Madde Detay

Fransızca öğretmeni Orhan Gürsel ile Matematik öğretmeni Leyla Gürsel’in ikinci çocuğu olarak Gaziantep’te doğmuştur. Baba tarafından Üsküp kökenlidir. Anne ve babasının tayinlerinin Balıkesir’e çıkması sonucu çocukluğu bu kentte geçmiştir. Taşrada geçen çocukluk çağı, onun yazarlık macerasının ilk kaynaklarını oluşturur. İlkokulu Balıkesir’de 6 Eylül İlkokulu’nda okumuştur. Okula başladığı yıl babası Paris’e gitmiş, 1958'de babasının gönderdiği kartpostallar sayesinde Paris Nedim Gürsel’in hayatına girmiştir. Balıkesir dışında Gürsel’in çocukluk kentlerinden biri dedesinin ve büyükannesinin memleketi olan Akhisar’dır. On yaşında iken ailesi ile birlikte İstanbul’a taşınan Nedim Gürsel, aynı yıl bir trafik kazasında babasını kaybetmiştir. Ağabeyi Seyfi ile birlikte Galatasaray Lisesi’nde yatılı olarak okumaya başlamıştır. Okulda Jean Valjean’dan yola çıkarak “sefil” lakabı takılmıştır. Dokuz yaşında iken Çocuk Haftası’nda Oğuz Özdeş’in yönettiği “Sizin Köşeniz” bölümünde şiir ve öyküleri yayımlanmıştır. Aynı yıllarda Fransız şairlerinden çeviriler yapan Gürsel’in Galatasaray Lisesi’nde çıkan Tambur gazetesinde de şiir ve yazıları çıkmıştır. İlk öyküsü “Yolculuk”, on altı yaşındayken Vedat Günyol vasıtasıyla Yeni Ufuklar’da yayımlanan Gürsel’in “Cicipapa” ve “Senin Adın Yalnızlık” başlıklı öyküleri de 1970’te Halkın Dostları dergisinde kendisini destekleyen diğer bir önemli isim Memet Fuat tarafından yayımlanmıştır.

1971 muhtırası sırasında Galatasaray Lisesi’ni bitirmiş olan Nedim Gürsel, Fransız hükümetinin verdiği bursu reddetmiş ve Fransız Filolojisi’ne yazılmıştır. 1970’te yine Halkın Dostları dergisinde Gorki ve Lenin üzerine bir yazısı yayımlanmış ve bu yazılar dolayısıyla hakkında yedi buçuk yıl hapis istemiyle dava açılmıştır. Bir yıl önce reddettiği bursu alan Gürsel’in 1971 sonbaharından itibaren Paris hayatı böylece başlamıştır. 1974'de Sorbonne Üniversitesi Modern Fransız Edebiyatı Bölümünü, ardından Nâzım Hikmet ve Aragon üzerine Karşılaştırmalı Edebiyat alanında doktorasını tamamladıktan sonra CNRS’te (Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi) “Türk Kültürü İncelemeleri” bölümünde önce araştırmacı, daha sonra da direktörlük görevlerini yürütmüştür. 1979'de Türkiye’ye dönmüş fakat gerçekleşen 12 Eylül darbesinden sonra, yazmış olduğu Uzun Sürmüş Bir Yaz (1975) “devletin güvenlik kuvvetlerini tahkir ve tezyif”, Kadınlar Kitabı (1982) ise “müstehcenlik” suçlamalarıyla toplatılmıştır. Bu aşamadan sonra istemediği halde Paris’e dönmüştür. Burdur’da kısa dönem askerliğini tamamlayan Nedim Gürsel, ilk evliliğini “Öğleden Sonra Aşk”ta anlattığı Angeliki Ploutis’le yapmıştır. INALCO’da (Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Ulusal Enstitüsü-Paris) öğretim görevlisi olan yazar Sorbonne Üniversitesinde Türk edebiyatı dersleri de vermiştir. PEN Yazarlar Derneği, Paris Yazarlar Evi ve Akdeniz Akademisi üyesi olan Gürsel, Paris’te eşi Zühal ve kızı Leyla ile yaşamını sürdürmektedir.

