Madde Detay

Asıl adı Hüsâmeddîn olup Hacı Halilzade diye bilinmektedir. Şiirlerinde Bursevî mahlasını kullanmıştır. Bursa’da dünyaya gelen Hüsâmeddîn Bursevî'nin doğum tarihi hakkında kesin bilgiler yoktur. Dönemin alimlerinden Abdülhalim Efendi adlı bir kimseden ilim tahsil etmiş ve bir müddet çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır. Daha sonra tasavvuf yolunu seçerek, Semerkandiyye’den Şeyh Alaaddin Efendi’nin oğlu Şeyh Mehmed Çelebi Efendi’ye intisap etmiş ve ondan icazet almıştır. Bursa’da Temenyeri Mahallesi’nde bir zaviye inşa etmiş ve aynı zaviyeye postnişin olmuştur. Vefatına kadar adı geçen dergâhta irşad faaliyetlerinde bulunmuştur. Hüsâmeddîn Bursevî, H. 1042/M. 1631 tarihinde vefat etmiş ve yaptırmış olduğu dergâhın yanındaki türbeye defnedilmiştir. Türbede Hüsâmeddîn Efendi’den başka birkaç sanduka daha bulunmaktadır.

Hüsâmeddîn Bursevî tarafından düzenlenen dergâhın vakfiyesinden anlaşıldığına göre dergâh; tevhidhane, üst katta bir oda, bir kütüphane, bir sofa, bir mutfak, bir banyo, bazı odalar, alt katta bir fırın, bazı binalar, ahır ve bahçeden ibarettir. Bursevî, dergâhın kütüphanesine bazı kitaplar vakfetmiş ve bunun için de ayrıca bir vakfiye düzenlenmiştir. Vakfiyede kitapların listesi ile kütüphanenin işleyiş hakkında bilgiler yer almaktadır.

Hüsâmeddîn Bursevî, Abdal Murad, Ali Semerkandî, Üftade, Ebu İshak ve Emir Sultan gibi Osmanlı coğrafyasının önemli sufileri hakkında yazdığı menakıbnamelerle dikkat çekmektedir. Kaynaklarda hoş sohbet, âbid ve zâhid, halktan uzak yaşayan, ilim sahibi bir kimse olarak nitelendirilen Hüsâmeddîn Bursevî, birçok eser yazdığı için eserlerinde değişik konulara da değinmiştir. Bursevî’ye göre tasavvufa giren mürid, uzak veya yakın bir yere gidecek olursa izinsiz gitmeyecek, yolda sallanmayacak, kahkaha ile gülmeyecektir. Çile, mürşid ve özellikleri, tasavvuftaki eğitim mertebeleri, zikir vb konularda kendine mahsus görüşleri olan Bursevî diğer sufiler gibi kendi döneminden şikâyet etmektedir.

Dönemin en çok eser yazan sufilerinden sayılan Şeyh Hüsâmeddîn Efendi aynı zamanda “Bursevî” mahlasıyla şiirler de yazmıştır. Çoğu tasavvufla ilgili olmak üzere 20 civarında eser telif etmiştir. Eserleri şunlardır:

1.Mühimmâtü’l-Mü’minîn fî Umûri’d-Dünyâ ve’d-Dîn: Bu eserler içerisinde en önemlisi ve hacimlisi Cevâhir-i Mühimmat olarak da bilinen Mühimmâtü’l-Mü’minîn’dir. H. 1021/M. 1612 tarihinde yazılan bu eserde, Bursevî başta ahlak olmak üzere değişik konularda bilgiler vermektedir. Tabiî olarak tasavvuf konusuna ağırlık verilmiştir. Eser 60 baba ayrılmış ve her bapta değişik bir konu işlenmiştir. Yataktan kalkınca okunacak duadan, Osmanlı tarihi ve halifeleri; rüya tabirinden, iklim konularına, deniz yolları ve ölçümlerinden hekimlik ve macun yapımına kadar değişik konular içeren bu eserin en önemli özelliklerinden birisi de folklorik özellikler taşımasıdır. Her dervişin bir sandığı olması gerektiğini yazan Bursevî, bu sandıkta şu eşyaların bulunmasını tavsiye etmektedir: Tac, hırka, seccade, asa, makas, ibrik, misvak, şemle, tarak, kandil ve seccade alemi. Her bölgenin meşhurları hakkında bilgi veren Bursevî’ye göre her yörenin meşhuru vardır. Buna göre; Aydın’ın bağı, Menteşe’nin dağı, Hamidili’nin gülü, Horasan’ın tembeli, Isfahan’ın sürmesi, Bağdat’ın ayyarı, Geylan’ın Râfizîsi, Kazvin’in Sünnisi, Tebriz’in tiryakisi, Rus’un ayısı, Kefe’nin esiri, Akşehir’in elması, Konya’nın helvası, Edremit’in pastırması, Bilecik’in ayvası, Dimetoka’nın bardağı, Balıkesir’in leblebisi, Karahisar’ın kaymağı, Serez’in mahraması, Selanik’in abası, Gelibolu’nun üzüm turşusu, Bolu’nun hallacı, Yenice’nin tarağı, Germiyan’ın levendi, Elmalı’nın atı, Turgutlu’nun aygırı, Kocaili’nin bezi, Alâiye’nin şeker kamışı, Bergama’nın kuşbazı meşhurdur. Bursa’nın meşhurları ise; Keşiş Dağı, buzu, kestanesi, meyvesi, unu ve kumaşıdır. Hüsâmeddîn Bursevî, bu eserinde dervişlerin okuması gereken kitaplardan da bahsetmiştir. Eserin tam bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Bağdat Köşkü, No:189’dadır. Aynı eserin İzmir Milli Kütüphane, nu. 1127/1’da da eksik bir nüshası vardır. Bu eser üzerinde akademik bir çalışma yapılmamıştır. 2. Esrâru’l-Ârifîn ve Siyerü’t-Tâlibîn, 3. Dürerü’l-Hadîs, 4. Zübdetü’l-Menâkıb ve Güzîdetü’l-Metâlib, 5. Menâkıb-ı Ali Semerkandî, 6. Menâkıb-ı Abdal Murad, 7. Menâkıb-ı Baba Sultân, 8. Menâkıb-ı Hazreti Üftâde, 9. Menâkıb-ı Şeyh Ebû İshâk, 10. Fezâilü’l-Cihâd, 11. Miftâhu’l-Muğlakât, 2. Şerhu’l-Erbaîn fi’l-Hadîs, 13. Adaletnâme, 14. Fezâilü’s-Sülûk, 15. Mecmu’a fi’n-Nevâdir, 16. Muntehabâtü Tervîhi’l-Ervâh, 17.Muntehabâtü Nüzheti’t-Tasavvuf,18. Divân-ı İlâhiyât,19. Mir’âtü’l-Kâinât, 20. Menâkıb-ı Emîr Sultân ve Hulefâihi.

