Madde Detay

Asıl adı Mehmed'dir. İstanbul Kasımpaşa'da doğdu. Öğrenimini tamamladıktan sonra Kur'an'ı güzel bir sesle okumasından dolayı Veziriazam Bıyıklı Mustafa Paşa'ya imam, ardından müderris oldu. Paşa'nın yardımıyla Ebu Saidzade Feyzullah Efendi'den 1103-4/1691-3'de hariç başlangıcıyla müderris oldu. Şaban 1104/ Nisan- Mayıs 1693'te ibtida-i dahil ile Emrullah Hoca Medresesi'ne ve 1105/1693-94'te Sahn-ı Semân'a ulaştı. Rebiülevvel 1109/ Eylül-Ekim 1697'de Seyyit Feyzullah Efendi ile Sahn-ı Semân'dan birine, 1110/1698-99'da Nişancı Paşa-yı Cedid'e, Şaban 1112/ Ocak-Şubat 1701'de Kadırga Limanı'nda Mehmed Paşa, Rebiülahir 1115/ Ağustos-Eylül 1703'te Süleymaniye ve Ayasofya, 1118/1706-07'de Sultan Ahmed Medreseleri'nde görev yaptı. 1121/1709-10'da Medine kadılığına atandı. Aynı sene Medine kadısı iken öldü. Kaynaklar Mevlevîlik tarikatına mensup olduğunu kaydeder. Kişiliği hakkında da Salim onu "melamî-meşreb"; Safayi ise "derviş-meşreb" biri olarak tanımlar. Hatta şiirlerinin tasavvuf vadisinde olduğu söylenir. (Çapan 2005: 182; İnce 2005: 299) Bununla birlikte Dîvân'ı üzerine yapılan tezde Mevlevîliğe ait herhangi bir unsur bulunmadığı belirtilmektedir. Bunların yerine Hacı Bektaş Veli övgüsündeki 13 beyitlik gazelinden hareketle şairin "Bektaşî olabileceği" de ileri sürülmektedir. (Atıcı 2008: 4). Medine'de medfundur. Safâyî'nin vefatını 1120/1708-09 göstermesi yanlıştır. (Çapan 2005: 182; Arslan 1994:105; Abdülkadiroğlu 1999: 71)

Dîvân'ı Ali Emiri Milet Kütüphanesi, Nr. 129'dadır. (Kurnaz-Tatçı 2001:1/242). Divanın bu nüshası üzerine Muammer Atıcı tarafından yüksek lisans tezi yapılmıştır.

Dîvân'da 2'si Farsça 133 gazel, gazeller içerisinde 1 tahmis, 1 kıta ve 4 lügaz bulunmaktadır. Dîvânı'ndaki 2 tahmisten birisi Nâbî'ye, diğeri de Tahîr'in gazelinedir. Ayrıca gazellerinde Nâbî, Sâbit, Vesim, Tâhir, Nâilî ve Râgıb'ın isimleri geçmektedir. En çok Nâbî ve Sâbit'ten etkilenmiştir. (Atıcı 2008: 31-36)

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Arslan, Mehmet (hzl.)(1994). Mecma-ı Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ: Mehmet Siraceddin. Sivas: Dilek Matbaacılık.

Atıcı, Muammer (hzl.)(2009). Mehmet Hâlis Efendi ve Mehmet Hâlis Efendi Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Tahmis

1

Müşg-sây itdi dimâgı zülf-i anber-bûlarun

Kâlıb-ı dilde münakkaş levha-i tenzûlarun

Resm-i bismillâh-ı şâfîdür leb-i mül bûlarun

Nâfe-i müşg-i Hoten’dür anberîn-gîsûlarun

Şöhreti seyfü’l-Acem’dür âurre-i ebrûlarun

 

2

Şevket ü vâret-i hüsnün dilde râhat mı virür

Ol şeb-i deycûr-ı zülfün âha tâkat mi virür

Tâbiş-i mihr-i ruhı çeşmâna kudret mi virür

Nûr-ı vechün şulesi hîç şemme ruhsat mı virür

Âsmânı kaplamışdur zülf-i sünbül bûlarun

 

3

Çekmege cevrün kemân ebrûlarun yok çâresi

Ebruvânı ol sipihr-i hüsninün meh-pâresi

Oldı bu dâg-ı derûn ile gönül âvâresi

Lâle-i bâg-ı İrem’dür ebrî-i ruhsâresi

Hâtıra geldükce mest eyler beni dil-cûlarun

 

4

Âsmân-ı hüsni hâl u hat ile zînetlidür

Müşterî tâli velî zühreyle ünsiyyetlidür

Bir müneccim itmiş istihrâcı cemiyyetlidür

Ol kadar zülf-i siyâhun tâlii kuvvetlidür

Kim beni zencîr olup bend eyledi her mûlarun

 

5

Bir gice teşrîfine bu nakd-i cân olsun fedâ

Sîneme sarsam o sîmîn-sîne-i yâri şehâ

Ârzû-yı vuslat ile Hâlisâ kaddüm dü-tâ

Mihnet-i hecr ile öyle nâ-tüvânem Tâhirâ

Sâyesinden fark olınmam dîde-i âhûlarun

(Atıcı, Muammer (hzl.) (2009). Mehmet Hâlis Efendi ve Mehmet Hâlis Efendi Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 162.)

 

Şeyh-i mahbûb-likâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

Nûr-ı çeşm-i zuefâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Hâk-i pây-ı kademi dîdelere sürme-resâ

Ayn-ı pîrâna cilâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Derd-mendâna şifâ-hâne-i esrâr-ı Hudâ

Haste-i ışka devâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Turûkun olsa n’ola sûr ile İsrâfîl’i

Rûh-bahş-ı fukarâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Ol hüviyyetle kabûl itdi fenâfi’llâhı

Mazhar-ı sırr-ı fenâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Lutf-ı Hak’la ne ki istersen olur zîr-i kabûl

Gûyiyâ hayr-duâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Terk-i ârâyiş idüp delk [ü] abâ içre olur

Fakr ile fahre sezâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Zâirân-ı harem-i türbesidür hûr u melek

Himmet-i mevhibe-zâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Nûr-ı tennûresini her seher eyler taklîd

Şafak-ı şevk-i semâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Keşkül itmez bu hilâl-i feleki destinde

Öyle sultân-ı Hudâ’dur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Degme elmâsları zîver-i mengûş itmez

Gerdiş-i Hak’da hümâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Pâleheng olmaga şâyeste degül bedr-i kamer

Matla-ı nûr-ı fezâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

 

Hâlisâ sırrına Hû himmetün iste Hak’dan

Fetha bir sırr-ı alâdur Hâcı Bektaş-ı Velî

(Atıcı, Muammer (hzl.)(2009). Mehmet Hâlis Efendi ve Mehmet Hâlis Efendi Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 4.)