Madde Detay

Asıl adı İsmail Naci Kalpakçıoğlu’dur. “Karpuzcu Fethi Ağa” olarak anılan İbrahim Fethi ve Hatice Hanım’ın çocuğu olarak Giresun’da doğdu. İlk ve orta öğrenimlerini sırasıyla Giresun Gazipaşa İlkokulu (1939), Giresun Ortaokulu ve Erzurum Lisesi (1945)’nde tamamladı. 1949 tarihinde İ.Ü. İktisat Fakültesi’nden mezun oldu. Öğrenimi sırasında devlet bursundan faydalandığı için bir süre Konya Ereğlisi’ndeki Sümerbank Bez Fabrikası’nda memur olarak çalıştı. Siyasi görüşleri ve faaliyetleri yüzünden çeşitli soruşturmalara maruz kalan Fethi Naci, aynı sebepten bir süre mahkûmiyet hayatı yaşadı. İktisat Fakültesi asistanlık sınavını kazandı fakat yine bu yüzden ataması yapılmadı. Gerçek Yayınevi’ni kurduğu 1965’e kadar çeşitli özel fabrikalarda muhasebeci ve yönetici olarak görev yaptı. Bu tarihten sonra yazarlık ve yayıncılık asıl işi oldu. İlk yazısını Erzurum adlı yerel bir gazetede yayımlatan (1943) Fethi Naci, ilk şiir ve hikâyeleriyle birlikte muhtelif deneme ve eleştiri yazılarını önce Yeşilgiresun, Aksu, Karadeniz Postası, İstanbul, Yedigün gibi gazete ve dergilerde neşretti. Bir dönem Naci Kalpakçıoğlu imzası dışında Oktay Deniz müstearını kullanan yazar, 1953’ten itibaren Fethi Naci imzasıyla tanındı. Bu adla ilk yazısı Kaynak dergisinde çıktı. Edebiyat, kültür, siyasi içerikli diğer yazıları yıllar içinde Yeryüzü, Beraber, Yeni Ufuklar, Büyük Gazete, Vatan, Sosyal Adalet, Yön, Ant, Soyut, Pazar Postası, Seçilmiş Hikâyeler, Dost, Yeni Dergi, Akşam, Politika, Yeni Düşün, Yazko Somut, Adam Sanat, Gösteri, Milliyet Sanat, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Yaşasın Edebiyat, Aydınlık, Yeni Yüzyıl gibi çeşitli yayın organlarında yayımlandı. Ayrıca bu yayın organlarının bazılarında yönetici olarak da çalıştı. Fethi Naci, meslek hayatı boyunca çeşitli ödüllere layık görüldü. 1959 yılında Dost dergisinin düzenlediği bir soruşturmada yılın en beğenilen eleştirmeni seçildi. Bir Hikâyeci: Sait Faik-Bir Romancı: Yaşar Kemal eseri için verilen 1991 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü’nü Cevdet Kudret’le paylaştı. 1998 yılında düzenlenen 17. İstanbul Kitap Fuarı (TÜYAP)'nın “Onur Yazarı”dır. 1976 yılında önceden boşandığı eşini ve tek çocuğunu bir trafik kazasında kaybeden yazar, bu vahim olayın acısını her daim yüreğinde taşıyacaktır. Sonrasında hayatının sonuna kadar birlikte olacağı Lale Kalpakçıoğlu’yla ikinci evliliğini yapan (1982) yazar, 23 Temmuz 2008 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.

Edebiyat çevrelerinde eleştirmen kimliğiyle öne çıkan Fethi Naci, Türk edebiyatında eleştiri türünün gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. Eleştirilerini, bir metot çerçevesinde yapmaya çalışmıştır. Metne daha çok toplumsallık ve estetik perspektifinden odaklanması onun eleştiri metodunun en belirgin hususiyetidir. Bununla beraber eleştirmenliğinin ilk yıllarında “toplumcu sanatın kuramlarını kurmaya çalışan bir eleştirmeci olarak tanın[an]” (Necatigil 1978: 152) yazar, sosyalist-gerçekçi söyleme sıkı sıkıya bağlı olan eleştiri yordamını sonraki yıllarda belli çerçevede revize ederek edebiyatı bu toplumsal işlevi üzerinden değerlendirmeye her zaman bağlı kalmıştır (Oktay 2011: 60). Neticede eleştiri metodundaki kendine özgülük, metnin estetik ölçütlerini göz ardı etmeksizin toplumsal süreçlerle ilişki düzeyini arama ve sorgulamaya özen göstermesidir. Böylece metnin fikrî boyutu ile estetik ölçütlerini birlikte değerlendirme anlayışı onun eleştiri yönteminin esasını teşkil etmiştir. Çeşitli kanonik çevrelerden herhangi bir beklenti içine girmeyen yahut dışlanma korkusu duymayan yazar, böylelikle eleştirilerinde yerleşik yargıları sorgulamaktan çekinmemiştir. Ayrıca keyfîlikten sakınmış ve yargılarında samimilikten taviz vermemiştir. Yeri geldiğinde sert bir üslup kullanmaktan da çekinmeyen yazar daha çok “gazete ve dergi yazılarına uygun biçimde canlı, konuşma diline yakın bir deneme dili[ni]” (Alpay 2011: 105) benimsemiştir. Bununla beraber incelediği metinlerin dili kullanmadaki başarısını bir eleştiri ölçütü olarak çokça gündeme taşıması, onun dil konusundaki hassasiyetini gösteren önemli bir işarettir. Eleştirilerinde şiir ve öyküden çok romana odaklanması, kendisine roman eleştirmeni sıfatını kazandırmıştır. Toplumsal değişim sürecinin muhtelif parametrelerini Türk romanı üzerinden irdeleyen çalışmaları, konuya ilişkin sahanın vazgeçilmez referansları arasındadır. Bu roman değerlendirmeleri için başvurulan kıstaslarda toplumcu gerçekçi anlayışın katkısı görülmekle beraber yazar, bireysel varoluşun ancak toplumsal ortam içinde anlam kazandığından yola çıkarak bu iki kavramı birbirinden ayrı düşünmemiş ve bu yüzden incelediği romanlarda bireysellikle toplumsallık bağıntısına özellikle önem vermiştir. Ayrıca iyi bir roman kurgusu için başarılı bir kişileştirmeyi ölçüt alma, özellikle de olabilirlik ilkesi bağlamında belirlenmiş “gerçeklik” tanımlamasıyla metni çözümleme girişimi, yazarın roman eleştirilerine kendine özgülük niteliği kazandırmıştır (Parla 2011: 119-121). Hiç kuşku yok ki romana yönelik farklı ve düşündürücü değerlendirmelerin arkasında iktisat öğrenimi ve politik okumalarının getirdiği birikimin önemli bir katkısı vardır. 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme başlıklı incelemesi, romanın bizdeki gelişimini sergilemesi, tespitleri, yöntem açısından özgünlüğü ile eleştiri hayatımızda bir aşama olarak kabul edilmiş ve “Türk romanını panoramik sunumuyla, kışkırtıcı gözlem ve değerlendirmeleriyle en önemli birkaç eleştirel tarih çalışması arasında” (Parla 2011: 122) sayılmıştır. Fethi Naci, farklı zamanlarda kaleme aldığı deneme, eleştiri türündeki edebiyat yazılarını bir araya getirerek muhtelif başlıklarla kitaplaştırmış ve ayrıca Reşat Nuri, Sait Faik, Yaşar Kemal hakkında geniş kapsamlı çalışmalara imza atmıştır.