Madde Detay

860/1455-56 yılında Amasya’da doğan Hâtemî’nin asıl adı Abdurrahmân’dır. Nesebi, Acem asıllı Şeyh Ebû İshak Kâzrûnî’ye dayanır. Amasyalı Müeyyed-zâde Alî Efendi’nin oğludur. Bundan dolayı Müeyyed-zâde sanıyla meşhur olmuştur. Şairin babası Amasya’da II. Bâyezîd’in nişancısıydı. Bu vesileyle Hâtemî, II. Bâyezîd’in yakın çevresine girdi. Bir müddet sonra kendisini çekemeyenlerce Şehzâde Bâyezîd’i afyon gibi kötü maddelere alıştırdığı iftirasına uğradı. Bunun üzerine Fâtih, Hâtemî hakkında idam fermanı çıkardı. Ferman Amasya’ya ulaşmadan bu durumdan haberdar olan Şehzâde Bâyezîd, Hâtemî’yi Halep’e gönderdi. Daha sonra Halep’ten İran’a geçen Hâtemî, Celâleddîn Devvânî’den yedi yıl kadar ders aldı (Kılıç 2010: 1495-96). II. Bâyezîd’in padişah olması üzerine 888/1483’de önce Amasya’ya, oradan da İstanbul’a gelen Hâtemî, aynı yıl burada Kalenderhâne müderrisliğine getirildi. 891/1486 yılında Mollâ Kastalânî’ye damat ve aynı zamanda Sahn müderrisi oldu. 899/1493-94’te Edirne kadılığına, 907/1501-02’de Anadolu kazaskerliğine ve 911/1505-06’da da Rumeli kazaskerliğine atandı. Yeniçeri ayaklanması sırasında evi yağmalanan Hâtemî, yeniçerilerin baskılarına dayanamayan II. Bâyezîd tarafından 917/1511-12 yılında görevinden azledildi. Yavuz Sultân Selîm’in tahta geçmesi üzerine 918/1512-13’te Karaferye kadılığına, 919/1513-14’da ikinci defa Rumeli kazaskerliğine getirildi. Yavuz Sultân Selîm’le araları çok iyi olan şair, onunla İran Seferi’ne katıldı. Sefer dönüşü 920/1514-15’de yaşlandığı gerekçesiyle kazaskerlikten azledildi. 922/1516-17 yılında İstanbul’da vefat eden şair, Eyüp türbesi civarına defnedildi. Hüsn-i hatta Şeyh Hamdullâh’ın öğrencisi olan Hâtemî, hattın her türünde başarılı olmuş bir devlet adamıydı (Müstakîm-zâde 1928: 249). Devrindeki ilim ve edebiyat mensuplarını koruyup kolladı. Kemal Paşa-zâde, Ebussuûd, İbni Kemâl gibi ilim adamlarının yaptıkları çalışmaları destekledi. Ȃşık Çelebi’ye (Kılıç 2010: 1496) göre Şehzâde Mahmûd’un vefatından sonra hamisiz kalan Necâtî Bey’i himayesine aldı, Necâtî de Dîvân’ını ona ithaf etti.

Mecdî, Hâtemî’nin uzun yıllar kadılık ve kazaskerlik gibi görevlerde bulunmasının, eserlerinin sayısının sınırlı ve birçok çalışmasının da müsvedde halinde kalmasına sebep olduğunu söylemiştir (Özcan 1989: 310). Hâtemî’nin, çeşitli konularda kaleme aldığı risâleleri (Gökbilgin 1979: 788-89) şunlardır:

1. Müeyyed-zâde Cöngü: Eserde yüz kadar fetva kitabından alınan çeşitli meselelerle ilgili konular bir araya getirilmiştir.

2. Risâle fî Hall es-Subhatü’l-Ȃmme: “Şüphe-i ammeyi” halletmek hususunda yazılmış küçük bir risaledir.

3. Risâle fî Ta’zîmi’n-Nebî: Hazreti peygamberin hayatı ve mucizelerinin anlatıldığı ve onun hakkında Sahîh-i Buhârî’den bazı hadislerin nakledildiği bir kitaptır.

