Madde Detay

Doğum tarihi belli değildir.18. yüzyılın son çeyreğinde doğduğu tahmin edilmektedir. Mesleği tabiplik olan Hâzık’ın hayatı hakkında devrinde yazılmış tezkirelerde bazı bilgiler verilmiştir. Tezkirelerde şairin doğum yeri olarak Buhara, Belh, Bedehşan ve Kandahar gibi şehirler zikredilmektedir. Bazı eserlerde ise “Hâzık-ı Hirevî” tabirinden hareketle onun Herat’ın Kerh bölgesinde doğduğu ileri sürülmektedir. Bu bilginin doğru olma ihtimali daha fazladır. Babası Harezm Özbeklerinden olup daha sonra Herat’ın Kerh bölgesine göç etmiş ve elli yaşında burada ölmüştür. Devrin yöneticilerinin zalimliklerini eleştirmekten çekinmeyen Hâzık, Emir Nasrullâ’nın emriyle 1258/1843’te öldürülmüştür.
Farsça ve Arapçayı da çok iyi bilen Hâzık, yetenekli bir şair, âlim ve tercüman idi. Sanatçının kaleme almış olduğu eserlerin büyük bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Birçok el yazma nüshası mevcut olup bunlar şairin hattı ile yazılmamıştır. Değişik zamanlarda müstensihler tarafından çoğaltılmıştır. Bu divanlardan biri, SSSR Fenler Akademisi Şarkşinâslık Enstitüsünün Leningrad bölümünde 470 envanter numarası ile saklanmaktadır. 57 sayfadan ibaret olan bu nüshada, 24 gazel, 12 kaside, 7 müstezad, 7 muhammes, 1 mesnevi, 11 rubai, mesnevi şeklinde yazılmış 12 tarih-muamma ve 1 kıta mevcuttur (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 211). Dîvân’ın Leninabad’da iki nüshası daha ele geçirilmiştir. Bu iki Dîvân’daki Türkçe şiirlerin sayısı diğer nüshaya oranla daha fazladır. Belirtmemiz gereken bir diğer husus da bu Dîvân’ın şairin şiirlerinin tamamını kapsamadığıdır.

2. Evlâdlar Şeceresi: Bu eserde Hâzık, sülalesinin ilk kişilerinden başlayıp dedesi Şeyhullâh-i Hirevî’ye kadar saymaktadır. Bu şecerede, Hoca Ahmet Yesevî, Sa’duddîn Kaşgarî, Abdurahmân Câmî ve Hoca Ehrâr'ın da isimleri zikredilmektedir.

3. Vâkıât-ı İslâmî: Hâzık’ın kendisi ve ailesi ile ilgili bilgilerin yer aldığı bibliyografik bir eserdir.

4. Yûsuf ve Züleyhâ: Bu mesnevinin iki adet el yazma nüshası Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhân Birûnî İsimli Şarkşinâslık Enstitüsünde 1824 ve 1873 envanter numaraları ile saklanmaktadır. 1824 numaralı nüshada 3825 beyit, 1873 numaralı nüshada ise 4496 beyit bulunmaktadır (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 213).

5. Tahkîkü’l-Kavâîd: Bir diğer ismi de Şerh-i Kânûnçe-yi Mevlânâ Hâzık’tır. İbni Sina’nın Tıp Kanunları kitabına Mahmûd ibn Muhammed ibn Ömer el-Çagmînî’nin yaptığı Arapça şerh, Hâzık tarafından Farsçaya aktarılmıştır.

Hâzık’ın eserleri ile ilgili Tacikistan ve Özbekistan’da birçok çalışma yapılmıştır. Bu bağlamda, Sadreddin Aynî’nin Numûne-yi Edebiyât-ı Tâcik, N. Ma’sûmî’nin 18 Asr ve 19 Asrning Birinçi Yarmı Tâcik Edebiyâtı, Gafur Gulâm’ın Unutulmas Kişiler, A. P. Kayumov’ın Hâzık ve Kokan Edebî Muhiti, Tacik âlimi S. Emîrkulov’un Cüneydullâ Hâzık hem de Uning Yûsuf ve Züleyhâ Dâstânı adlı çalışmalarını zikredebiliriz (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 204-205).
Lirik bir şair olan Hâzık, şiirlerine, feodal sistemin olumsuzluklarını; âlimlere yapılan haksızlıkları, zulümleri ve adaletsizlikleri de konu etti.

Kayumov, F. K. (1961). Kokan Edebî Muhiti. Taşkent: Özbekistan SSR “Fen” Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı Tarihi (1978). IV. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR “Fen” Neşriyatı.
Tekin, Feridun (2010). XIX. Yüzyıl Çağatay Edebiyatının İki Kadın Şairi-Üveysî ve Nâdire. Ankara: Vizyon Yay.
Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies 6 (1): 1843-1850.

Gazel

Veh nidündür kim bu yanglıg anber-efşân itti il
Yâ seher çağı isib zülfin perîşân itti il

Didi bâg içre ul agzı gunçening sözin meger
Kim urub gül otıga bu reng dâmân itti il

Öyle zülfi yâdıdın âhım muattar kim bu nev’
Körmedim dib seyr itib yüz sünbülistân itti il

Vaslınıng peygâmını kiltürdi la’lidin yana
Gunçe dik könglümga ul sûzdın birib cân itti il

Tirlegan hüsnin körü bul serv kaşıdın kilür
Yoksa niçün şebnem eşki birle giryân itti il

Bâg arâk-ı serv-i nâzımnı gülin sordum gehî
Sünbülin tapdım isin andın çü her yân itti il

Mevc urur Hâzık yana ekşim anı peygâmıdın
Gûyâ bu bahrin kılmakka tûfân itti il

(Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 706.)