Aldığı Ödüller

1976 Türk Dil Kurumu Öykü Ödülü, “Uzun Sürmüş Bir Yaz” ile (Ankara)

1986 Fransız Pen Kulübü Jüri Özel Ödülü, “Sevgilim İstanbul” ile (Paris)

1986 Abdi İpekçi Barış Ödülü (Ankara)

1987 Haldun Taner Öykü Ödülü, Sevgilim İstanbul’daki bir öykü ile (Murathan Mungan ile paylaştı) (İstanbul)

1992 Radio France Internationale Uluslararası En İyi Öykü Ödülü (Paris)

1992 Struga Altın Plaket Ödülü- Öykü ve inceleme alanındaki başarılarından ötürü (Makedonya)

2004 Fransa-Türkiye Ödülü (Paris)

2004 Sanat ve Edebiyat Şövalyeliği (Paris)

2008 Mevlâna Vakfı Ödülü (İstanbul)

2009 Türkiye Yayıncılar Birliği Düşünce Vakfı ve İfade Özgürlüğü Ödülü (İstanbul)

2012 Uluslararası Balkanika Roman Ödülü

2013 Fransa Akdeniz Roman Ödülü

Yazın yaşamına on altı yaşındayken yazdığı “Yolculuk” öyküsü ile başlayan Nedim Gürsel’in öykücülüğü üç döneme ayrılmıştır. 1971-1981 arasında Türkiye’de hüküm süren şiddet, yazarın 1975-1985 yılları arasında yayımlanan Uzun Sürmüş Bir Yaz (1975) ve Sorguda (1978) kitaplarında, bedensel ve manevi kaygı, baskı ve acıyla ilişkili bir motif olarak kendini göstermiştir. Bu öyküler, Atatürk ilkeleri üzerine kurulmuş Cumhuriyet ile yeni filizlenen bir ideolojinin arasında kalmış bir ülke tablosu çizmiştir. 1985-1995 arasında Nedim Gürsel, öykücülüğünde yeni bir döneme girmiştir. Bir yandan Paris’teki öğrencilik hayatı sona ermiş, kendini bir yabancı ve sürgün gibi görürken bir yandan da 1971 ve 1980 yıllarında gerçekleşen askeri darbeler sonrasında kitleler halinde gelen göçmenler sayesinde ülkenin politik durumunu sorgulama olanağı sağlayan bir sürgün izleği geliştirmiştir. Öykücülüğünün üçüncü dönemini 1995-2011 yıllarında yayımlanan öyküler oluşturur. Bu yıllar arasında Gürsel’in Fransa’da Martı’nın Ölümü (1997) ve Akdeniz’de Bir Balkon (2003) adlı eserleri Fransızca yayımlanmıştır. Derleme niteliği taşıyan Martı’nın Ölümü’nde önceki dönemden seçilmiş üç öykü yer almıştır. Türkçesi 2002 yılında Öğleden Sonra Aşk adıyla yayımlanan Akdeniz’de Bir Balkon’daki tüm öykülerin ana izleği yalnızlık duygusundan kaynaklanan erotizm, aşk hikâyeleri ve hep aynı acıyı dile getiren yalıtılmışlığın ortaya çıkardığı tensel ilişkilerdir. Bu dönem öykülerinde erotizm; umutsuz aşk ve yalnızlığın iç içe geçtiği politik izleklerle karışmıştır. 2015’te Tehlikeli Sevişmeler adıyla yayımlanan öykülerinde de yazar, kadın ve erkeği birbirine bağlayan tensel arzu ve hazzı odağa alan, tutkunun esaretinde yaşanan aşklarda kadın-erkek ilişkisinin daha derin anlamlarına gönderme yaparken, baskıcı ahlakın dayatmalarına karşı cinsel tabuları yıkmaya çalışan hayatların öykülerini yazmıştır. Gürsel, 2002’de 1967-1990 arasında yazdığı öykülerini, kitaplarına almadığı öyküleri de ekleyerek Cicipapa adıyla yayımlamıştır.