4. Risâle fi’l-Mevcûdât el-Hâricîye Ma’a’l-Mâhîya: Felsefe ve mantıkla ilgili konularda yazılmıştır bir eserdir.

5. Risâle fi’l-Cüz’ Ellezî Lâ-yetecezzâ: Bölünmesi mümkün olmayan zerreyle ilgili bir risaledir.

6. Risâle fi’l-Kelâm: Hâtemî’nin bazı güç kelam meselelerini tahkik ve tetkik ettiği risalesidir. Baş tarafına Arapça bir kaside ilave ederek Şehzâde Korkut’a göndermiştir.

7. Risâle fî Tahkîk el-Kurat el-Müdahraca: Hâtemî’nin, o devirde hiç kimsenin bilmediği kitaplardan edindiği bilgileri topladığı risalesidir.

8. Risâle fî Nakz el-Vuzû’ Hurûc ed-Dam ve Seylânuhu

9. Risâle fi’l-Hacc Eşhüri Ma’lûmât

10. Risâle fî İsbât İlmihî Te’âlâ

11. Risâle fî Müşkilâtı Mesâ’il İlmü’l-Ferâ’iz

12. Hâşiye Şerh-i Miftâh

13. Hâşiye Şerh-i Mevâkif 

Hâtemî, üç dilde manzum ve mensur eserler yazan kudretli bir sanatçıdır. Özellikle Yavuz Sultân Selîm’i övmek amacıyla kaleme aldığı Arapça kasidesi devrinde büyük takdir görmüştür. Yine II. Bâyezîd’e sunduğu “Hançer” redifli Farsça kasidesi de beğenilen şiirleri arasındadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 1. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Ortak Yay.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: AKM Yay.

Gökbilgin, M. Tayyip (1979). “Müeyyed-zâde”. İslâm Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: MEB Yay. 786-90.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Akçağ Yay.

Kaf-zâde Fâ’izî. Zübdetü’l-Eş’âr. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Efendi Manzum 1325. vr. 39b.

Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şâirleri. Ankara: Akçağ Yay.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). C. 3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mecmû’a-i Eş’âr. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Muallim Cevdet Koleksiyonu 479. vr. 38a-b.

Mecmû’a-i Eş’âr. Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil A 7076. vr. 36a.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul.

Riyâzî. Riyâzu’ş-Şu’arâ. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Hk 1275. vr. 42a.

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkîretü’ş-Şu’arâ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 25.10.2013].

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2009). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Tenkitli Metin A. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 25.10.2013].

Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul.

Yavuz, Fikri, İ. Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay.

Gazel

Nâme ki nâmını yazmış bendenün sultân ana

Gussadan âzâdelik hattı olur unvân ana

Her elif ki anda var nakş-ı kad-i cânân gibi

Cân içinde yiri var olsun fedâ yüz cân ana

Belki her harfi sevâd-ı dîde-i cândur anun

Noktalar kim anda düşmiş görinür insân ana

Aynı nergis hâsı gonce her elif bir serv-i nâz

Yaraşur dirsem bu yüzden Ravza-i Rıdvân ana

Gözlerüm oldı münevver ol sevâd-ı nâmeden

Toz yirine tûtiyâ saçmış meger cânân ana

Hâtemî bilüp şeb-i hecre giriftâr oldıgum

Rahm idüp yâr eylemiş ta’vîz ile dermân ana

(Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). C. 3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay. 1502.)

Gazel

Hammâma girer ol gül-i nâzük-bedeni gör

Pehlû-yı temâşâdur o billûr teni gör

Cân virse sana tûtî-i dil itme ta’accüb

Ko söyleyeni sözüm işit söyleteni gör

Bir mâhun olup âyine-i hüsnine nâzır

Dil-dâdesi olursan eger sende seni gör

Bî-ayş nice yâr ile hem-sohbet olur dil

Kır tevbeleri bâde-i peymân-şikeni gör

Âşık olalı Hâtemî ol mihr-i münîre

Za’f ile hilâl itdi gam u gussa beni gör

(Mecmû’a-i Eş’âr. Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil A 7076. vr. 36a.)