Madde Detay

Asıl adı İbrahim’dir. Şiirlerinde Hakkı mahlasını kullanmış olup daha çok Yekçeşm Hakkı, Kör Hakkı diye tanınmıştır. Misori’de 1238/1823 yılında dünyaya gelmiştir. Babası Boğaz nazırı olarak tanınan İsmail Hakkı Paşa’dır. İsmail Hakkı Paşa, 1236/1843 yılında Humbaracıbaşı iken Mora’da Misori muhafızlığında bulunmak üzere Bolu, Kastamonu ve Viranşehir sancakları vezirlik rütbesiyle kendi idaresine bırakılmıştır (İnal 2000: 738). Hakkı Bey henüz bir buçuk yaşında iken babası Gelibolu’ya sürülmüştür. 1842 yılında affedilerek İstanbul Boğazlar Nazırlığı'na tayini üzerine İstanbul’a yerleşmiştir. Hakkı Bey öğrenimine babasının sürgünde olduğu yer olan Gelibolu'da başlayarak İstanbul’da tamamladı. Memuriyet hayatına ilk olarak Bâb-ı Defteri’de Haremeyn Muhasebesi Kalemi'nde başlamış ve burada uzun süre görev yapmıştır (Tayşi 1994: 15, 208). Daha sonra 1850-1851 yılında Evkaf Nezareti Mektûbi Kalemi memurluğuna geçmiştir. Bu görevleri sırasında hayli yoğun çalışması sonucu 1854 yılında akli dengesi bozulmuş ve bu hastalığı yaklaşık on iki yıl sürmüştür. Akli dengesi tekrar açılınca kendisine bin kuruş maaş bağlanmış ve emekli edilmiştir. Bundan sonra Üsküdar’da yarı münzevi bir hayat süren Hakkı Bey’in ömrünün sonuna doğru sol gözü görmez olmuştur. Kaynaklarda şairin “Yek-çeşm Hakkı, Kör Hakkı” şeklinde anılmasının sebebi de budur. Şairin eserinde de belirttiği gibi hayatı hastalık ve yoksullukla geçmiştir. 1312/1895 tarihinde Çamlıca’daki evinde vefat etmiştir. Yine Çamlıca’daki Celvetiyye tarikatına ait Selâmi Ali Efendi Tekkesi civarına defnedilmiştir (Mehmed Tevfik 1290: 1873, 14).

Bilinen tek eseri Dîvânçe’sidir. Eser, elli beş sayfadan oluşmaktadır. Eşref Bey vasıtasıyla 1875 yılında Bursa’da basılmıştır. 21 kaside ve 31 gazelden oluşan Dîvânçe’nin sonunda Yenişehirli Avni Bey’in yazdığı takriz kasidesiyle Eşref Bey’in düştüğü tarih ve Hakkı Bey’in terceme-i hâli mevcuttur. Dîvânçe'de toplam elli iki şiir bulunmaktadır. Bunlardan biri Farsça olmak üzere yirmisi kaside, bir terkib-i bend ve 31 gazel mevcuttur. Kasidelerden biri na’t, biri hicviye ve diğerleri de methiyedir. Mersiye olarak yazdığı terkib-i bend ise Kerbela şehitleri için yazmış olduğu bir şiirdir (Mermer 2004: 2, 244). Eser yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Yıldırım 2006).

Hakkı Bey Encümen-i Şuara’nın önde gelen şairlerinden birisidir. Döneminde eski geleneğe bağlı olarak şiirler yazan ve zamanının Nef’î’si sayılan, hicivleriyle şöhret bulan bir şairdir. Gazellerinden ziyade kasideleri ile ün yapmıştır. Arapça ve Farsçaya son derece hakim olan Hakkı Bey; Nef’î, Fehîm-i Kadîm ve Nâil-i Kadîm’den çokça etkilenmiştir. Özellikle Nef’î’den oldukça etkilenmiş, bunu eserlerinde de sıklıkla vurgulamıştır. Hakkı Bey, Encümen-i Şuarâ içinde divan şiirini yaşatmak isteyen, dil ve üslup açısından önde gelen bir şairdir.

