Madde Detay

Mersin-Fındıkpınarı Yaylası’nda doğmuştur. Kantar kâtibi ve işçi temsilcisi olan babası Ahmet İnce (1902-1978) Mersin’in Çavuşlu Köyü, annesi Nasibe İnce (1914-2000) ise Demirışık Köyü’ndendir. Kötü bir çocukluk geçirdiğini, oyuna doymadan para kazanma yollarına düştüğünü söyleyen Özdemir İnce, çocukluğunda gazoz ve simit satmış, garsonluk, kebapçı çıraklığı, buğday eleyiciliği yapmış ve iplik dokuma fabrikasında çalışmıştır (İnce 2003: 20).

Kayatepe İlkokulu’nda (1943-48), ortaokul (1948-51) ve liseyi Mersin Lisesi’nde (1951- 57) okumuştur. İlkokul öğretmenlerinin ve Mersin Lisesi’ndeki edebiyat öğretmeni Cahit Öztelli’nin (Varlık Dergisi’ni kendisine tanıtan kişi), Fransızca öğretmenleri Zeynep Arıkan ve Hüsnü Mengenli’nin yetişmesinde önemli yeri vardır (İnce 2003: 97). Kendi evlerinde Kur’an’dan başka kitap olmadığını söyleyen İnce, çocukken Yeni Sabah, Vatan, Tasvir, Cumhuriyet gazetelerini okumuştur. İlk satın aldığı gazete ise ileride yazarı da olacağı Hürriyet’tir. Henüz çocuk yaşlarda gazete okumaya başlaması, İnce’nin toplumsal meselelere karşı duyarlı bir sanatçı olmasını sağlayan dinamiklerden biridir.

Ortaokuldayken Dostoyevski, Tolstoy, Gogol, Daudet gibi yazarları sınıfta kalma pahasına heyecanla okumuştur. İlk şiir denemeleri bu sıralara rastlar. Lise yıllarında Yılmaz Güney, Nihat Ziyalan ve Mürsel Everest’le kurduğu dostluk Rimbaud, Eliot, Dylan Thomas, e.e. Cummings, Ezra Pound gibi şairlere ilgisini artırmıştır. Bu dönemde Attila İlhan ve Metin Eloğlu sevdiği şairlerdendir. Mersin Lisesi’ne gelen Ümit Yaşar Oğuzcan, Nurullah Ataç gibi dönemin tanınmış edebiyatçılarının sohbetleri yetişmesinde rol oynamıştır (İnce 2005: 109).

Özdemir İnce’deki edebiyat istidadını fark eden öğretmeni Cahit Öztelli, bir gün kendisine, “Yazar mı olacaksın yoksa futbolcu mu?” (İnce 1994: 116) diye sormuştur. O güne kadar tek bir dize yazmamış İnce, bu vesileyle kendisinin çok komik bulduğu ve gerisini hatırlamadığı, kimseye de göstermediği ilk dizesi “Kırmızı bisiklet Ralli marka, binmişler üstüne arka arka” yı yazar (İnce 2002: 135). Hikâye yazmaya heves etse de gerisini getirmemiştir. İlk şiiri Nihat Ziyalan’ın Adana’da çıkan Yağmur dergisinde yayınlanmıştır. 1954-55 yıllarından itibaren Kaynak, Salkım, Yeni Ufuklar, Yücel gibi dergilerde şiirleri çıkmıştır.

Akdeniz’in çocukluğundan itibaren kendisinde uyandırdığı “gitme” duygusu ve uzun süredir zihnini işgal eden Paris’te yaşama arzusuyla İnce, vaktinden çok önce omuzlarına yüklenen ailevi sorumlulukların da etkisiyle on dokuz yaşında Mersin’den ayrılmış ve Ankara'da Gazi Eğitim Enstitüsü kütüphanesinde iş bulmuş, üniversite hayatı boyunca burada çalışmıştır. Yazınsal ve düşünsel gelişiminde bir dönüşüm olarak gördüğü, sonradan çevireceği Lautremont’un Les Chants de Maldorur (Maldorur’un Şarkıları) kitabını tesadüfen bu kütüphanede bulan İnce, 1957’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girmiş ama yarıda bırakarak Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Bölümüne geçmiştir.

