Madde Detay

Gamî’nin asıl adı Alâ’addîn Alî’dir. Bursa’da doğmuştur. Molla Fenârî-zâde Yûsuf Bâlî’nin oğludur. Ancak Gamî mahlasıyla şiirler yazan kişinin, Fenârî-zâde Alâ’addîn Alî Çelebi değil de oğlu Şâh Çelebi (Riyâzî: vr. 82a) veya diğer oğlu Şeyhülislâm Muhyiddîn Mehmed Çelebi (Kaf-zâde Fâizî: 82b; Mehmed Süreyyâ 1311: 342; Tuman 2001: 731) olduğu gibi farklı bilgiler mevcuttur. Fakat diğer kaynaklarda Alâ’addîn Alî’nin “Gamî”, Muhyiddîn Çelebi’nin “Muhyî” mahlasıyla şiirler kaleme aldığı belirtilmiştir. Zaten Muhyiddîn Çelebi’nin, Muhyî mahlaslı şiirlerinden meydana gelen bir Dîvân’ının mevcudiyeti de bilinmektedir (Demirel 2005). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi’nde (1979: 276) verilen bilgiye göreyse Alâ’addîn Alî, Fenârî’nin oğludur ve asıl adı Mehmed Şâh Çelebi’dir. Aslında bütün bu karışıklıklar, şairin oğlu Fenârî Mehmed Şâh ile biyografilerindeki benzerlikten ve ikisinin de şiir yazmasından kaynaklanmaktadır. Muhyiddîn Çelebi ve Mehmed Şâh Çelebi de Gamî’nin oğullarıdır. Şairin mahlası, eski ve yeni kaynaklarda (Döndüren 1995) “Gammî” şeklindedir. Oysa gerek tezkirelerdeki gerek Mecma’u’n-Nezâ’ir’deki şiirlerinin vezninden mahlasının “Gammî” değil “Gamî” olması gerektiği de açıktır. Alâ’addîn Alî, ilk bilgilerini babasından aldıktan sonra tahsil için İran ve Orta Asya’yı dolaşmıştır. Herat, Semerkand ve Buhara’da devrin en tanınmış hocalarından ders almış ve tahsilini tamamlayarak Bursa’ya dönmüştür. Fâtih’in hocası Molla Gürânî’nin girişimiyle Manastır ve Gâzî Murâd Han Medreseleri müderrisi olmuştur. Yine Molla Gürânî’nin tavsiyesiyle bizzat Fâtih Sultân Mehmed tarafından 872/1467-68’de beş yıl görev yapacağı Bursa kadılığına ve arkasından 878/1473-74’de kazaskerliğe atanmıştır. Kazaskerliği döneminde adaletten ayrılmadığı, ilim adamlarını kollayıp gözettiği özelikle Mecdî Zeyli’nde (Özcan 1989: 199) uzun uzun anlatılmaktadır. On yıl kadar aynı makamda kalan Alâ’addîn Alî Çelebi, azlinin ardından II. Bâyezîd zamanında 894/1489-90'te Rumeli kazaskerliğine getirilmiştir. Sekiz yıl süren bu görevden sonra hayatının son dönemlerinde Şeyh Hâcı Halîfe’ye intisap ederek Zeyniyye Tarikati’ne girmiştir. Ömrünün kalan kısmını, kışları Bursa’daki evinde talebelere Arapça, Farsça ve dinî ilimler okutarak, yazları Keşişdağı/Kadı Yaylağı (Uludağ) denen yerde ikamet ederek geçirmiştir. 903/1497-98 yılında Bursa’da vefat etmiş ve burada atalarının yaptırdığı camiin haziresine gömülmüştür.

Kaynaklarda Gamî’nin, Şerh-i Kâfiye ve matematikle ilgili Tecnîs Şerhi adlı eserlerinden söz edilmekte, ancak bunların nüshaları bilinmemektedir. Dîvân düzenleyip düzenlemediği de meçhuldür. Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmi’u’n-Nezâ’ir’inde dört, Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde iki ve Pervâne Bey Mecmû’ası’nda iki gazeli tespit edilmiştir.

Tezkirelerde Gamî’nin şairliği üzerine yapılan yorumlar ise gayet olumludur. Bunlardan en dikkat çekicisi Kınalı-zâde'ye aittir. Şairin hafızasında on binden fazla gazel ve daha pek çok matla bulunduğunu da kaydeden bu tezkireciye göre Gamî’nin şiirleri “sihirli kaleminden sızan damlalar” gibidir. Bu nefis şiirler okunduğunda dostlarının kalpleri âdeta sarhoş olmaktadır (Kutluk 1989: 730).

Atlansoy, Kadir (1989). Bursa Şairleri - Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: ASA Kitabevi Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul.

Demirel, Mustafa (2005). “Fenârîzâde Muhyiddin Çelebi ve Divanı”. Türklük İncelemeleri Dergisi (13): 167-194.

Döndüren, Hamdi (1995). “Fenârî, Alâeddin”. İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yay. 337.

Eğridirli Hacı Kemâl. Câmi’u’n-Nezâ’ir. Bayezıd Kütüphanesi. No. 5782. vr. 206b, 248b, 292b, 390a.

Fâik Reşâd (1311). Eslâf. C. 1. İstanbul.

İsmail Belîğ (1302). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Bursa.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane. Yz. A. 679. vr. 82b.

Köksal, M. Fatih (2004). “Gamî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 115-116.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 15.09.2013].

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 2. Ankara: TTK Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1997). Beyâni Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. Süleymaniye Kütüphanesi. Hâlet Efendi. No. 628. vr. 331b.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakâik (Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. C. 2. İstanbul: Çağrı Yay.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Bağdat. No. 406. vr. 440b, 554b.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Es’ad Efendi. No. 3871. vr. 82a.

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 5. İstanbul.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1979). C. 3. “Gamî” İstanbul: Dergâh Yay. 276.

Gazel

Ben cihân içre kim olam ki bana yâr olasın

Yârlık işi tamâm oldı hemân var olasın

Beni âzâde iken ışka giriftâr itdün

Göreyin sen de benüm gibi giriftâr olasın

Bed-du’â itmezin ammâ ki Hudâ’dan dilerem

Bir senün gibi cefâkâra hevâdâr olasın

Sen ki gülzâr-ı cinânun gül-i nev-restesisin

Ne revâ ola ki her hâr u hasa yâr olasın

Ey Gamî nâle vü zâr ile ölürsen yiridür

Sana kim didi ki her bir güzele yâr olasın

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 15.09.2013]. 2040.)