Madde Detay

Libya'nın Trablus şehrinde 1906 yılında doğdu. Şiir ve yazılarında "İlhami Bekir", "Vecdi Ahmed" ve "Herhangi Biri" müstear isimlerini de kullandı. Berberî asıllıdır (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1998: 342). Küçük yaşta, subay olan dayısıyla birlikte İstanbul'a gitti (1911). Dayısının ölümü üzerine Darüleytam'a verildi. Darülmuallimin'i (İlköğretmen Okulu) bitirdi (1926). 1954'e kadar Bolu, Düzce, İzmir, İstanbul gibi şehirlerde öğretmenlik yaptı. Cumhuriyet, Vatan, Son Posta ve Tan gazetelerinde çalıştı. Son Posta gazetesinde köşe yazarlığı yaptı. Şiir, roman ve çocuk kitaplarının yanı sıra eczacılıkla ilgili kitaplar yayımladı. Bilmece (108 sayı, 1943-1945), Memleketimizde ve Dünyada Kitaplar (11 sayı, 1950), SEK (Sanat El Kitapları) adlı dergilerin çıkışında emeği geçti.

Nâzım Hikmet, Sabiha ve Zekeriya Sertel, Vâlâ Nurettin gibi isimlerin çevresinde bulunan İlhami Bekir, sosyalist düşüncenin önde gelen edebiyatçılarından biri olmuştur. Tuna Baltacıoğlu hatıralarında İlhami Bekir'in portresini şu cümlelerle çizmektedir: "İlhami Bekir Tez'le Yeni Adam günlerinde ve sonrasında yakın ilişkimiz oldu. Yumuşak, sevecen bir insandı. Görünümü bir Habeş'i andırırdı. Kafasını arkaya atma biçiminde bir tiki vardı. Yüzünden eksik olmayan gülüşüyle ve sıcak yaklaşımıyla sizi kolaylar, her konuyu rahatça tartışabilirdiniz. 1950 yılının Şubat ayında Memet Fuat, Oktay Verel, İlhami Bekir Tez ve ben Memleketimizde ve Dünyada Kitaplar adı altında bir dergi yayınlamaya başlamıştık. Bu dergi 11 sayı çıktı ve Aralık ayında kapandı. Biz üç genç, neden İlhami Bekir'i de aramıza almıştık. Sanırım onun deneyimi, bilgisi ve yol göstericiliği bizi etkilemişti. Ama bunların ötesinde onun sıcak yaklaşımı ve her türlü tartışmaya açık olması başlıca nedendi." (Baltacıoğlu 1998: 125-132)

İlhami Bekir 1955'ten itibaren, eşinden ayrıldığı ve ailesinden kimsesi kalmadığı için, yalnız olarak otellerde yaşadı. Son yıllarını İstanbul Bağcılar Huzurevi'nde geçirdi ve 29 Mart 1984 tarihinde burada öldü.

İlhami Bekir, ilk şiirlerini 1924 yılında Millî Mecmua'da yayımlamaya başlar. Ölçülü-uyaklı kaleme aldığı ilk şiirlerinden sonra şiir ve yazıları daha çok Servet-i Fünun (Uyanış), Resimli Ay, Meşale, Halkevi, Varlık, Resimli Şark, Yeni Adam gibi dergilerde görülür. Naşit Galip'le ortaklaşa kaleme aldıkları Hayat Bilgisine Göre Çocuk Şiirleri (1928), İlhami Bekir'in yayımlanan ilk kitabıdır. Bir işçinin yirmi dört saatini ele alan 24 Saat (1929), İlhami Bekir'in ilk önemli şiir kitabı olarak kabul edilmektedir. İlerleyen yıllarda Herhangi Bir Şiir Kitabıdır (1931), Mustafa Kemal (1933), Olduğu Gibi (1935), Birinci Forma A (1939), Hürriyete Kaside (1945), Birinci Seans (1956), En Güzel Şarkı (1960), Küba (1962), Şiirler (1971), Altın Destan: Mustafa Kemal (1973), Yetmiş Yaşın Melankolisi (1975), Unuttum (1979) adlı şiir kitaplarını yayımlar.