Nedim Gürsel roman macerasına ise 1983’te yayımlanan ilk romanı Kadınlar Kitabı ile başlamıştır. Bu romanın olay örgüsü, aynı anda hem İstanbul’u hem de kadın bedenini keşfeden bir delikanlının öyküsü etrafında gelişmektedir. Yazar bu romandan on iki yıl sonra 1995’te ikinci romanı Boğazkesen / Fatih’in Romanı’nı yazmıştır. Bu yapıt bir yıl sonra Le Roman du Conquérant adıyla Fransızca yayımlanır. Yazar uluslararası üne Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u fethedişini anlatan bu romanla kavuşur. Eser, Bizans’ın geçmişine dayandığı için Batı’da; Osmanlı İmparalorluğu’nu konu aldığı için de Doğu’da ilgi gören bir tarihi romandır. İstanbul bu romanda, kadın bedeniyle özdeşleştirilen bir arzu ve doyumsuzluk nesnesidir. Romanda birbirine zıt iki anlatıcı vardır. Biri şimdiki zamanı, modern çağları; diğeri geçmiş zamanı, tarihi dönemi aktarır. Nedim Gürsel ikinci tarihi romanı olan Resimli Dünya’da sanat tarihi üzerine araştırma yapmak ve kenti tanımak amacıyla Venedik’e giden başkahraman Kâmil Uzman’ın, Venedik’i keşfederken İstanbul anılarını da zihninde canlandırmasını anlatır. Biri görülen, biri düşlenen bu iki kent, Kâmil Uzman’a aynı anda hem günümüzü hem de Gentile Bellini’nin Osmanlı sultanı Fatih’in daveti üzerine İstanbul’a geldiği 15. yüzyılı anımsatır. 2004'te özyaşamöyküsel kurguya sahip ilk eseri olan Sağ Salim Kavuşsak / Çocukluk Yılları adlı eserinde ise Gürsel, yaşama dair ilk deneyimlerini, Balıkesir’de geçen çocukluğunu anlatır.

Yazar 2008’de ise hukuki sorunlar yaşayacağı Allah’ın Kızları adlı romanını yazmıştır. Romanda Gürsel tarihi bir konuyu işlemekle birlikte çocukluğunda dedesinden öğrendiği dini bilgileri de otobiyografik belleğin yansımaları olarak kurguya aktarmıştır. Romanda bir yandan “Allah’ın Kızları” denen, sonradan Kâbe’den atılan Lat, Uzza ve Manat adlı üç putun ve İslâm’ın öyküsü, Hz. Muhammed’in yaşamı, vahiyler ve savaşlar anlatılırken diğer yandan iki yaşamöyküsel hikâye aktarılmıştır. Gürsel’in 2011’de yayımlanan tarihi-politik romanı Şeytan, Melek ve Komünist’te eşcinsel ve komünist başkahraman Ali Albayrak’ın politik görüşü yüzünden Sovyet Rusya’da yaşamak zorunda kalması ve Nâzım Hikmet’i yakından tanıma olanağı bulup ona âşık olması anlatılmaktadır. Bu romanda, dünya siyaseti sorgulanmış ve okur, Avrupa yakın tarihi üzerinde düşünmeye yönlendirilmiştir. Nedim Gürsel’in 2014’te yayımlanan son romanı Puşkin’in Yüzbaşının Kızı yapıtını anımsatacak şekilde Yüzbaşının Oğlu başlığını taşımaktadır. Bu romanda da yazar, Türkiye’nin politik ve sosyolojik gerçekliğini mizahi bir üslup ile kurgulamış, toplumsal tabular ve özgürlük ikilemi arasında kalan insanın dramı ve toplumsal yabancılaşma, siyasal mizah ile dile getirilmiştir.

Nedim Gürsel roman ve öykülerinde terk edilmişlik, anneden ayrılma, baba özlemi, ölüm korkusu, cinsellik, politik ve sosyolojik eleştirilerin yanı sıra yaşamını etkilemiş gerçek olayları da kurgusunun yapı unsurları haline getirmiştir.

