Madde Detay

Şiirlerini Hasan mahlasıyla yazan şairin gerçek adı da Hasan’dır. Nevvâb, kendisine “Kâşifi” mahlasını verdiğini, ama Hasan’ın mahlas kabul etmeyerek şiirlerini kendi adıyla yazdığını söyler (Bağırov 1995a: 200). Babası Ali Karabağ’ın Şeyhbabalı Köyü'nün yüzbaşısı (köyün dirlik ve düzeninden sorumlu kişi) olduğundan “Yüzbaşı oğlu” lakabıyla tanınmıştır. (Ordubadi 1929: 5) Şuşa’da doğduğu kesinse de doğum tarihi konusunda kaynaklardaki bilgiler farklıdır. Ordubadi 1820’de (1929: 5), Garayev 1824’de (1973: 3; 1987: 189) doğduğunu söylerken bu bilgilere dair kaynak zikretmezler. Şairi yakından tanıyan Nevvâb 1309’da yaklaşık 56 yaşında olduğunu söyler (Bağırov 1995a: 200) ki bu itibarla 1253/1837-38 yılında doğmuş olması gerekir. Eğitimini de Şuşa’da almış, iyi derecede Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Ticaretle iştigal etmiştir. Müctehid-zâde’ye göre 1323/1905-06 yılında (Bağırov 1995b: 205), Ordubadi (1929: 5) ve Garayev’e (1973:4; 1987: 189) göre 1904’te ölmüştür. Şairin oğlu Halîl Yüzbaşov da şairdir ve Halîl mahlasıyla şiir yazmıştır. Halîl Yüzbaşov, Nevâyî’nin gazellerinden çoğunu Azerbaycan Türkçesine aktarmıştır (Garayev 1973: 5).

Hasan, Şuşa’da kurulan Meclis-i Üns adlı şiir meclisinin müdavimlerindendir. Döneminin Natevân, Nevvâb, Hacı Abbas Âgeh ve diğer şairlerine manzum mektupları bulunmaktadır (Garayev 1973: 5). Hem Türkçe hem de Farsça klasik tarzda eserler vermiştir. Hasan’ın Dîvân’ının müellif hattı nüshası şairin oğlu Kasım Yüzbaşov’un kişisel kütüphanesinde bulunmaktadır. Dîvân’ın şairin diğer oğlu Halîl Yüzbaşov’un hattıyla istinsah edilmiş olan bir nüshası ise Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Fuzûlî Yazmalar Enstitüsü’nde M-91 numarayla muhafaza edilmektedir. İçindeki nottan, Dîvân’ını 1893 yılında düzenlemeye başladığı anlaşılmaktadır. Tamamı 6 bin beyitten fazla tutan Dîvân’a Türkçe ve Farsça gazeller, mesnevi, terkib-i bend, terci-i bend, rubai, kıta, manzum hikâye ve tahmisler girer (Garayev 1973: 4-5). Çağatayca iyi bilen şair Nevâyî’ye nazireler de yazmıştır. Farsça özgün gazelleri dışında Hâfız, Sa’dî, Câmî gibi şairlerin gazellerine tahmisleri de bulunmaktadır (Garayev 1973: 8-9).

Nevvâb Tezkire’sine Hasan’ın Türkçe 13, Farsça 18 gazelini almıştır (Bağırov 1995a: 200-215). Müctehid-zâde de Riyâzü’l-Âşıkîn’de 12 Türkçe, 4 Farsça gazelini örnek olarak verir (Bağırov 1995b: 205-211). 1929 yılında Memmed Said Ordubadi’nin önsözüyle yayımlanan Şeirler’ine Resm-i Vilâyet-i Karabağ ve Şehr-i Şîşe adlı mesnevisinden parçalar, manzum mektup ve nasihatnamelerle 20 gazeli girmiştir (Ordubadi 1929). Garayev’in hazırladığı Seçilmiş Eserleri’ne de Resm-i Vilâyet-i Karabağ ve Şehr-i Şîşe adlı mesnevisi, yaklaşık 55 gazel, kıta ve rubailer, manzum mektuplar, manzum hikâyeler, nasihatnâme vb. şiirleri dâhildir (Garayev 1973).

