Madde Detay

19. yüzyılın başlarında Kaşgar’da doğduğu tahmin edilmektedir. 2017 yılında Garîbî Divanı üzerine çalışma yapan G. M. Molotova (2017: 289) Garîbî’nin doğum tarihine dair ebced hesabına dayanarak “Garîbî” isminin 1212/1797 yılına denk geldiğini ileri sürüp şairin bu tarihte doğduğunu düşünmektedir. Kaşgar Medresesi’nde dönemin ünlü müderrislerinden matematik, astronomi, tıp, mantık, edebiyat ve felsefe derslerinin yanı sıra İslam dinine ait dersler aldı. 1242-1243/1827 yılında Kaşgar’da gerçekleşen Cahangir Hoca Ayaklanması nedeniyle Hocası Mevlevi Hoca Muhemmed Ahun ile birlikte Kokant’a kaçtı (Osman vd. 2005: 498; İmincan 1996: 250). Molotova (2017: 289), Garîbî’nin Kokant Hanlığıʼna (Hokant Hanlığı 1709-1876) geçtiği zaman 30 yaşında olduğunu belirtmektedir. Vefat tarihi bilinmemektedir.

Özbekistan (Fergana)’da uzun yıllar sürgün hayatı yaşayan şair, şiirlerini burada kaleme aldı. Bilinen tek eseri Külliyât-ı Garîbî'dir. 1261/1845 yılında yazılan bu eserde 271 gazel, 53 mesnevi, 37 rubai, 14 muhammes, 14 sakiname, 3 müstezad, 31 kıt’a yer alır. Toplam 424 şiirin yer aldığı eserin dört nüshası bulunmaktadır. Bir nüshası Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Biruni Şarkşünaslık Enstitüsü Kolyazmalar Fonundaki 11409 numarada, bir nüshası Encan oblastında Zahiridin Muhemmed Babur Kütüphanesi Nadir Kitaplar kısmında, bir nüshası Tacikistan Cumhuriyeti Pencikent şehrinde yaşayan Şadman Vahid’in (Vohid) şahsî koleksiyonunda, bir diğer nüshası ise Astanaʼdaki Millî Kütüphanenin Kitap Müzesinde yer alan 4698 numarada  bulunmaktadır (Utuk vd. 2006: 28-29; İmincan 1996: 251; Tynyshbay 2019: 6). Eser üzerine Calilov (1989), Süleymenov (2016) ve Molotova (2017) çeşitli çalışmalar yapmıştır. Türkiye’de ise Garîbî Divanı’nın Astanaʼdaki Millî Kütüphane Kitap Müzesinde yer alan 4698 numaralı yazma nüshası Tynyshbay (2019) tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Çalışma 1a-57a arasında yer alan şiirlerin çeviri yazı metni, dil bilgisi incelemesi ve dizin-sözlük bölümünden oluşmaktadır.

Şiirlerinin büyük bir kısmında vatanına duyduğu özlemi dile getirirken dilindeki Arapça ve Farsça kelimelerin özellikle bu sahanın edebî metinlerinde çok fazla karşılaşılmayan kelimeler olmasıyla da çağdaşlarına göre sıra dışı bir üslup özelliği gösterdiği söylenebilir (Tynyshbay 2019: 17). 

Calilov, A. (1989). “Hoşhal Garibi Hakkıda Yengi Malumatlar”. Bulak 26: 122- 124.

Ehmidi, İmincan (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.

Molotova, G. M. (2017). “Divan” Huşhala Garibi – Obrazets Sufiyskoy Poezii XIX Veka”. Materialı Mejdunarognoy nauçno-praktiçeskoy konferençii Duhovno-istoriçeskiye svyazı narodov İrana i Stran Tsentral’noy Azii, Almatı: 15-16 Mayıs 2017. 286-295.

Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 

Süleymenov, R. B. (2016). Külliyati Huşhal Garibi. Almatı: Şarkşünaslık Enstitüsü.

Tynyshbay, Nurbike (2019). Garibi Divanı (1a/05-57a) (Dil Bilgisi İncelemesi-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.

Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.

Gazel

Körgüzüp yüz körmedim bir mihr-i cânândin vefâ

Ne deyin cânânni uşbu körmedim cândin vefâ

Turfedur kilma vefâ ümmîd bes deyr ehlidin

Kimge kilğay mihr körgey kim kişi andin vefâ

Ekil cân aldi vefâliğ râhi bir metlubğe

Körmegey râh-i telebde nefs-i şeytândin vefâ

Bolmiş ol şâm-i ecel umrun küni olturğusi

Bolmağay kim uşbu vekitde mihr-i tâbândin vefâ

Ömrüm ötti ehd-i vesl ümmîd eylep bilmedim

Endi bildim bolmas erken ehd-i yalğandin vefâ

Ah kim ötti bu ömrüm küllisi ğeflet bile

Tapmadim âgâhliğimde cüzvi kilğandin vefâ

Sâlik erse kevliğe kilğay emel yok erse kim

Saz yenliğ yok irür kilğan cefâ andin vefâ

Sâkiyâ tutğil ğenimet devr-i ehlin nege kim

Devrin olğaydur sana yenliğ ki devrândin vefâ

Hecridin özge Garîbî tapmadi efğândin

Bülbül andağ körmedi güldin gülistândin vefâ

(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 499.)