdâm

Hep keyf-i câm-ı bâde-i pür-cûş-ı fitnedür

 

Mümkin mi Es'ad olmaya âteş-zen-i salâh

Çarh-ı sitem-fürûş şerer-pûş-ı fitnedür

(Kayayerli, Ercan (1997). Selanikli Es'ad Efendi, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı'nın Yeni Harflerle Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 80.)

 

Sâkî-nâme'den

Sun o sahbâyı gam-zidâ olsun

Derdi pâ der-gil-i hüdâ olsun

 

Sun o sahbâyı gam-güdâz olsun

Neşve-bahş-ı dil-i niyâz olsun

 

Bizi o bezmün eyle cerrârı

Cür'a-cûyânı terk ide 'ârı

 

Lâyık eyle o bezmgâh-ı müle

Reng-i ruhsârı hande ide güle

 

İtme şermende-i günâh bizi

Dâg u şerhayla âh âh bizi

 

Bize bir neşve vir bilâ-bâde

Olmaya keyfi bezm-i dünyâda

 

Bize bir bâde vir bilâ-sâkî

Vire bir keyf ü neşve-i bâkî

 

Bize bir bezm vir ki mestânı

Unuda zevk-i câm-ı rahşânı

 

Bize bir şevk vir ki bezm-i neşât

Ola dil hânesinde köhne bisât

 

Bize bir şevk vir ki mihr-i felek

Ola her satr-ı dilde nokta-i şekk

 

Bezm-i gafletde ayık eyle bizi

Mestî-i 'ışka lâyık eyle bizi

 

Eyle ol bâdenün bizi mesti

K'ana şer'-i metîn ola desti

 

Eyle ol bâdenün esîri bizi

Sulaya bezmgâh-ı dînümüzi

 

Eyle ol bezm-i hâsda bizi hâk

Saçıla cür'a-i şeh-i Levlâk

 

Sun o sahbâyı neşvedâr olsun

Katre-cûyân-ı çâr-yâr olsun

(Kayayerli, Ercan (1997). Selanikli Es'ad Efendi, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı'nın Yeni Harflerle Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 2-3.)