Gazellerinde özellikle Nevâyî ve Fuzûlî tesiri açıktır. Manzum hikâyeleri Kasım Bey Zâkir’in eserlerini çağrıştırmaktadır. Tilki ile Kurt, Köylü ile Ayı, Aslan ile Fare, At ile Eşek gibi hikâyelerinin konularını Kelîle ve Dimne’den almıştır (Garayev 1973: 6-8).

Bağırov, Ekrem (hzl.) (1995a). Mir Möhsün Nevvab, Tezkireyi Nevvab. Bakü: Azerbaycan Neşriyatı.

Bağırov, Ekrem (hzl.) (1995b). Mehemmedağa Müctehidzade, Riyazül-Aşigin. Bakü: Azerbaycan Neşriyatı.

Garayev, Nesreddin (hzl.) (1973). Mirze Hesen Garabaği, Seçilmiş Eserleri. Bakü: Elm Yay.

Garayev, Nesreddin (hzl.) (1987). Poetik Meclisler. Bakü: Yazıçı Yay.

Garayev, Nesreddin (2010). XIX Esr Azerbaycan Edebi Meclisleri. Bakü: Nurlan.

Ordubadi, Seid (hzl.) (1929). Hesen Eli Yüzbaşı oğlu, Şeirler. Bakü: Azerneşr.

Gazel

Leb-i la’lün mezâkın şerbet-i şehd ü şeker vermez

Gül-i rûyun safâsın pertev-i mihr ü kamer vermez

Gönül ister ki çıksun hâk-i pâyünde nisâr olsun

Tutub mihrün serâser cismümü bir reh-güzer vermez

Harâb-ı nergis ü la’lün ayılmaz hûş-yâr olmaz

Lebün teg bâde olmaz gözlerün teg mey eser vermez

Yanar aşk âteşine dâimâ gönlüm semender teg

Nidem kim âteş-i dilden sana bir kes haber vermez

Tapar zevk-i safâ gönlüm meh-i ruhsârunı görgeç

Gülistân içre bu zevki mana gül-berg-i ter vermez

Hayâlün mûnisümdür hem-nişînüm âh ü nâlemdür

Bu bir bezm-i safâdur bir kese mutlak keder vermez

Şerâr-ı âh-ı sînemden niçün halk ihtirâz eyler

Yanar ancak menüm cânum bu od halka zarar vermez

Menümle olmasun kârun ki men aşk ile hoş-nûdam

Safâ-yı aşkı hergiz zâhidâ vird-i seher vermez

Meni kim görse söyler ol nigârın cevr-i zulminden

Vefâsından onun aslâ Hasan bir kes haber vermez

(Bağırov, Ekrem (hzl.) (1995). Mehemmedağa Müctehidzade, Riyazül-Aşigin. Bakü: Azerbaycan Neşriyatı. 207.)

Gazel

Gözlerün mâil olubdur yine hûn-hârlığa

Belî sarhoş olur âmâde sitem-kârlığa

Küfr-i zülfün dîn ü îmânuma çok şâik olub

Bilirem ki salacak rahne bu dîn-dârlığa

Yokdu hicrânuna gönlümde dahi tâb ü tüvân

Ne böle tâlib olubsan bu dil-âzârlığa

Kâmetünle ne revâ serv berâber ola kim

Hayli müşkildi o gelsün böle reftârlığa

Gül cemâlünle eğer bahse gelübse ne aceb

Ol sebeb salmış özün gülşen ara hârlığa

Etmezem şekve gözünden ne kadar kılsa cefâ

Mest olan mâil olur çünkü cefâ-kârlığa

Feleğin mâhın edüb mihr-i ruhun sergeşte

Geh verir nûr ona gâh salır târlığa

Olma dîvâne o zülf-i hama meyl etme Hasan

Aklun olsun özüni salma o şeh-mârlığa

(Garayev, Nesreddin (hzl.) (1973). Mirze Hesen Garabaği, Seçilmiş Eserleri. Bakü: Elm Yay. 15.)