Fatîn Dâvud (1855). Tezkire-i Hatimetü'l-Eş'ar. İstanbul.

İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şâirleri. C. 2. İstanbul: Dergah Yay.

İsmailpaşazade Hakkı Bey (1292). Dîvân-ı Hakkı Bey. İstanbul: İSAM Kütüphanesi.

Mehmed Tevfik (1290). Kafile-i Şuara. İstanbul.

Mermer, Ahmet (2005). “Üsküdarlı İbrahim Hakkı ve Şiir Dünyası”. II. Üsküdar Sempozyumu Bildiriler. C. 2. İstanbul. 240-256.

Tayşi, M Sehan (1994). “Hakkı Bey, Üsküdarlı”. İslam Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: TDV Yay. 208.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1976). “Hakkı Bey”. C.4. İstanbul: Dergah Yay. 29.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). “Hakkı”. C. 4. İstanbul: AKM Yay. 349.

Yavuz, A Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Meral Yay.

Yıldırım, Arzu (2006). Üsküdarlı Hakkı Bey Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. 

Yuvalı, Abdülkadir ve  Ali Aktan (hzl.) (1995). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî. C. 2. İstanbul: Sebil Yay.

Gazel

Tarf-ı rûyunda o meh zülfün perîşân eylemiş

Ehl-i ‘aşkın başına dünyâyı zindân eylemiş

Tâ Hudâ evc-i felekde mihri rahşân eylemiş

Dîdesin envâr-ı ruhsârında hayrân eylemiş

‘Aşk-ı zülfünle şafak zann eyleme âhû-yı mihr

Nâfesin çâk eyleyip bağrın kızıl kân eylemiş

Kanla toldurmuş sebû-yı kalb-i erbâb-ı dili

Tâ ki gerdûn-ı çeşme-i hurşîdi rîzân eylemiş

Sanma encümle felek takdîr-i Hakk bî-sad çerâg

Halka-i âh-ı şerer-nâkimle gerdân eylemiş 

İmtinânın n’olsun ey hurşîd dehre feyz-i ‘aşk

Sen gibi bin mihri bir dâğda pinhân eylemiş

Eyleyen rûh-ı musavver peyker-i matbûunu

Kâlıb-ı fersûdemi derd ile bî-cân eylemiş

Gamzeni edip kazâ cellâd-ı bî-rahm u amân

Çeşmini gâret-ger-i sâmân-ı îmân eylemiş

Fuzûlî var mı bir Hakkı gibi âteş-zebân

Açdıgın vâdîde tâ bu rütbe cevlân eylemiş

Gazel

Mürg-i cân yine ruhun şevkine gûyâ ederiz

Rûh-ı kudsîyi dil-i âşüfte-i sevdâ ederiz

…

Sîneden çeşme verip eşk-i bedîü’s-seylâb

Âb-ı hayvânı görün şu’leden icrâ ederiz

Feyz-i ‘aşkınla edip sâha-i cânı bir Tûr

Dâgımız hem-sıfat-ı şem’-i tecellâ ederiz

Biz o mecrûh-dem-i tîg-i nigâhız ki dile

Merhemi dest-i Mesîh ursa da rüsvâ ederiz

Turfa kıssîs-i sanem-hâne-i ‘aşk-ı ezeliz

Bang-ı Hakkı fem-i nâkûsdan ısgâ ederiz

Cevher-i ‘aşka verip dilde fürûg-ı diger

Mihri hurşîd-i mücellâmıza horyâ ederiz

Hakkıyâ âyîne rûyâna edip hasr-ı nigâh

Haşre dek çeşmimizi vakf-ı temâşâ ederiz

(İsmailpaşazade Hakkı Bey (1292). Dîvân-ı Hakkı Bey. İstanbul: İSAM Kütüphanesi: 49, 48.)