Madde Detay

Şeydâ, Fâzıl ya da Fâzıl-ı Şeydâ mahlaslarını kullanan şairin gerçek adı Molla Fethullah’tır. Doğum tarihi kesin olarak bilinmiyorsa da 18. yüzyıl sonlarında Tebriz’de doğduğu tahmin edilmektedir. İyi bir eğitim aldığı bellidir (Garayev 1987: 13). Şeydâ 1829’da Rusya’nın Tahran Elçisi Griboyedov’un ölümü sonrasında İran’dan Rusya’ya gönderilen heyette yer almıştır. Tiflis, Moskova, Petersburg’da bulunmuştur. Bu seyahati sırasında Rusya İmparatoru I. Nikolay’a bir kaside sunmuştur (Gasımzade 1974: 202). Bu kasidenin Rusçaya nesirle çevirisi 1889 yılında Moskova’da çıkan Russkiy Arkhiv dergisinde yayınlanmıştır (Rozonov 1889: 238-240). Aynı seyahatinde Şeydâ, Rus şairlerle de görüşme ve tanışma fırsatı bulmuştur. Bunların arasında ünlü şair Puşkin de bulunuyor. Petersburg’da tanıştığı Rus şairlerden Hvostov, kendisine bir şiir ithaf etmiştir (Rozonov 1889: 240). Rusya’dan dönünce Molla Fethullah olan adını değiştirerek Fâzıl Han Şeydâ adını almıştır. Hicivleriyle devlet memurlarını ve din adamlarını kendine düşman ettiğinden 1838 yılında İran’dan kaçarak Tiflis’e gitmiş ve burada 1842 yılında Rus tabiiyetine girmiştir. 1846’da Kafkasya Valiliği Siyasi Kalemi’nde mütercim olarak göreve başlamış, 1847’de Tiflis’te yeni açılan Şii Müslüman okuluna öğretmen olarak atanmıştır (Gasımzade 1974: 202). 1852 yılında Tiflis’te ölmüştür. Mezarı Tiflis’tedir.

Tiflis’te bulunduğu sürede Dîvân-ı Hikmet adlı şiir meclisinin müdavimlerinden olan Şeydâ’nın bazı şiirleri kalmıştır. Garayev, antolojisine Türkçe 3 gazeliyle bir muhammesini almıştır (Garayev 1987: 14-16).

Garayev, Nesreddin (hzl.) (1987). Poetik Meclisler. Bakü: Yazıçı Yay.

Gasımzade, Feyzulla (1974). XIX. Esr Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı.

Rozonov, M. G. (1889). “Persidskoe Posolstvo v Rossii v 1829 godu”. Russkiy Arkhiv 68 (2): 209-240.

Gazel

Aceb baht u aceb tâli’ aceb şems ü aceb tâbân

Aceb Kâdir aceb Sâni’ aceb Hâlık aceb Subhân

Aceb hâl ü aceb Hindû aceb dendân aceb lu’lu’

Aceb kâkül aceb ebrû aceb kavs ü aceb müjgân

Aceb la’l ü aceb gevher aceb sâkî aceb Kevser

Aceb hüsn ü aceb zîver aceb hûr ü aceb gılmân

Aceb şûh u aceb sûret aceb zîb ü aceb zînet

Aceb mâh u aceb tal’at aceb Yûsuf aceb Ken’ân

Aceb lâle aceb gülşen aceb dil-cû aceb ahsen

Aceb nergis aceb sûsen aceb gonca aceb handân

Aceb zülf ü aceb sünbül aceb hâl ü aceb fülfül

Aceb tûtî aceb bülbül aceb ahmer aceb hôş-hân

Aceb aşk u aceb sevdâ aceb Fâzıl aceb Şeydâ

Aceb sûziş aceb gavgâ aceb Mecnûn aceb giryân

(Garayev, Nesreddin (hzl.) (1987). Poetik Meclisler. Bakü: Yazıçı Yay. 14.)