Madde Detay

Hamâmîzâde (Mehmet) İhsan olarak tanınan Mehmet İhsan Hamâmîoğlu Trabzon’da doğdu. Babası, Hacı Temel Ağa’nın oğlu, Trabzon’un üst düzey ailelerinden ticaret ve emlâk sahibi Hamâmîzâde Hâfız Ahmet Efendi; annesi ise Rize’nin zengin ailelerinden Çelebizâde Salih Ağa’nın kızı Nafia Hanım’dır. Hamâmîzâde Hâfız Ahmet Efendi ve Nafia Hanım çiftinin 1885 yılında oğulları İhsan Bey, üç yıl sonra 1888 yılında ise kızları Nâtıka Hanım dünyaya gelir. Ancak Hâfız Ahmet Efendi’nin 19 Şubat 1892 tarihinde vefatı üzerine biri yedi, diğeri dört yaşında olan çocukları yetim, eşi ise dul kalır.

Mehmet İhsan, eğitim hayatına henüz beş yaşında iken (1890) kapı komşuları hâfız Seher Hanım’dan aldığı Kur’an-ı Kerîm dersleriyle başlar ve küçük yaşta Kur’an-ı Kerîm’i hatm eder. 1893 yılında Islahhâne Merkez İlkokulu’na, 1897 yılında ise Trabzon İdâdîsi’ne başlar. Çocuk yaşta babasız kalan Mehmet İhsan ailenin sorumluluğunu üstlenmek zorunda kaldığı için İdâdî’den sonra babasından kalan emlâk ve arazilerle uğraşır. Araştırmaya ve öğrenmeye meraklı bir şahsiyet olan Hamâmîzâde, Trabzon'da Papaz Kalust Şinasi Efendi’den ve daha sonra da Fransızca öğretmeni Sabîh Bey'den Fransızca, Trabzon'da sürgünde bulunan âlim ve şair Erzurumlu Ali Şevket Hoca'dan ise Mesnevi dersleri alır (İsen-Canım, 1989: 2-3; Uzun, 1997: 435). Trabzon’un ilk kitapçısı olan Hamdi Efendi’nin Âyîne-i Efkâr adındaki kitapçı dükkânındaki edebiyat sohbetlerine katılarak kendisini geliştirmeye devam eder. Hartamaszâde Bâkî, Düyûn-ı Umûmiye başkâtibi Hüsnü, Ustazâde Nazmi, Halil Nihat Boztepe, İbrahim Cûdî Efendi, Hatipzâde Emin Efendi ve Arnavutzâde Ahmet Efendi bu dönemde Hamdi Efendi’nin Âyîne-i Efkâr’ına giden isimlerden bazılarıdır (İsen-Canım, 1989: 2-3; Uzun, 1997: 435; Tekin, 1999: 304; Işık, 2006: 1675).

Edebiyat, şiir, dil, tarih, biyografi ve folklor üzerine çalışmalar yapan Hamâmîzâde İhsan, 14 yaşında Osmanlıcanın inceliklerini öğrenerek süslü nesirle yazmaya başlar. Birkaç yıl sonra ilk şiirlerini İstanbul ve Trabzon’da çıkan gazetelerde yayımlar. Kendisine Trabzon İdâdîsi edebiyat öğretmenliği görevi teklif edilmesiyle 1909-1913 yılları arasında edebiyat ve kitâbet dersleri okutur. Trabzon Askerî Rüştiyesi’nde ve Trabzon Dârülmuallimîn’inde İslam ve Osmanlı Tarihi derslerini verir. 1914-1915 yılları arasında resmî Trabzon gazetesinde yazarlık yapar (İsen-Canım, 1989: 3-5; Uzun, 1997: 435). 1913 yılında İstanbul’a giden Hamâmîzâde, Birinci Dünya Savaşı nedeniyle memleketine dönemez (Işık, 2006: 1675). Rusların Trabzon’u işgalinden sonra emlâk ve arazilerinden yararlanamadığı için 1917 yılında İstanbul Yüksek Ticaret Okulu’nun çeşitli kısımlarında Türkçe, dil, neşriyât ve yazışma öğretir. 1924 yılında Trabzon’da bulunduğu sırada Trabzon Yüksek Ticaret Mektebi’nin kurulmasını sağlar ve okulun ilk müdürü olarak görev yapar (Ed. Tevetoğlu, 1970: 426-427; Özkırımlı, 2004: 626-627). Ancak bir süre sonra sağlığının olumsuz etkilenmesi sebebiyle 1928 yılında görevinden istifa ederek İstanbul’a döner. İstanbul Yüksek Ticaret Mektebi ve Galatasaray Lisesi’nde öğretmenlik yapmaya başlayan yazar, bu iki görevin kendisine ağır gelmesiyle Galatasaray’daki görevini bırakır. Kalp rahatsızlığı nedeniyle 11 Mayıs 1948 sabahı hayata veda eder. Mezarı Edirnekapı Şehitliği’ndedir (İsen-Canım, 1989: 3-5; Uzun, 1997: 435; Işık, 2006: 1675; Necatigil, 2007: 215; Ed.Yalçın, 2010: 531).

Soyadı kanunundan sonra Hamâmîoğlu soyadını alan Hamâmîzâde (Mehmet) İhsan, eserlerinde M. İ., M. İhsan, Şimşek, Serçe, Çekiç, Sünuhi imzalarını kullanmıştır (Ed. Yalçın, 2010: 531). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Hamâmîzâde İhsan’ın şairliği hakkında “Hamâmîoğlu en değerli şâirlerden ve en hassas nükte-şinaslardandır. Duyduğunu anlar, anladığını duyurur. Bir müddet görünür, uzun müddet kayıplara karışır. Zuhur ettiği zamanlarda kendini sevenlere değil, kendinin sevdiklerine görünür. Güzel sözlere, güzel yüzlere incizâbı, her hâl ü kâli- her mânâsıyle- şâir olduğunu gösterir” (İnal, 2000: 1012) ifadelerini kullanır. Klasik Türk edebiyatı şâirlerinden Nedim tarzı bir üslupla gazeller yazan Hamâmîzâde hakkında Reşat Ekrem Koçu ise “Divan edebiyatının, derin bilgisi ve taptaze bir dili ile son mümessillerinden kıymetli bir şâir, nezahet üstadı, kalemiyle güzide edip, çeşitli ve hudutsuz malûmatıyla bulunduğu meclise ışık, revnak veren, nüktedan, zarif, kibar; aslı Trabzon toprağından, ruhu ve irfanıyla katkısız bir İstanbullu idi.” der (Reşat Ekrem Koçu, Hergün 1.6.1957’den aktaran Işık, 2006: 1675-1676). İnal ve Koçu’nun ifadelerinden hareketle şâirin yaşadığı dönemde değeri bilinen önemli edebî şahsiyetlerden biri olduğu söylenebilir. Hamâmîzâde'nin devrinin şâirleri arasında şâir-i mâder-zâd (Bal, 2009: 506) kabul edilmesi de bunu destekler.

Devrin yetiştirdiği sayılı nüktedanlardan birisi olan Hamâmîzâde İhsan her hadiseye mizahî açıdan bakan bir kişiliktir. Memleketi Trabzon ağzını nüktelerinde sık sık kullanır ve nükteleri kimseyi incitmeyecek şekildedir. Çeşitli türlerde pek çok eseri bulunan yazarın memleketi Trabzon hakkında yaptığı çalışmalar, şehrin maddî ve manevî kültürel değerlerini bütünüyle yansıtması bakımından önemlidir. Yazar, Trabzon’un monografisini oluşturarak memleketine bağlılığını gösterir ve vefa borcunu da öder.

Araştırmacı kişiliğiyle tanınan Hamâmîzâde’nin eserlerine bakılarak bütün hayatını öğrenmeye ve öğretmeye adadığı söylenilebilir. 63 yıllık ömründe 57 eser ortaya koyan yazarın basılmış, tespit edilebilen yalnızca 13 eseri; kitap hâlinde olmasına rağmen yayımlanmayan 30 eseri; yarım kalmış 14 eseri vardır.

Yazarın Trabzon ve İstanbul’da yayımlanan Feyz, Fecr, Yeşil Yurt, Çalıkuşu, Karadeniz, Resmî Trabzon, Yarın, Edebiyât-ı Umûmmiye, Tarih ve Edebiyat, Akbaba, Papağan, Ayna, Ticaret Öğretimi (İsen-Canım, 1989: 16-17) gibi pek çok gazetede, dergide yazı ve şiirleri yayımlanmıştır. Ayine adlı mizah gazetesinde “Kıtalar” başlıklı iki şiiri ve “Kimyager Âşık” adlı müstensihi olduğu mizahî bir mektubu yayımlanır (Ener Su, 2017: 2332, 2372).