İlhami Bekir, Türk edebiyatında Nâzım Hikmet, Nail V. Çakırhan ve Ercüment Behzat Lav'la birlikte serbest şiirin ve toplumcu gerçekçiliğin ilk temsilcileri arasında yer almaktadır. Serbest şiire yönelmesinde ve toplumsal sorunlara bakış açısının oluşmasında Nâzım Hikmet'in etkisi vardır (Süreya 2000: 235, Enginün 2003: 58). İlhami Bekir de 1930'lardan başlayarak Nâzım Hikmet'le aynı edebiyat anlayışını ve ideolojik görüşleri benimsediğini reddetmez ancak kendi tavrını Nâzım Hikmet'e göre "daha yerli ve millî" olarak nitelendirir (Durbaş 1997: 37). Serbest şiirin öncülerinden olmasının yanı sıra 24 Saat adlı kitabındaki şiirlerle Türk şiirinde işçileri konu edinen ilk şair olarak kabul edilmektedir. Kendi şiirini anlatırken "Ben bir aşk şairiyim" diyen (Sanat Olayı, S. 6, Haziran 1981) İlhami Bekir'in şiirlerinde tasvirci ve zaman zaman coşkun bir anlatımı vardır. Şükran Kurdakul'un tespiti ile (1973: 381) İlhami Bekir, Türk şiirinde "toplumsal, gerçekçi, kimi sesini sözcüklerin gücünden alan şiirleriyle" ön plana çıkmıştır.

İlhami Bekir'in dikkate değer diğer bir edebî yönü romancılığıdır. Yazarın İstanbul'un Suadiye semti çevresindeki sosyal değişimleri konu edinen ilk romanı Asfalt (1928), savaşın insanlar ve toplum üzerindeki psikolojik etkilerini anlattığı ikinci romanı Taşlı Tarladaki Ev (1944), iki romanından uzun bir süre sonra yayımlanan üçüncü ve son romanı ise Herhangi Bir Roman Kitabıdır (1965) adını taşır.

İlhami Bekir, romanlarında daha çok toplumdaki dengesizliklerden doğan trajediyi anlatmaya çalışmıştır. I. Dünya Savaşı'na ve sonraki yıllara ilişkin gözlemlerini, insan ve toplum gerçeklerini yansıttığı Taşlı Tarladaki Ev adlı romanı yenilikçi anlatımı ve kurgusuyla dikkat çekmiştir. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, bu roman hakkında şu yorumu yapar: "İlhami Bekir, bu ilk romanıyla bizi bir maden mühendisi gibi yeryüzünün solunması ve yaşanması olanaksız olan en alt katına indiriyor ve orada hem altın hem çamurla yüz yüze getiriyor. Ve hiç kuşkusuz betimlemelerinde ölüler diriliyor ve birçok diri güçler toprağa gömülüyor. Onun kaleminde eski Türk evreninin nasıl dile geldiğini görmek için bu romanı okumak gerekir." (Yalçın 2010: 1019)

Yazarın Herhangi Bir Roman Kitabıdır adlı eseri, hem yazarın ilk iki romanından hem de yayımlandığı dönemdeki eserlerden zihniyet, yapı, tema ve özellikle de anlatım bakımdan ayrılan yönleriyle Türk roman geleneği içinde kendine özgü bir yere sahiptir. Herhangi Roman Kitabıdır her şeyden önce adından başlayarak gerek içeriği gerekse bu içeriği ifade etme biçimleriyle farklı bir bakış açısının ürünüdür. Böyle bir metnin yazılmasına zemin hazırlayan zihniyet, 1960'ların Türkiye'sinde ve dünyada gelişen siyasi gelişmeler ve edebî yönelişlerde saklıdır. İlhami Bekir'in bu romanında kullandığı dil ve anlatım teknikleri, dönemindeki eserlere nispetle pek çok yenilik ve farklılık barındırsa da içerik ve içeriğin ele alınışı dikkate alındığında 1960'lı yıllarda yeniden canlanan toplumcu-gerçekçi edebiyat anlayışının ve antiemperyalist dünya görüşünün metne yansıdığı görülür. Bu yönüyle Herhangi Bir Roman Kitabıdır, bir yandan geleneksel romanın pek çok özelliğini terk edip daha serbest ve parçalı bir anlatım dili kurarken, bir yandan da Libya ve Cezayir'deki sömürgeci işgallere karşı çıkan muhalif duruşun bir örneği olarak okur karşısına çıkar (Kurt 2011: 188).

Serbest şiir anlayışında Nâzım Hikmet'in en yakın yol arkadaşı olan İlhami Bekir Tez'in (Gülendam 2010: 232) gazetelerde tefrika hâlinde kalmış veya yayımlanamamış çocuk kitapları ve romanları da bulunmaktadır (Durbaş 1997). Eczacılıkla ilgili kitap ve kitapçıklar da hazırlayan İlhami Bekir'in, Son Burhan (1927) ve Yeni Can, Yeni Işık, Yeni Ses (1930) adlı şiir kitapları basılmış fakat piyasaya çıkmamıştır. Yalnızlık, Ninni gibi şiir kitapları ile Bir Otel Müşterisi adlı romanı ise kayıptır (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1998: 342).