1990'dan itibaren düzenli olarak gezi yazıları yazan Gürsel, farklı coğrafyalara ait dünyaları keşfetmeye çalıştığını göstermiştir. Atina, Hydra, İkaria, Delfi, Tunus, Mehdiye, Chabba, El Cem, Matmata, Cerbe, Konstantin, Marakeş gibi Akdeniz kentlerinin ardından Barselona, Viyana, Berlin, Amsterdam, Madrid, Rotterdam, Köln gibi büyük Avrupa kentlerini yazarken Saraybosna, Üsküp, Moskova, St. Petersburg gibi Orta ve Doğu Avrupa kentlerini de kaleme almıştır. New York, Boston ve Rio de Jenerio gibi farklı kıtalardan alınan kent esintileriyle de yazınını zenginleştirmiştir. Nedim Gürsel’in anlatımında kentler, adeta kitabın karakterleri gibidir. İstanbul ve Paris uzun süre yapıtlarının merkezinde yer almıştır. Yazar, 2006-2008 arasında yayımlanan Çıplak Berlin, Yedi Dervişler ve Hatırla Barbara eserlerinde kültürel hayatı ve zaman zaman siyasal yaşamı kendi deneyimleriyle bütünleştirerek anlatmış ve sorgulamıştır. 2010 yılında çıkan Derin Anadolu’da yazar bu kez Anadolu’yu konu alır; bir göçebenin gözünden İslâmiyet ile Hıristiyanlığın buluşma noktası olan Anadolu’nun kültürel zenginliğini anlatır. 2012’de ise Gürsel’in Ortadoğu, Akdeniz ve çeşitli Avrupa ülkelerindeki gezilerini içeren Yine Bana Döneceksin yayımlanmıştır. Kitap, yazarın daha önce defalarca gittiği kimi kentlere tekrar gidişinin izlenimleriyle yüklüdür.

Nedim Gürsel’in yazın dünyasının diğer kısmı deneme ve eleştirilerinden oluşur. Yazarın Nâzım Hikmet, Aragon, Yaşar Kemal ve Türk edebiyatı üzerine araştırmaları, farklı yazınsal eleştiri kitaplarına konu olmuştur. Bunların en önemlileri arasında Nâzım Hikmet ve Geleneksel Türk Yazını (1992), Aragon: Başkaldırıdan Gerçeğe (2000) ve Yaşar Kemal: Bir Geçiş Dönemi Romancısı (2000) sayılabilir. Gürsel’in akademik araştırmaları dışında doğrudan Fransızca yazdığı ilk yapıtı Yaşlı Avrupa’ya Genç Damat (2009) adlı denemesidir. Bu eserde yazar, Türkiye’nin güncel meselelerini analiz etmiş, böylece ülkenin Avrupa Birliği’ne girmesine karşı çıkan Fransız siyasetçilerine de yanıt vermiştir. Nedim Gürsel’in son deneme kitapları 2013’te yayımlanan Aşk Kırgınları ile 2014’te çıkan Acı Hayatlar’dır. Yazar Aşk Kırgınları’nda Venedik’i anlatırken, Acı Hayatlar’da Durell, Kavafis, Gogol, Puşkin, Mayakovski, Camus, Joyce vs. yazarların adları ve hayatlarıyla özdeşleşen kentleri anlatır.

Türkiye’de ve dünyada roman, öykü, biyografi, gezi, şiir, araştırma eserleri ile ses getiren, birçok dile çevrilen eserleri ile edebiyat alanında uluslararası ödüllere sahip olan Nedim Gürsel elli yılı aşan yazarlık hayatında herhangi bir edebi anlayışa ya da akıma bağlanmamış, kullandığı dil ve farklı anlatım teknikleriyle, izleksel zenginlik, mekân çeşitliliği, geçmiş ile şimdi, düş ile gerçeği aynı metin bağlamında bir araya getirmesiyle, edebiyatın “göçebe” ruhu olarak konumlandırılmış özgün bir edebi kimliğe sahiptir. Eserleri başta Fransızca olmak üzere yirmiden fazla dile çevrilen yazar, Paris ve İstanbul gibi iki kent; Türkçe ve Fransızca gibi iki dil arasında yazın yaşamını sürdürmektedir. Gürsel’in farkı diller, türler, izlekler, kültürler ve ülkeler arasında oluşturduğu yolculuklardan edindiği birikim, onun yazın yaşamını şekillendiren zenginlikler olduğu kadar, Türk edebiyatında sınırları belirlenmiş bir yere konumlandırılmasını zorlaştırmaktadır.