Madde Detay

Şiirlerinde İffet mahlasını kullanan şairin asıl adı Seyyid Mehmed Emîn'dir. Bursa'da doğmuştur. Doğum tarihi hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Hacı Şerif Ağa-zâde olarak tanınmaktadır. Bursa'da Emîr Hanı'nda ticaretle uğraşan, kumaşçılık yapan Hacı Şerîf Ağa'nın oğludur. Babasının Hacı Şerif Ağa olduğu konusunda bütün kaynaklar birleşirken Tuhfe-i Nâilî, babasının adını "Ali" olarak vermektedir (Kurnaz vd. 2001: 689). İffet, belli bir yaşa geldikten sonra tahsile meylederek çevresinde bulunan bilginlerin meclislerine devam etmiş ve zamanı için gerekli olan bilgileri almıştır. Farsçayı Nakşbendî şeyhlerinden Şeyh Ali Behcet Efendi ve Çelebi Sultan Mehmed Han Medresesi'nde bulunan Hacı Alî Sıddîk Baba Efendi'den öğrenmiştir. Daha sonra müderrislik sınıfına geçmiş ve 1234/1818 yılında ibtidâ-i hâriç rütbesiyle Zeyniyye medresesinde göreve başlamıştır. Umûr-ı Dâhiliyye Nazırı Pertev Paşa'nın rica ve iltimasıyla 1251/1835 yılında kendisine Mûsıla-i Süleymâniye rütbesiyle Ferâizî-zâde Seyyid Mehmed Sa‘îd Efendi mahlulünden İnegöl'de bulunan İshak Paşa Medresesi verilerek derecesi yükseltilmiştir. Bu görevde iken hastalanmış ve 1256/1840 senesinin rebî‘ul-âhir ayında vefat etmiştir. Pınarbaşı Mezarlığı'nda babasının ve küçük kardeşi mîzân-ı harîr kâtibi Ârif Efendi'nin yakınına defnedilmiştir. Osmanlı Müellifleri kabri için "Mevlevî-hâne ile Hindîler Dergâhı arasındadır." demektedir (Bursalı Mehmed Tahir 1333: 323). Vefat tarihini diğer bütün kaynaklar 1258/1842 olarak verdikleri hâlde Gülzâr-ı İrfân 1256/1840 olarak vermektedir ki doğrusu da budur (Atlansoy 1998: 378). Çünkü 1257/1841 yılında basılan Dîvân'ında şairden "merhum" olarak bahsedilmektedir. Ayrıca Dîvân'ında bulunan tarih manzumelerinin en sonuncusu 1255/1839 yılını taşımaktadır ki bu da 1256/1840 yılında vefat ettiğinin bir ipucu olabilir. Yazdığı ilk tarih manzumesinin 1217/1802 yılını vermesinden dolayı 55-60 yaşlarında vefat ettiğini söyleyebiliriz.

Zamanına göre varlıklı ve maddi sıkıntısı olmayan bir aileden geldiğini tahmin ettiğimiz İffet'in, önceleri zengin ve müreffeh bir hayat sürerken hayatının bir döneminde belki de son dönemlerinde bazı maddi ve manevi sıkıntılar yaşamıştır. Belki de dostlarından ve aile çevresinden kaynaklanan bu sıkıntılar onun maddi anlamda zorluklar yaşamasına neden olmuştur.

İffet Efendi Nakşbendî ve Mevlevî tarikatına ilgi duymuştur. Bir müddet irşad için Bursa'da bulunan ve daha sonra Üsküdar Selîmiyye Dergahı'nda şeyhlik yapan ve türbesi de Selîmiyye Dergâhı'nda bulunan Nakşbendî şeyhlerinin büyüklerinden Behcet Ali Efendi'nin müridi olmuştur. Behcet Ali Efendi Bursa'da bulunduğu sırada İffet Efendi onun müridi olmakla kalmamış aynı zamanda ondan bazı maddi ve manevi ilimler de tahsil etmiştir.

İffet'in tek eseri Dîvân'ıdır. Toplam 1059 beyitten oluşan bu küçük Dîvân'da 5 kaside, 127 gazel, 15 tarih, 2 tahmîs, 2 şarkı, 1 mesnevî, 8 kıt'a, 15 müfred yer almaktadır. Bu Dîvân bilinen 2 nüshanın karşılaştırılmasıyla Prof. Dr. Mehmet Arslan tarafından yayımlanmıştır (Arslan 2005).

