Madde Detay

Asıl adı Hacalı Hacıyev Salihcanoğlu’dur. 1935 yılında Şamahı’nın Kuşcu köyünde doğmuştur. 1940’lı yıllarda köyündeki 7 yıllık ilkokulu bitirdi. Sanata olan istidadı onu âşıklara yakınlaştırdı. Âşıklık yolunda ilk üstadı Ceyirli Âşık Abbas Söhbetov’dan sanatın inceliklerini öğrendi. Daha sonra bu yolda Âşık Şakir ve Âşık Soltanmurad Kubatov’dan istifade etti (Namazov 2004: 158).

Âşık Hacalı daha çok ifacı ve besteci bir âşık olarak tanınsa da çok sayıda istidatlı gencin âşık olarak yetişmesini sağlamıştır. Bunlardan Âşık Evez Fermanoğlu âşığın beş yıl kadar çırağı olmuştur. Kısa ömründe çağdaşları olan Âşık Şamil, Âşık Penah, Âşık Ehmet, Âşık Hanmusa, Âşık Şerbet gibi Şirvan’ın üstad âşıklarının saygısını kazanmıştır. Sovyet döneminde Moskova, Leningrad, Volgograd, Taşkent gibi şehirlerde düzenlenen festivallere katılmıştır. Âşık Hacalı 1983 yılında vefat etmiş, Kuşçu köyüne defnedilmiştir (Qəniyev 2010: 65; Sayılov 2007: 118; Namazov 2004: 158)

Hacalı irticalen şiir söyleyebilen, atışma yapabilen bir âşık olsa da daha çok ifacı ve bestekâr bir âşık olarak tanınmıştır. Altmış kadar saz havasını öğrenmiş ve başarılı şekilde icra etmiştir. Şair Nabi Hazrı̂’ye ait olan “Nar Çiçeği” adlı şiirin bestekârıdır. Bu bestesiyle bütün Azerbaycan’da tanınmıştır. Nar çiçeği şarkısı onun bestesiyle halkın sevdiği, hevesle dinlediği, unutamadığı bir sanat incisine dönüşmüştür. Âşık Hacalı’nın bu bestesi toylarda, konser salonlarında, bayram şenliklerinde, radyo ve televizyonlarda sürekli okunmuştur. Başka âşıklar tarafından bestelenmiş “Kız Kalası”, “Maral”, “Dolana Dolana”, “Benövşe”, “İncider Seni” gibi şiirleri de onun tanınmasına vesile olmuştur (Sayılov 2007: 118-119).

Âşık Hacalı klasik âşık şiirinin hemen her türünde şiirler de yazmıştır. Şiirlerinde sazı, sözü, sanatı, maneviyatı, ahlâkı, edebi ile bütün bir Şirvan elini anlatmıştır. “Şirvanlıya” koşması memleketi üzerine yazdığı şiirlerdendir. Hacalı, memleketinin evlatlarını yerini ve sözünü bilen, şımarıklık etmeyen, aslına nesline saygılı ve öğüt dinleyen kişiler olarak tasavvur etmiştir. Ona göre bu hasletleri taşımayanlar toplum tarafından dışlanmalıdır. Toplumun dışladığı insan tipini “Gelir” başlıklı üstadname-geraylısında kınamıştır (Qəniyev 2010: 65-72).

Estetik ideali belirginleştirme çabası Hacalı’nın şiirlerinde karakteristik bir özelliktir. Onun sanatında manevi güzelliğin tasviri bir anlamda gerçekliğin güzelleştirilmesine hizmet eder. O, dünyayı güzel görmek ister. Güzelliği görünce vecde gelip onu tasvir eder (Qəniyev 2010: 65-72). Âşık Hacalı’nın toplumu ilgilendiren her konuda sosyal içerikli şiirleri mevcuttur. “Dövletli var, insanlıktan habersiz/ Varı hesabına beli, deyirler/ Canını kanını koysa da bele/ Akıllı kasıba deli deyirler” dörtlüğüyle başlayan “Deyirler” üstadnamesinde sosyal adaletsizliklere itiraz eder. Toplumda varlıklı kimselerin her dediğine “evet” denmesi, isteklerinin kanun gibi kabul edilmesi, akıllı fakat fakir kimselerin sözlerinin işitilmemesi âşığı kederlendirir. O, memleket kaygısı çeken ve bu kaygıyla övünen, mutlu olan bir âşıktır. Vatanına, yurduna Mecnun misali bir sevgi besler. Memleketin derdinden kaçmaz, dert çoğaldıkça onun vatan karşısındaki sorumlulukları da artar. Sazı ve sözüyle toplumsal şuura düzen verdikçe kalbine bahtiyarlık hisleri dolar. Çünkü sanatkâra göre, “memleket derdini çeken kimse sıradan insan değildir, yüce bir şahsiyettir.” (Qəniyev 2010: 65-72).

Âşık Hacalı inançlı biridir ve bu özelliği de şiirlerine yansımıştır. Onun Allah’a, Kuran’a, Peygamber’e, imamlara, evliyalara olan inancı şiirlerine âdeta sinmiştir. Âşığın, “Allah’ım sen beni sınağa çekme” koşması bu bakımdan karakteristiktir (Qəniyev 2010: 65-72).

Hacalı güzelliğe âşık bir sanatkârdır. Güzellik karşısında hassastır. Şiirlerinde insanın güzelliği manevî ve cismanî güzelliğin bir uyumu şeklinde işlenir. Onun tasvir ettiği güzelin dışı ve içi birbirini tamamlar. Allah’ın yarattığı güzellikler karşısında hayran kalır. Hacalı, böylesi duygularını güzelleme türündeki şiirlerinde dile getirmiştir. Aşığa göre güzelliği sevmek yaratılıştan gelen doğal bir durumdur. O, sazını ve sözünü Allah’ın bir kısmeti olarak görmüş; Allah’ın kendisini güzellikleri övmesi, tasvir etmesi için sanatkâr olarak yarattığına inanmıştır. Hacalı sadece insan güzelliğine vurgun değildir. Tabiatın, hayvanların, köyünün, memleketinin güzellikleri de onun aklını başından alır. “Güneş burdan çıhır Azerbaycan’a/ İsterem bu canım odunda yana/ Hem mene vatandır, hem aziz ana/ Yanan çırağımdır o Kuşçu kendi” dörtlüğü ile başlayan şiirinde bütün dünyaya köyü Kuşçu’dan bakar. Ona göre Kuşçu dünyanın en güzel yeridir. Bu güzellik onu büyüler ve kendine âşık eder. Köyüne, memleketine olan sevgisi onun şiirinde “Güneş burdan çıhır Azerbaycan’a” şeklindeki emsalsiz mısrayı yaratmasına ilham vermiştir (Qəniyev 2010: 65-72).

Âşık Hacalı destan/ hikâye anlatıcılığında da adından söz ettirmiştir. Onun “Şah İsmayıl”, “Abbas ve Gülgez”, “Âşık Garip”, “Mehemmed ile Gülendam”, “Kerem ile Aslı, “Köroğlu, “Ordubadlı Kerim”, “Ferhat ile Şirin”, “Mahmut ile Nigar” ve “Seydi” hikâyelerini meclislerde maharetle okuduğu kayıtlara geçmiştir (Sayılov 2007: 119).