Madde Detay

1085/1674-75 yılında İstanbul’da doğdu. Adı, Şeyhî Mehmed Efendi (Özcan 1989: 741), Safâyî (Çapan 2005: 487) ve Sâlim (İnce 2005: 534)’de Halîl, Râmiz (Erdem 1994: 233)’de ise Mehmed’dir. Câbî-zâde Mustafa Efendi’nin oğlu olduğundan Câbî-zâde Halîl Fâ’iz Efendi olarak tanındı. Müneccim İsa Efendi’nin torunudur. Orta Câmii ders-i âmı Bostan Sâlih Efendi, Kara Halil Efendi, Mestci-zâde Abdullah Efendi ve Mutavvelci Efendi’den dersler alarak her alanda bilgi sahibi bir kimse hâline geldi. Neşâtî Dede’den Farsça dersleri aldı. Özellikle de astronomi ilminde kabiliyetliydi. Çok zeki olduğundan anlamsız hayallere dalarak şuurunu kaybetti ve Yedikule yakınlarındaki evinde 11 Cemâziyelevvel 1134/27 Şubat 1722’de kendini astı. İstanbul Yedikule dışındaki Kirişhane Mezarlığı’da babasının yanında defnedildi. Vefatına Câbî Remzî tarafından “İki târîh dinildi rıhletine / Evveli bir ziyâde ile ma‘dûd / Âh Mansûr-veş ‘adem cisrin 1134 / Geçdi Fâ’iz Efendi gibi vücûd 1134” kıt‘ası ile tarih düşürüldü. Vefat tarihinin Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 508)’de 1130/1717-18 olarak gösterilmesi doğru değildir.

Devrinde bilgisiyle tanındı. Her alanda söz sahibi, üç dilde söz söylemeye kadir bir kimseydi.

Eserleri şunlardır:

1. Dîvânçe: Eser, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz FB 509’dadır. İçinde Râmî Mehmed Paşa övgüsünde 1 kaside, 33 gazel, 1 kıt‘a, 21 rübai, 15 müfred, 12 lugaz ve 14 tarih vardır. Şiirleri güzel olup devrinde beğenilmiştir (Erdem 2004: 13). Türkçe şiirleri yayımlanmıştır. (Kıyçak 2019)

2. Yunus Suresi Risalesi: Yunus Suresi’nin 90. ayetine dairdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 64).

3. Şerh-i Âdâb-ı Hüseyniyye: Adaba dairdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

4. Kavâid-i Fârisiyye Şerhi: Neşâtî Dede’nin eserinin şerhidir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi Bölümü'ndedir (Kurnaz-Tatçı 2000: 265-266).

5. Alâka Risâlesi: İlm-i ma‘naya dair bir şerhtir (Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

6. Kelimâtu Usûliyye fi Massı’d-Duhan:Kahve ve afyona dair bir risâledir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

7. Karîne Risâlesi: Karîneye dairdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

8. Fütûh-ı Alâiyye: Astronomiye dairdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

9. Şerh-i Akâîd-i Nûniyye: Hızır Bey’in “Nûniyye” kasidesinin şerhidir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi Bölümü'ndedir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı  2000: 265-266).

10. Es-Savletü’l-Hizebriyye fî Mesâ’ili’l-Cebriyye: Cebirle ilgili bir eserdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

11. Hesâb-ı Tencîm: Astronomiye dairdir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi Bölümü'ndedir (Kurnaz-Tatçı2000: 265-266).

12. Fezleketü’l-Hisâb: Matematiğe dairdir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 265).

13. Makâlâtü’s-Seyyâre: Astronomiye dair bir eserdir (Kurnaz-Tatçı 2000: 266).

14. Şerhü Kelimâtı Şerîfiyye fi’l-Âdâb: Seyyid Şerîf’in risalesinin şerhidir (Özcan 1989: 742; Kurnaz-Tatçı 2000: 366).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 507-508.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 487.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 233-324.

Erdem, Sadık (2004). “Fâ’iz”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 12-13. 

Fâiz Halîl b. Câbî-zâde Mustafâ. Dîvân. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. Nr. 06 Mil Yz FB 509.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 534.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 123.

Kıyçak, Özgür (2019). Câbî-zâde Halîl Fâ'iz'in Türkçe Şiirleri". Tarih Okulu Dergisi 12 (XLIII):1862-1908.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Nâil Tuman-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 739.

 Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tahir, Osmânlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay. 264-265.

Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay. vr.335b.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyiü’l-Fudalâ. C. II-III. İstanbul: Çağrı Yay. 741-742.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1979). “Fâiz, Halil Efendi (Câbîzâde)”. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 148-149. 

Bahâriyye Der-medh-i Vezîr-i A‘zam Râmî Mehmed Paşa

Cihânı eyledi gark-âb zevk-i cûş u bahâr

Mey-i neşât ile pür oldu sâha-i gül-zâr

…

Zemîni garka-i seyl-âb etdi feyz-nümâ

Ki bî-sefîne nigâha dahı muhâl güzâr

 

Bu nev-bahârda tugyân-ı âb ile bî-şek

Garîk-ı bahr-i şi‘rdür sefîne-i eş‘âr

 

O denlü oldu ser-efrâz cünd neşv ü nemâ

Nüfûz-ı âb olur hâk-i gülşene düşvâr

 

Yayıldı gûşe-be-gûşe asâkir-i şâdî

Olunca hayme-figen gülsitâna şâh-ı bahâr

 

Kumâş-ı sebzi çemen eyledikde pây-endâz

Şükûfe etdi kudûm-ı güle nükûz-ı şâr

 

Miyâha mevceyi bâd etdi vesme-i ebrû

Olunca şa‘şa‘a-i gül hınâ-yı dest-i çenâr

 

Dimâga neş’e-fezâ olmada bu dem oldu

Şarâb-ı nâb ile hem-ser şükûfe-i destâr

 

Aceb mi yansa yakılsa hezâr gayret ile

Gülün açıldı yüzü oldu şâhid-i bâzâr

 

Dimâgı kıldı mu‘attar nesîm-i hoş-enfâs

Nigâhı şu‘le-i gül etdi matla‘u’l-envâr

 

Çemen bahârı dü-esbe edince istikbâl

Gül-i piyâde çü etfâl oldu çûba süvâr

 …

Olur şükûfeye sûsen berât-ı bî-bergi

Hukûk-ı ebr-i bahârı ederse ger inkâr

…..

Çemen çemen sürüyüp yine mevc zencîrin

Karârı kalmadı dîvânedür meger enhâr

 

Kalırdı gonce rukâd-ı ademle pîçîde

Figân-ı bülbül-i şûrîde etmese bîdâr

 

Çemenle yakdıgı dem gül uçuk uçuk âteş

Figâna başladı yer yer kebâbvâr hezâr

 

Dıraht-ı Tûr-sıfat oldu ser-zede gülden

Şerâr-ı nâr-ı tecellî-i hazret-i Settâr

 

Tamâm-ı gülşeni ol âteş eyledi sûzân

Aceb mi bî-hod olursa hezâr Mûsâ-vâr

 

Okur bu şi‘r-i teri her seher gülistânda

Edîb-i nâdire-perdâz andelîb-i nizâr

 

Gelince cilveye gülşende kâmet-i dil-dâr

Hemân serv-i sehî etdi ihtiyâr-ı kenâr

 

Piyâleyi ele al nûş-ı hûn-ı takvâ et 

Bu demde tevbeye sad bâr eyle istigfâr

 

Ederse kaddine teşbîh kendiyi o bütün

Miyân-ı serve olur tavk-ı fâhte-i zünnâr

 

Bu rûzgârda sad hayf gonce-i ümmîd

Şiküfte olmadı gitdi niçe hazân u bahâr

 

Yine telâtum-ı mevc-i bahâr ile Fâ’iz

Hurûş eyledi deryâ-yı dîde-i hûnbâr

 

Dehen-güşâ ola tâ çend hâmyâze ile

Sezâ budur pes ez-în nergis ede def‘-i humâr

 

Zamân-ı ayş u tarab geldi eylesün mutrib

Nevâ-yı nây-ı ferah-zâ ile nevâziş târ

 

Ki bir vezîr-i zamânıla gülsitân-ı cihân

Hazâna varmış iken oldu tâze rûy-ı bahâr

……

Vezîr-i fâzıl u dânâ netîce-dân-ı minâ

Hıdîv-i kişver-i ma‘nâ müsellemü’l-etvâr

……

Sipihr-i ilm ü hüner âfitâb-ı fazl u kemâl

Sehâb-ı lutf u mürüvvet cihân-ı hilm ü vakâr

 

Hayât-ı tâze verir mürdegân-ı ma‘nâya

Harîr-i kilk-i teri nutk-ı Îsevî-girdâr

(Fâiz Halîl b. Câbî-zâde Mustafâ. Dîvân. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. No. 06 Mil Yz FB 509. vr. 1b-2b.)