Madde Detay

İstanbul'da Üsküdar'da 1253/1837 senesinde doğdu. Asıl adı İbrâhim Hâlet Bey'dir. Şiirlerinde Hâlet mahlasını kullandı. Doğum tarihi Kâmûsu'l-A'lâm'da 1255/1839 olarak verilmektedir (Şemseddin Sâmî 1308: 1916). Abdülkâdir-i Geylânî sülalesinden Maliye Nazırı Mehmed Hâlid Efendi'nin küçük oğludur. Tahsiline devam ettiği sırada Sadrazam Mahmûd Nedîm Paşa'nın yardımıyla Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi'ne girdi. Bu görevine devam etmekte iken meşhur Mesnevihan Hoca Hüsâmeddîn Efendi'den Arapça ve Farsça dersler aldı. Ayrıca Ayasofya Camisi'ndeki müderrislerden de muhtelif dersler okudu. Tuz Cemiyeti başkitabetine tayin edildi. Uzun süre Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis gazetesinin muharrrirliğinde bulundu. Burada muhtelif yazılar ve edebiyata dair makaleler yazdı. Bu gazetede tefrika edilen ve daha sonra da kitap halinde yayımlanan Napolyon Târîhi'nin bazı bölümlerini tashih etmekle görevlendirildi. Sonra Rüsumat Heyet-i Tahririyyesi'nde çalıştı. 1281/1864 senesinde Samsun Rüsumat kitabetine tayin edildi. Cevdet Paşa'nın Halep valiliğine atandığı sırada onun maiyetinde bulundu. Daha sonra ona Mektupçu muavini oldu ve 1283/1866 yılında rütbe-i saniye sınıf-ı sanisi ile Mektupçuluğa terfi ettirildi. Mektupçuluğu esnasında Fırat ve Gadîrü'l-Fırât gazetelerini neşretti. Fihrist-i Vilâyet-i Haleb adıyla istatistik tarzında bir Sâlnâme tertip etti. Bu Sâlnâme'si saray tarafından takdire şayan bulundu ve her vilayete birer nüsha gönderilerek o vilayetlerde de bunun gibi Sâlnâme neşredilmesi emredildi. Cevdet Paşa'nın yardımıyla 1285/1868 senesinde rütbe-i ûlâ sınıf-ı sanisi ile üyelik de eklenerek Divan-ı Ahkâm-ı Adliye başkitabetine tayin edildi. Adliye teşkilatının yapısıyla ilgili çalışmalarından dolayı rütbesi ûlâ sınıf-ı evveline yükseltildi. Başkitabetten azlinden sonra bir süre açıkta kaldı. 1291/1874 yılında Bağdat Mektupçuluğu'na atandıysa da bu göreve gitmedi. 1293/1876 senesinde Maarif Nezareti mektupçusu oldu. 1295/1878 yılında İstanbul'da vefat etti. Hazret-i Hâlid Türbesi civarına defnedildi.

Eserleri şunlardır:

1. Âl-i Osmân: Osmanlı devletinin başlangıcından itibaren her padişahın saltanat devrini bir cüz ve her cüz icabına göre birkaç fasıla taksim olunarak o padişah devrindeki olayları, ulemayı, üdebayı ve diğer meşhur kimseleri ihtiva eden bir eser olarak düşünülmüştür. Böyle bir eseri hazırladığını Dolab risalesinde anlatmasına rağmen bu eser basılmamış, hazırlık aşamasında kalmıştır.

2. Âsâr-ı Târumâr: Bazı gazetelerle Dolab risalesinde ve Cerîde-i Havâdis, Fırât, Gadîrü'l-Fırât gazetelerinde yayımladığı eserlerden seçtiklerini topladığı manzum bir eserdir. Yazma hâlindedir.