Hüsâmeddîn Bursevî ve eserleri hakkında Osman Yılmaz'ın basılmamış yüksek lisans tezi dışında akademik bir çalışma yapılmamıştır.

Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri. Bursa: Asa Kitabevi.

B. Mehmed Tarih (2000). Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay. I/60.

Hızlı, Mefail-Murat Yurtsever (hzl.) (2000). Baldırzâde Selîsî Şeyh Mehmed. Ravza-i Evliya. Bursa: Arasta Yay.

Hüsâmeddîn Bursevî. Mühimâtü’l-Mü’minin. Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Bağdat Köşkü, nu: 189.

İsmail Beliğ (1302/1884). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân (Tıpkıbasım). Bursa: Hüdavendigâr Vilayeti Matbaası. 141.

Kara, Mustafa (2012). Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi.

Kara, Mustafa-Kadir Atlansoy (hzl.) (1997). Mehmed Şemseddin. Yâdigâr-ı Şemsî Bursa Dergâhları.  Bursa: Uludağ Yay. 

Mehmed Fahreddin. Gülzâr-ı İrfân. İstanbul Millet Ktp. Ali Emirî, nu. 1089, 111a-b.

Öcalan, Hasan Basri (2000). Bursa’da Tasavvuf Kültürü. Bursa: Gaye Kitabevi.

Yılmaz, Osman, (1998). Bursa’da Semerkandiyye Kültürü ve Menâkıb-ı Ali Semerkandî. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

Gazel

Yâ Rab bizi gaflet içinden sen uyandır

Hem şunları kim bizcileyin nefse uyandur

Fâş itme bizim aybımızı ey yüce Settâr

Ger halka nihânsa sana cümle ıyândur

Şol âşık-ı sâdıklarının hakkı içün

Yolunda senün mâl ü baş u câna kıyandur

Sermâyeleri kim bize virdin telef itdik

Hiç iyi görünmez işimiz cümle ziyândur

Hilm içre bizi pâk it ve zevkin suyıla yu

Şevkin yelini esdür vü aşkın odına yandur

Rahmetlerinin bahri çü mevc üzre kıla cûş

Bir katresi yüz bin yüzi karayı yuyandur

İzzin hakkı ey kân-ı kerem bu zuafâyı fazlınla

Zülâl-ı lübb ü vaslın ile kandur

Hüsâmeddîn Bursevî. Mühimâtü’l-Mü’minîn. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, nu: 189, vr. 103b-109a.

Kıt'a

Gelen konar göçer iş bu cihâne

Melûl olma gönül el-hükmüli’llâh

Kimseye vefâ kılmaz zamâne

Melûl olma gönül el-hükmüli’llâh

Erenler çekdiler cevr u cefâyı

Cefâya sabr iden bulur safâyı

İşiddin hod Muhammed Mustafâ’yı

Melül olma gönül el-hükmüli’llâh

Bunda gelen herkes giryân olubdur

Gözi yaşla bağrı biryân olubdur

Kim gördün ki ölmekden kalubdur

Melül olma gönül el-hükmülillâh

Hüsâmeddîn Bursevî. Mühimâtü’l-Mü’minîn. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, nu: 189, vr. 103b-109a.

Kıt'a

Âkil olan bu fenâ dârında yeksân ağlasun

Cehd idüb bir çare kılsun derde dermân ağlasun

Kılmasun bu hâne-i gerdâne kimse i’tibâr

Külbe-i ahzâna düşmüş gibi mihmân ağlasun

Hüsâmeddîn Bursevî. Mühimâtü’l-Mü’minîn. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, nu: 189, vr. 103b-109a.