Müderrislik yaptığı sırada özel olarak da ilim ve kemal heveslilerine Arapça ve Farsça dersleri veren İffet Efendi, bu arada şiir yazmaktan da geri durmamıştır. Tezkireler ve hakkında bilgi veren kaynaklar İffet'in şiirleri ve şairliği hakkında olumlu ve yüceltici cümleler kullanır. İffet'in öğrencilerinden olan ve İffet'in vefatından sonra onun şiirlerini toplayarak Dîvân'ını tertip eden Es-seyyid Osman İzzet "geçmiş şairlerden üstün, zamanı şairlerinin de hepsinden daha iyi" diyerek abartılı cümlelerle hocasını över. Vasfi Mahir Kocatürk ise Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinde İffet'in şairliği için şu değerlendirmelerde bulunuyor: "Tanzimat öncesinin eski şiir an‘anesine bağlı şairlerdendir. Devrinin ekseri şairlerinde görülen sakat kelime telaffuzu gibi ihmallerle birlikte ifadesi oldukça kuvvetlidir. Matbu küçük divanında devrinin yeni sanat temayüllerinden ziyade klasik evsaf göze çarpmaktadır. Eda ve ruh itibariyle Nef‘î ve Nâbî selâsetine ve daha çok mana hakimiyetine tâbidir. Adi taklitten epeyce ileri ve hemen hemen şahsiyete yakın küçük bir asaleti vardır. Bazı beyitleri kısmen Nâbi hikemiyatını hatırlatmaktadır. Şekil ve ruh bakımından bariz bir genişliğe varamayan bu şair, zamanının orta derece şahsiyetleri arasındadır." (Kocatürk 1964: 595). Vasfi Mahir Kocatürk'ün yukarıdaki cümlelerine genellikle katılmakla beraber "Devrinin ekseri şairlerinde görülen vezne göre sakat kelime telaffuzu gibi ihmaller" görüşüne pek katıldığımızı söyleyemeyiz. Çünkü devrin diger şairlerinde olsa bile İffet Dîvân'ında bu tür ihmaller hemen hemen yok gibidir. Bu değerlendirmeler ışığında tezkireler kendisini biraz fazlaca övse de İffet'i küçük bir divan sahibi ve devrinin orta derecede bir şairi olarak değerlendirmek mümkündür.

Arslan, Mehmet (2005). Bursalı İffet Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.

Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri. Bursa: Asa Yay.

Bağdatlı İsmail Paşa (1072). Keşfü'z-Zünûn Zeyli. C. I. İstanbul.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü'l-Eş‘âr. İstanbul.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1969). "İffet". C. IV. İstanbul. 973‑974.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill‑i Osmânî. C. III. İstanbul.

Kurnaz, Cemal (hzl.) (2000). Mu‘allim Nâci, Osmanlı Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nail Tuman, Tuhfe-i Nâili Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). "İffet". C. IV. İstanbul: Dergah Yay. 344.

Gazel

Bilmeyip reh-zeni ahbâb kıyâs eylemişiz

Tâb-ı berki şeb-i meh-tâb kıyâs eylemişiz

Ol kadar gafletimiz refte-revân-ı miheni

Nâz-ı bâlişde şeker-hâb kıyâs eylemişiz

Bir takım teşne lebi sâhil-i deryâda görüp

Çeşme-i Hızr ile sîrâb kıyâs eylemişiz

Der-i dil dahme-i pür-gevher-i hâkânî imiş

Herkes ol dergehe reh-yâb kıyâs eylemişiz

Var ise sîne-i ‘âşıkda eger sabr u sükûn

Rûy-ı âyînede sîmâb kıyâs eylemişiz

Ol ise şu‘le-i şeb-tâb-ı şerer-pâre degil

Pertev-i mihr-i cihân-tâb kıyâs eylemişiz

Tâk-ı ebrûsını dün gece tahayyül ederek

Revzen-i mescidi mihrâb kıyâs eylemişiz

Nice bî-mâye-i ferrâr u gürîzendeleri

Fenn-i iksîrde zafer-yâb kıyâs eylemişiz

İffetâ lutf-ı sühan tab‘-ı Hudâ-dâd bize

Sanma kim servete esbâb kıyâs eylemişiz

Şarkı

Ey nigehi mest-i şarâb-ı sitem

Ruhları gül-gonca-i bâğ-ı İrem

Oldı gözüm yollara nakş-ı kadem

Müjde-i teşrîfine ey gonca-fem

Kanlı yaşım reng-i şarâb oldı gel

Yandı yürek yandı kebâb oldı gel

Nâlelerim çeng ü rebâb oldı gel

Külbe-i ahzânıma ey pür-kerem

Tende degil rûh-ı revân sensiz âh

Zerre bana cân u cihân sensiz âh

Bâde içersem ne zamân sensiz âh

Her kadehim hûn-ı ciger derd ü gam

Başka hüsün verdi ey âfet sana

Câme-i nev yosma kıyâfet sana

Bende-i dîrînedir İffet sana

Olsa visâlinle sezâ muhterem

(Arslan, Mehmet (2005). Bursalı İffet Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay. 62, 118.)