Madde Detay

Eskiden Özbek köyü olan ve şu an Tacikistan sınırları içerisinde yer alan Şehristan ilçesinin Kengöl şehrinde dünyaya geldi. Ataları Özbekler’in Barlas ve Kırk boylarına dayanır (Kerimov 1995: 258). Babası Kadir Yoldaşoğlu, dağlarda çobanlık yaparak hayatını devam ettiren, okuması yazması olmayan mülayim bir insandır. Annesi Oğulay Hüsen ise çocuklarının yetişmesi için büyük çaba sarf eder (Kadirov 1992a: 75). Kadirov’un babası koyun yetiştirme işinde ustalaşıp köyün zenginlerinden biri haline gelir. Peş peşe dört oğlu olduğu için köyde büyük bir düğün düzenler. Ancak Sovyet hükümetinin izlediği siyaset nedeniyle babası köyden beş yıl sürgün edilir. (Kadirov 1992a: 74-76).

Sürgün yıllarını Özbekistan’ın Havas ilçesinin İskender köyünde geçiren Kadirov ve ailesi, vergi borcu bahanesiyle bütün eşyalarını kolhoz memurlarına kaptırır. Bütün olumsuzluklara rağmen okuluna devam eden Kadirov, zeki bir öğrenci olduğu için bir yıl içinde üçüncü sınıfa geçer. (Kadirov, 2008: 149; Kadirov, 1992a: 76). Kadirov, çocukluk ve gençlik yıllarında okuluna devam ederken ailesinin geçimini sağlamak için farklı işlerde çalışır. Tarla sürer, ekin biçer ve hayvan yetiştiriciliği yapar (Koşcanov 2008: 26).

Kadirov, 1951 yılında Taşkent Devlet Üniversitesinin Doğu Bilimleri (Şarkşinaslık) bölümünü bitirir. Aynı yıl Moskova Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsünde lisansüstü eğitimine başlar (Kadirov 1992a: 76-77). Kadirov, 1954 yılında “Abdulla Kahhar’ın Savaştan Sonraki Sanatı” adlı lisansüstü tezini bitirir. Aynı yıl SSBC Yazarlar Birliğinde, Özbek edebiyatı danışmanı olarak çalışmaya başlar. 1963-1983 yılları arasında, Özbekistan Fenler Akademisi Ali Şîr Nevaiy Adlı Dil ve Edebiyat Enstitüsünde çalışır. Özbekistan’ın bağımsızlık yıllarında ise devlette önemli görevlere getirilir. Edebî ve siyasî alanlarda başarılara imza atan Kadirov, devlet tarafından birçok ödül ile onurlandırılır. 1982 yılında Yıldızlı Geceler romanındaki başarısı için “Hamza”, 1994 yılında devlet hizmeti için “Şöhret” ve 1998 yılında “El-Yurt Nişanı” ve son olarak 2006 yılında “Büyük Hizmet Nişanı” ile ödüllendirilir (Mirvaliyev 1993: 132; Resulov vd. 2008: 163).

Edebî kişiliğinin oluşumuna tesir eden ilk etken, annesi Oğulay Hüsen’in anlattığı hikâyelerdir (Kadirov 1990: 157). Bu hikâyelerle büyüyen Kadirov’a etki eden kişiler arasında Buhara medreselerinde eğitim almış kültürlü ve bilgili amcası Mulla Dânâ yer alır. Mulla Dânâ, Kadirov’un kitaba olan yeteneğini keşfedip kendi bilgi ve birikimini ona aktararak ileride iyi bir yazar olmasına zemin hazırlar (Hazretkulov 2008: 130). Kadirov, edebiyata, sanat eserlerine ve halk edebiyatına karşı ilk kez ilgi ve sevgi duymasında başta Elbek olmak üzere, Lermontov, Lev Tolstoy, Jules Verne, Aybek, Gafur Gulam, Fıtrat gibi dünya ve Özbek Edebiyatının büyük simalarının etkili olduğunu söyler (Şermuhamedov 1983: 4).