İnce, 1960'ta üniversiteden mezun olduktan sonra 1960-67 yılları arasında Sandıklı Ortaokulu, Aydın-Çine Ortaokulu, Aydın Lisesi, Muğla Turgut Reis Lisesi gibi okullarda öğretmenlik yaptı. Ülker Müdüroğlu ile 2 Şubat 1961’de Aydın’da evlendi (Soycan 2005: 228). Askerliğini Bornova'da yaptı (1962-63). 1965’te Fransız Hükümeti’nin Fransızca öğretmenleri için açtığı bursu kazanarak 1965-66 öğretim yılında Sorbonne Üniversitesi’nde öğrenim gördü. Muğla Turgut Reis Lisesi’nde Fransızca öğretmeniyken, 10 Kasım 1969’da istifa ederek 17 Kasım 1969’da, TRT Dış Haberler Müdürlüğü’nde çevirmen olarak işe başladı. 1965’ten sonra çeşitli aralıklarla Paris’te bulunan İnce, 1986’da Fransa Kültür Bakanlığı’nın Comte de Lautréamont’un Maldoror’un Şarkıları eserini çevirmesi için verdiği bursla Paris’e gitti. Bu sırada Alain Bosquet ile çalıştı (İnce 2002b: 19).

Uzun yıllar TRT’nin çeşitli birimlerinde görev yapan İnce bu kurumda başta metin yazarlığı olmak üzere Denetim Bölüm Müdürü, Yayın Planlama Müdürü, TRT Genel Müdür Müşavirliği gibi görevlerde bulundu. 12 Mart’ta Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından Bodrum’da gözaltına alındı, 11 Ağustos 1971’de hapse girdi (İnce 1999, 116) 1982’de TRT’den emekli oldu.

Can ve Telos Yayınları gibi yayınevlerinde editörlük yapan sanatçı, 26 Ocak-19 Temmuz 1995 tarihleri arasında Yeni Yüzyıl gazetesinde “Tersi ve Yüzü” başlığı altında köşe yazıları yazdı. 2 Ocak 2000’den itibaren yaklaşık on yıl Hürriyet gazetesinde yine aynı başlık altında 01.04.2012'deki "Son Yazım" isimli yazısına kadar köşe yazısı yazdı. Son dönemlerde sanatsal ve siyasi içerikli çalışmalarının şiirlerinin önüne geçtiği görülen İnce’nin yazıları çeşitli dergiler yanında kendi internet sitesinden yayımlanmaktadır.

Başta Mallarme Akademisi (Paris, 1983) üyeliği olmak üzere Uluslararası Şiir Araştırma Merkezi Muhabiri (Brüksel, 1987), Uluslararası Şiir Büyük Ödülü Seçici Kurul Üyeliği (Liége, 1983, 1992), Akdeniz Şiir Ağı Kurucu Kurulu ve Yönetim Kurulu Üyeliği (Strasbourg, 1996), Fas Şiir Evi Dostlar Kurulu Üyeliği (Kazablanka, 1998), Uluslararası Şiir Evi Genel Kurul Üyeliği (Brüksel, 2000), Avrupa Şiir Akademisi Üyeliği (Luxembourg, 2002) ve Avrupa Şiir Akademisi sürekli üyeliği (Ekim 2005 itibarıyla) gibi çeşitli saygın kurumlarda üyelikleri bulunan İnce’nin aldığı pek çok ödül vardır:

Sanatçı sırasıyla May Edebiyat Ödülü (1968); Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü (Yannis Ritsos, Taşlar Yinelemeler Parmaklıklar,1978); Dünya Kitap Yılın Kitabı Ödülü (Uykusuzluk,1996); Abdi İpekçi Dostluk Özel Ödülü (1999); Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Röportaj Başarı Ödülü (2001); X.Truva Kültür-Sanat Ödülleri, Şiir Ödülü (2002); Mersin-Kızkalesi Rotary Kulubü “Meslek Hizmet Ödülü” (2002-2003); Bülent Dikmener Ödülü Özel Jüri Ödülü (2004); Max Jacob Şiir Ödülü (2006); Başarılı Gazililer Ödülü (2006); Çağdaş Gazeteciler Derneği "Mustafa Ekmekçi Gazetecilik Ödülü" (2006); Melih Cevdet Anday Şiir Ödülü (2007); Dianisos Şiir Ödülü (2009); Avrupa Atatürkçü Düşünce Dernekleri Federasyonu “Atatürkçü Aydınlanma Ödülü” (2009); PEN Türkiye Şiir Ödülü (2010); PENYO PENEV Uluslararası Şiir Ödülü (Bulgaristan, 2010) ve Çeviri Derneği Onur Ödülü - Ülker İnce ile birlikte (2010)'ne layık görülür.

