Madde Detay

Asıl adı Allahverdi Alioğlu Allahverdiyev’dir. Azerbaycan’ın Kelbecer ilçesinin Şaplar köyünde 1933 (1931?) yılında doğmuştur. Babası yörede avcılık ve şairliğiyle ünlenmiş Ali’dir (1900-1969). 1955 yılında Şuşa Teknik Öğretmen Okulu’na kaydolmuş, burada öğrenciyken 1956 yılında Moskova’da düzenlenen Azerbaycan İncesanat Festivali’ne katılarak yarışmada birinci olmuştur. Yarışma dönüşünde Ermeni olan okul müdürü kendisini kötü karşıladığından okul müdürünü dövmüş ve okuldan ayrılmak zorunda kalmıştır. Çevresinde âşıklık mesleğinin revaçta oluşu ve babasının da desteklemesi onun âşıklığa yönelmesine sebep olmuştur (Şıhalıoğlu 2009: 9). Şiirlerinden öğrendiğimiz kadarıyla Gülara Hanımla evlenmiş, Ramiz ve Tahir (ressam-şair) adlarında iki oğlu olmuştur (Allahverdi 2009: 110-111).

Babası, Allahverdi’yi önce Kelbecer’in ünlü âşıklarından Şemşir’in sonra da Âşık Elesger’in yetiştirdiği Âşık Ağayar’ın yanına çırak olarak verir. Bu ustalarla toylara katılıp saz ve söz meydanlarında olgunlaşır. Genç yaşlarında âşıklık sanatını öğrenir ve Gamkeş (Kemkeş) mahlasını alarak tek başına âşık meclisleri yönetmeye başlar. Güzel sesi, âşık havalarına hakimiyeti ve derin bilgisi sayesinde kısa zamanda çevresinde meşhur olur. Gamkeş’i yakından tanıyanlar onun mahlasına uygun kişilikte bir hâl ehli olduğunu ifade eder. Adalet Delidağlı ve Aybeniz Laçınlı başta olmak üzere pek çok âşığa ustalık yapar. 1993 yılında Kelbecer’in Ermeniler tarafından işgal edilmesi üzerine buradan göç etmek zorunda kalır ve Gence’ye yerleşir. Kelbecer’in hasretine dayanamayarak 2002 yılında vefat eder. Gence Hanlar Kabristanı’na dostları şair Sücaet ve Behmen Vatanoğlu’nun yanına defnedilir (Şıhalıoğlu 2009: 9; Namazov 2004: 228; Aslan 2012: 75).

Âşık Gamkeş Allahverdi her ne kadar Kelbecer ve çevresinde âşıklık yapmış olsa da genç yaşlarından itibaren Azerbaycan genelinde Âşık Şemşir mektebinin önemli âşıklarından biri olarak tanınmıştır. Âşık meclislerinde, toylarda, konserler ve festivallerde sanatını icra etmiş, pek çok yarışmada birincilikler elde etmiştir. O, ilk olarak 1956 yılında Moskova’da düzenlenen Azerbaycan İncesanat Festivali’ne katılmış, daha sonra Azerbaycan Âşıkları III. (1961) ve IV. (1984) Kurultaylarına çağrılmıştır. Kelbecer’de açılan Âşıklar Evi’nin sanat yönetmenliğini yapmıştır. Azerbaycan’ın Emektar Medeniyyet İşcisi unvanına layık görülmüştür. Şiirlerinden Özbekistan (Taşkent, Buhara), Tacikistan (Duşanbe), Dağıstan ve Gürcistan’da sanatını icra ettiği anlaşılmaktadır. Hatta bu yurtdışı gezilerinden birinde 1961 yılında Taşkent hastanesinde tedavi görmüştür. Ölümünden iki yıl sonra 2004 yılında Gence’deki evinin yanına Gamkeş Allahverdi adına bir müze inşa edilmiştir. Ömrünü babasının adını ebediyen yaşatmaya adayan oğlu Ramiz’in çabalarıyla kurulan müzede Gamkeş’in sazı ve birtakım özel eşyaları ile el yazmaları, madalyaları, kitapları, sanat dostlarıyla çekilmiş fotoğrafları vs. sergilenmektedir. Ayrıca müzenin bahçesine Gamkeş’in bir büstü dikilmiştir. Nisan 2007’de Gence’de Gamkeş’in doğumunun 75. yılında bir âşıklar programı düzenlenmiştir (Allahverdi 2009: 31-113; Şıhalıoğlu 2009: 9; http://anl.az; Pirsultanlı 2010: 116).

Gamkeş ömrü boyunca konuksever biri olmuştur. Tatlı sohbeti ve konukseverliği sebebiyle evinden misafir eksik olmamıştır. “Konuklara kapınız açık olsun, bir kabre kapı koymuyorlar” diyerek evlatlarına misafirperver olmalarını vasiyet etmiş, ölümünden sonra da evinin dostlarına açık olmasını istemiştir. Gamkeş, çok sayıda âşık, şair, ses sanatçısı ve devlet adamlarıyla dostluk kurmuştur. Şemşir, Halıkverdi, Tahir, Mikayıl Azaflı, Aybeniz Laçınlı gibi âşıklar ve Mehemmed Aslan, Firudin Şimşek, Şücaet gibi şairlerle deyişmeleri olmuştur (Şıhalıoğlu 2009: 9; Cəmil 2013: 30). Yakın arkadaşım dediği Karslı Âşık Nazım İrfan Tanrıkulu ile 2001 yılında Gence şehrinde bir araya gelerek deyişme söylemişlerdir (Allahverdi 2009: 92-93).