3. Dîvân: Bu eserin yazmaları Millet Kütüphanesi AE Mnz Nr. 95 ve 96'da bulunmaktadır.

4. Dolâb: Edebi makalelerini ihtiva eden birkaç sayı hâlinde yayımlanmış süreli bir mecmuadır.

5. Enmûzec: İstanbul'da 15 sayfa hâlinde tarihsiz olarak basılmıştır. Belagat konusunda yazılmış bir eserdir.

6. Fu'âd Paşa'nın Hal Tercümesi: Yazma hâlindedir.

7. Hâletü'ş-Şebâb: Gençliğinde söylediği şiirleri ihtiva eden bu eser yazma hâlindedir.

8. Hoca Hüsâmeddin Efendi Hal Tercümesi: Yazma hâlindedir.

9. Hoca Lütfullah Efendi Hal Tercümesi: Yazma hâlindedir.

10. Mebde'-i Kitâbet: İstanbul'da 1292/1875-1307/1890 yılları arasında beş defa basılmıştır. Hepsinde de sayfa sayısı 32 civarındadır. Öğrenciler için hazırlanan bu eserin her bir dersi bir padişahın dönemindeki vakaları özetle anlatmaktadır.

11. On İki İmâm Ahvâline Dâ'ir Risâle: Yazma hâlindedir.

12. Sefînetü'l-İnşâ: Yazma hâlindedir.

13. Seyrü'l-Akmâr: İbnü'l-Emin böyle bir eserinin basıldığından bahsediyorsa da (İnal 1988: 514) İstanbul'da 1290/1873 yılında 32 sayfa hâlinde basılan bu isimdeki eser Özege Kataloğu'nda Tevfik Alaaddin adına kayıtlıdır.

14. Zıllü'l-Âsâr Fî Sırri'l-Esrâr: Bu eserin de Hâlet'e ait olduğunu ve basıldığını İbnü'l-Emin söylüyorsa da (İnal 1988: 514) Sırru'l-Esrâr Fî Zılli'l-Âsâr adıyla 1291/1874 İstanbul'da 30 sayfa hâlinde basılan bir eser vardır ki bu eser de Özege Kataloğu'nda Tevfik Alaaddin adına kaydedilmiştir.

İbnü'l-Emin, bu eserlerinden başka Hâlet'in adlarını belirtmeden birkaç tiyatro eseri olduğunu ve bunların da basılamadığını kaydeder (İnal 1988: 514).

Şiir, tarih, edebiyat, biyografi ve tiyatro türlerinde eserler veren Hâlet'in şiirleri pek güçlü olmamasına rağmen nesir alanında önemli şahsiyetlerdendir. Özellikle muhtelif gazetelerdeki yazıları takdir edilmektedir. Ayrıca ders kitabı tarzında yazdığı bazıları basılan eserleri de onun eğitim konusunda hizmetleri olduğunu göstermektedir. Şiirlerine örnek Son Asır Türk Şairleri'ndedir.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

İnal, İbnü'l-Emîn Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Dergah Yay.

Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmânî. C. II. İstanbul.

Oğuz, Fatma Sabiha Kutlar - Müjgan Çakır - Hanife Koncu (haz.) (2012). Mehmed Tevfik - Kâfile-i Şu'arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.

Şemseddîn Sâmî (1308). Kâmûsü'l‑A‘lâm. C. III. İstanbul.

Gazel

Aklı nâ-çâr eylemiş âlemde imkân gösteren

Der-pey-i düşvâr kılmış kârı âsân gösteren

Bin avârız eylemiş a'yânı ayn-ı kâ'inât

Tende sırr-ı gevheri ervâh-ı pinhân gösteren

Herkesi hâlince etmiş mübtelâ-yı dil-hırâş

Eyledi nahlını pür-har verd-i handân gösteren

Nef'-i her eşyâyı ezdâd ile tebyîn etmeğe

Dâ' îcâd eyledi bin dürlü dermân gösteren

Sabr u sâmân eylemiş ihsân Hâlet dillere

Ol büti sabr-efgen ü tannâz u fettân gösteren

Gazel

Beyt-i ahzân oldı hurrem gördügüm mey-hâneler

Hûn-ı dille doldu neş'e buldugum peymâneler

Şol harâbe-zâr-ı hicrânım imâret nâ-pezîr

Kalbime nisbetle âbâdân kalur vîrâneler

Lafz-ı âbâda hayâl-ender-muhâl olmuş me'âl

Hoşça bak vîrâneden vîrânedir kâşâneler

Ehl-i rüşdün çekdigi derd-i se-rûzı seyr edin

Erşed-i evlâd-ı âdemmiş meger dîvâneler

Âşinâ-yı derdimin Hâlet kıyâs et hâlini

Yâr olur hâl-i dil-i sad-zârıma bîgâneler

(İnal, İbnü'l-Emîn Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Dergah Yay. 514.)