İlk şiirleri 1954'ten itibaren Kaynak, Salkım gibi dergilerde görülmeye başlanan Özdemir İnce’nin 1953-1956 yılları arasındaki şiirleri, şairin hazırlık evresini oluşturur. Kimlik arayışı içinde olan şairin ilk şiirleri toplumcu gerçekçilikten de İkinci Yeni şiirinden de izler taşır. İlk şiirlerini “oldukça karmaşık, özü toplumsal düzeye dayalı, bol imgeli, sıfatlar seli, bir şeylere başkaldıran, ama bunların kökeninden habersiz, sinirli şiirler” (İnce 2003: 23) olarak niteleyen şair, yazdığı şiirlerin alışıldık şiirlere benzemediğinin farkındadır. Genç bir şair adayı olmasına rağmen bu sıralarda Baudelaire şiirinin Türkçe çevirilerinin çıkardığı sesten hoşlanmamakta, bu yüzden, Tanpınar’ın, Dıranas’ın, Tarancı’nın, Saba’nın şiirlerini severek okuyamamaktadır. Özellikle bu şairlere benzemeye çalışanlardan kaçtığını söyleyen İnce, bu dönemde Attila İlhan, Dağlarca ve Necatigil’in şiirlerini beğenmektedir (İnce 2002a: 136).

1963’te ilk şiir kitabı Kargı’yı yayımlayan şair, bu kitap yanında ilk dönem şiirlerini kapsayan Gürlevik, Tutanaklar gibi eserlerinde büyük ölçüde İkinci Yeni şiirinin imge yüklü, dil deformasyonlarının ve anlam kapalılığının etkisindedir. Kiraz Zamanı’nın “Savaş ve Barış” ve “Duruşma” gibi şiirleri ise şairin ileriki yıllarda kazanacağı toplumcu gerçekçi kimliği müjdeler.

İkinci Yeni şiirinin İlhan Berk, Ece Ayhan gibi akla gelen ilk temsilcilerinden biri olmasa da akımın kuruluş evresinde benzer şiir anlayışına sahip bir şair olarak yer alan İnce, diğer İkinci Yeni şairleri gibi bu akımın özellikle anlamı geri plana atan anlayışını devam ettirmez. Siyasetname, Zorba ve Ozan gibi kitaplarda daha da belirginleşeceği üzere şiirini toplumculuğa doğru yöneltir. Ne var ki İnce’nin şiiri toplumcu gerçekçi şiir yapısının özellikle sloganist ve protest yapısının da dışında kalacaktır. Kısaca İnce’nin şiirleri için toplumcu şiir ile İkinci Yeni şiir estetiğinin buluşması denilebilir.

Şiirlerinde aşk, umut, direnme, doğa, yaşama sevinci, kadın, siyaset, ekonomi hatta biyoloji gibi pek çok tema ve disiplinin bir arada görüldüğü şair, biçimsel olarak serbest şiire ağırlık verse de zaman zaman rondel gibi Batılı biçimler yanında heceyi de kullanır. İçeriğe göre biçimi şekillendirir. Argo, günlük konuşma dili, deyim ve atasözleri, sapma ve yinelemeler gibi dilin her türlü imkânından yararlanan şair, canlı bir üsluba sahiptir.

Kendisi bir Türkmen olan İnce’nin Katolik ve Ortodoks Levantenlerin, Müslüman ve Hıristiyan Arapların, Yahudilerin bir arada yaşadığı 1940’ların Mersin’inde çocukluğunu geçirmesi (İnce 2003: 206), başta Fransa olmak üzere çeşitli ülkelerde bulunması ve bu ülkelerin o dönem için önemli edebiyatçılarıyla yakın ilişkiler kurması (Yannis Ritsos, Dario Fo vb) şairin tematik evreninin genişliğini sağlayan ana unsurlardır. