Madde Detay

Teodor Kasap (Theodor Kasapis), Kayseri’de Rum bir manifaturacının oğlu olarak doğdu. Babasının ölümünden sonra 1846'da İstanbul’a gitti. Kayserili bir Rum tüccarın yanında çırak olarak çalıştı. Bir yandan da Kuruçeşme Rum Okulu’nda okudu. 1856'da Kırım Savaşı sonunda bir Fransız subayı tarafından Fransa’ya götürüldü. Paris’te öğrenimini sürdürürken bir rivayete göre bir süre Alexandre Dumas’nın yanında kâtip olarak çalıştı. İstanbul’a döndüğünde bir yandan Fransızca dersleri verdi öte yandan da gazetecilik hayatına atıldı. Diyojen, Çıngıraklı Tatar, Hayal ve İstikbal adlı dergi ve gazeteleri çıkardı. Hayal’deki bir karikatür yüzünden 1877’de üç yıl hapse mahkum oldu. Kefaletle serbest bırakılınca Avrupa’ya kaçtı. Birkaç yıl sonra saraydan izin çıkınca İstanbul’a döndü. Ölümüne kadar Mabeyn Kütüphanecisi olarak sarayda çalıştı. “Fener Rum Ortodoks Patrikhânesi ölüm kütük defterine göre (s. 430) 5 Haziran 1897’de İstanbul’da öldü” (Kut 2011:474).

Teodor Kasap; basın faaliyetleri, tiyatro uyarlamaları ve roman çevirileriyle Türk Edebiyatı tarihinde adından söz ettirdi. İlk mizah dergisi Diyojen, 24 Kasım 1870'de haftada bir kez dört sayfa olarak çıkarıldı. 23. sayısından itibaren haftada iki, 148.sayısından itibaren ise haftada üç kez yayımlanmaya başladı. Hakayık'ın jurnali üzerine Kararname-i Âli hükümlerince kapatıldı. Derginin kapatılmasının asıl sebebi Hidiv İsmail Paşa’ya karşı başından beri aldığı vaziyetti. Diyojen 166. nüshasındaki kapitülasyonlar bendi –ki lağv için sebep olabilir- çok dikkat çekti (Tanpınar 1976: 357). 183. sayısından sonra 9 Ocak 1823'te siyasi baskılar nedeniyle yayın hayatına son verdi. Fransızca, Rumca ve Türkçe olarak çıkarılan derginin logosunun altında ünlü filozof Diyojen’in İskender’e söylediği ve Teodor Kasap’ın siyasi iktidardan hiçbir talebi olmadığını ima eden “Gölge etme başka ihsan istemem.” cümlesi yer aldı. Katoliklerin Rum ve Ermeni olarak ayrışmasından sonra Ermeni Katoliklerinin Hasunist ve Anti-Hasunist şeklinde ikiye bölünmesiyle patlak veren Hasun Meselesi, Diyojen'deki siyasi eleştiri yazılarında mizahî bir üslupla ele alınan bir konu oldu. (Oymak 2013: 34-35). Hristiyanlar arasındaki ayrılığın bir başka göstergesi olan Erzak Meselesi de Diyojen'in sayfalarında hicvedildi. (Oymak 2013: 34). Karikatürlerle süslenen siyasi eleştiri yazılarının bulunduğu dergide Namık Kemal, Ebuziya Tevfik, Nuri Bey, Reşat Bey, Recaizade Mahmut Ekrem ve Âli Bey gibi isimlerin de imzasız yazıları yayımlandı. Namık Kemal ve bazı arkadaşları Gedikpaşa’daki Güllü Agop Tiyatrosu’nda telaffuz ve şive bozukluğundan başka kusur görmezken, Teodor Kasap yerli eserlerin yazılmasını istedi. Yabancı eserlerin Türk âdet ve örfümüze uygun olmadığını düşünen Teodor Kasap (Tanpınar 1976: 358), üç adapte eser yazdı.

Diyojen’in kapatılmasından sonra ikinci mizah dergisi Çıngıraklı Tatar, 5 Nisan -18 Temmuz 1873 tarihleri arasında yayımlandı. “ ‘Çıngırağı Nereye Asalım’ başlıklı yazıda Çıngıraklı Tatar, matbaasını Zindankapısı’na taşıdıklarını ancak Şehremaneti’nin bu nakli onaylamak istemediğini ileri sürdü. Öyle ki derginin bir sonraki sayısı son sayısı oldu” (Oymak 2013: 72-73).

Çıngıraklı Tatar’la sekteye uğrayan gazeteciliğini daha uzun soluklu devam ettirmek için N. Berberian'ın siyasî eleştirilerini ifade eden karikatürleriyle süslü Hayal'i 30 Ekim 1873’te çıkarmaya başladı. Aynı dönemde başlayan Hersek İsyanı dolayısıyla, devleti güçlü göstermek ve Sırplarla alay etmek için yoğun bir siyasi tartışmayı barındırmayan birkaç yazı yazıldı. Bunlarda Hersek isyanından, “Karadağ’dan bulaşan bir illet” olarak bahsedildi, Avrupa devletlerinin Osmanlı’yı nasıl karıştırdıkları üzerinde duruldu (Oymak 2013: 27). Gazetedeki yazılar ve karikatürlerde daha çok Avrupalı diplomatlar alay konusu oldu.

Teodor Kasap, Hayal'in kapatılmasından sonra 1875-1876 yılları arasında 236 sayı çıkan İstikbal adlı günlük siyasi bir gazete yayımladı. İstikbal’deki Meşrutiyet konulu yazılarından dolayı II. Abdülhamit’in dikkatini çekti ve 1877’de üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kefaletle serbest bırakılınca Avrupa’ya kaçtı ve gazeteyi oraya taşıdı.

Diyojen’de tiyatroyla ilgili yazılarında tiyatronun bir ahlak okulu olduğunu savundu. İlk uyarlaması Moliére’den yaptığı Pinti Hamit (1873) Gedikpaşa Tiyatrosu’nda 1872-1873 döneminde oynanan oyunlar arasında yer aldı. Moliére’den yaptığı bir diğer uyarlama İşkilli Memo (1874)’dan sonra A. Dumas Fils’in La Question D'argent'ı Para Meselesi (1875) başlığıyla uyarladı. Ortaoyunu geleneğinden yararlanarak oyunlar yazılması ve ulusal bir tiyatro oluşturulması gerektiğini savunarak Ahmet Vefik Paşa ve Âli Bey'le Şinasi’nin yolunu izledi. “A. Dumas Peré’in Teodor Kasap'ça çevrilip ilkin Diyojen'de tefrikasına başlanan (1872-1873, No:66- 123), daha sonra tefrikadan vazgeçilerek fasikül halinde yayımlanan Monte-Kristo (1873) romanı Türk Edebiyatı’nı etkilemesi bakımından bu yıllarda yapılan çeviriler arasında özel bir yer edindi” (Cevdet Kudret 1977: 14). Bunlardan başka Victor Hugo’nun Lucréce Borgia'sını Lükresya Borciya ismiyle uyarladı.