Gamkeş Allahverdi, ömrünün büyük kısmı Rus döneminde geçmesine rağmen, sanatını komünist ideolojinin emrine vermeyen sayılı âşıklardandır. Korkusuzca millî-manevi değerleri savunmuş, halkı da bu değerlere sahip çıkmaya çağırmıştır (Allahverdi 2009: 9). Gamkeş kendisinden önce yaşamış usta âşıkların saz ve söz dünyasına derinlemesine hâkimdir. Kerem, Qurbani, Sarı Âşık gibi ustaların şiirlerini, destanlarını ve rivayetlerini ustalıkla söylemiş ve icra etmiştir. Kelbecer âşık muhitinde ve Şemşir mektebinde yetişen ve mahlası gibi gamlı olduğu belirtilen âşık; yaratıcılığı, ifacılığı ve güzel sesi ile Azerbaycan’ın üstad âşıklarından biri olarak kabul görmüştür (Namazov 2004: 228). Usta Âşık Gamkeş’in koşma, geraylı, tecnis, divani, muhammes, geraylı biçimlerinde yazdığı şiirleri hâlâ halkın ezberindedir. Gamkeş’in tecnis yaratıcılığında Azerbaycan âşıkları arasında önemli bir yeri vardır (Pirsultanlı 2010: 116-117). Şiirleri Şair, Asta Yeri, İnsan Yatıbdı (1997) adlı kitapta yayımlanmıştır (http://anl.az). Ayrıca Oğlu Ramiz Allahverdiyev tarafından 2008’de yayımlanan Şair-Aşıq Allahverdi Qəmkeş Xatirələrdə adlı eserde âşığın hatıraları toplanmıştır (Şıhalıoğlu 2009: 9).

Âşığın dostlarından şair M. Aslan’a göre, âşık edebiyatının her türünde şiir söylemiş olan Gamkeş’in, bir ölçüde meşhur olmasını da sağlayan, Yatıbdı redifli uzun koşma-üstadnamesi onun felsefi düşüncesinin toplamıdır. Bu eser Gamkeş’i halka en çok yaklaştıran şiir olmuştur. Bir zamanlar bu üstadnameyi bilmeyen âşıklar meclislere alınmamıştır. Şiirde ahiret ve ölüm gerçeği büyük bir hüner ve yetkinlikle mısralara dökülmüştür (Aslan 2012: 80; Pirsultanlı 2010: 116). Gamkeş, “Bugün yolum düştü kabristanlığa/Orda zaman kıştı, dövran yatıpdı/Sanki pıçıldaşdı her mezar daşı/Şair, asta yeri, insan yatıpdı…” dörtlüğüyle başlayan şiirinde ölümü ve ölüm sonrası dünyayı insanlara hatırlatır. Ölüm sonrası dünya; şöhret sahiplerinin çıplak yattığı, kendini beğenmişlerin koynunda yılan uyuduğu, Karun’un biriktirdiklerinin bile kurda-kuşa kaldığı, paranın geçmediği, herkesin eşit olduğu vs. bir yer olarak tasvir edilir ve insanlara yaşarken adaletli, merhametli ve cömert olmaları öğütlenir (Allahverdi 2009: 13-16).

Âşığın seçtiği Gamkeş mahlası âdeta onun ruh dünyasını yansıtır. Şiirlerinde gam çeken, dertli ve kederli bir anlatım yoğun olarak hissedilir. Şiirlerinde işlediği Kelbecer’in tabiat güzellikleri, memleket hasreti, ana ve vatan sevgisi, Allah inancı, dostluk, aşk, toplum düzeninin bozuluşu vb. konularda gam yüklü bir anlatım görülür. Kelbecer’in ilham veren tabii güzellikleri, özellikle de dağlar, yörede yetişen Ağdabanlı Kurban, Şemşir ve diğer âşıklar gibi Âşık Gamkeş’in de yaratıcılığında önemli etkisi olmuştur. Ancak Gamkeş’i diğer âşıklardan ayıran husus, Kelbecer’in güzelliklerine hasret çeken, o yerleri koruyamadığı için kendini ve halkı suçlayan bir anlatım tarzı seçmesidir. Kelbecer’in 1993 yılında Ermeniler tarafından işgal edilmesi üzerine herkes gibi mecburen buraları terk etmek zorunda kalan Gamkeş’in şiirlerinde ve icrasında bu ayrı düşüşün acısı açıkça hissedilir. Dağların şiirinde onların düşman elinde kalışına yanar; sanki dağların gönlünü almak istercesine “Gamkeş, âhı-nalesine çevrilem/ Kanım aka, lalesine çevrilem/ Şehid olam, balasına çevrilem/ Defn olunam kucağına dağların” diyerek dağların kucağında ölmek ister (http://anl.az).

Gamkeş’in sanat anlayışını ve ruh hâlini yansıtan en güzel şiirlerinden biri de Bir de Men şiiridir. “Sanat oldu, bir saz oldu, bir de men” ayaklı koşma-üstadnamesine âdeta hayatını sığdırmıştır. Bu şiirindeki ifadelerine göre Leyla ile Mecnun, Ferhad ile Şirin, Kerem ile Aslı, Köroğlu, Kurbani, Şah İsmail, Tahir ile Zöhre, Garip ile Senem hikâyelerini meclislerde anlatmıştır (Allahverdi 2009: 28-32).