Kadirov, yazın hayatına 1951 yılında Kızıl Özbeksitan ve Pravda Vostoka gazetelerinde basılan Studentler adlı hikâyesi ile başlar. Stalin’in ölümünden sonra Sovyet rejiminin siyasetinin yumuşaması, Kadirov için bir fırsata dönüşür. Yıllarca biriken yazma isteğini, Üç Kök ve Kara Gözler romanlarıyla hayata geçirir. Diğer taraftan hikâye yazmaya da devam eden yazar, 1960’lı yıllarda Kadrim, Erk gibi uzun hikâyeler kaleme alarak Çağdaş Özbek edebiyatı içerisindeki yerini sağlamlaştırır. Bu eserlerini yayınladıktan sonra sürekli olarak yazmaya ve kendini geliştirmeye devam eder ve 1976 yılında Elmas Kemer romanını neşreder.

Altı roman kaleme alan Kadirov ilk dönem romanları olan Üç Kök, Kara Gözler ve Elmas Kemer’de sosyal meseleler üzerinde durur. 1969 yılında itibaren tarihî konulara yönelen yazar, son dönem romanlarında tarihî konulara yer verir.

Yazarın 1979 yılında tamamladığı ve Babur’un padişahlık dönemini anlatan Yıldızlı Geceler adlı tarihsel romanı, onun dünya çapında şöhret kazanmasını sağlar. Rusça, Hintçe, Türkçe başta olmak üzere birçok dile çevrilen bu eser, 1982 yılında devlet Hamza ödülüne layık görülür. Ayrıca, eser romandan tiyatro eserine dönüştürülmüş, aynı zamanda televizyon dizisi olarak yayınlanmıştır. Yıldızlı Geceler romanıyla tarihsel roman türünde büyük başarı sağlayan yazar, 1989 yılında bu romanın devamı niteliğinde Babur’un oğlu ve torununun padişahlık dönemini konu alan Humayun ve Ekber romanını yayınlar. 2001 yılında yayınladığı Şahruh ve Gevherşad romanı ise Emir Timur’un çocukları ve torunlarının taht mücadelelerini konu alır.

Kadirov’un eserlerinde toplumda yaşanan sorunlara eleştirel bir gözle baktığı görülür. Sosyal romanlarında, kendi yaşadığı toplumun sorunlarını tespit eder ve bu sorunlara eleştirel bir bakış açısıyla çözümler üretmeye çalışır. Tarihsel romanlarında ise olayların geçtiği tarihî dönemleri uzun süre araştırır ve belgelere dayanarak o dönemin toplumsal sorunlarını tespit eder. Tespit ettiği tarihî sorunların, gelecekte karşılaşılabilecek benzer sorunlar için örnek oluşturması gerektiği mesajını verir.

Akramning Sergüzeştleri (Ekrem’in Sergüzeştleri), Yeyre Enstitüsige Kirmekçi (Yeyre Enstitüsüne Girmek İstiyor), Necot (Necat) gibi uzun hikâyeler ve başından geçen olayları anlattığı gerçek hikâyeler, çocuk yaştaki okuyucular için yazmıştır. Kadirov, deneme türünde de eserler kaleme alır. Beş Yıllıklar Ferzendi (Beş Yıllıklar Çocuğu), Katta Muhabbet (Büyük Aşk), Üniversite Kızları gibi denemelerini üniversite yıllarında yazar.

Kadirov, yazarlığının dışında akademisyen kimliğiyle de eserler verir. Dil ve tarih üzerine birçok makalesi dönemin önemli dergilerinde yayınlanır. Tercüme alanında da Özbek edebiyatına eserler kazandırmıştır. L. Tolstoy’un Kazaklar, K. Fedin’in İlk Sevinçler, P. Tolis’in İz ve H. Dereev’in Kader adlı eserlerini Özbek Türkçesine aktarmıştır (Mirvaliyev 1993: 133).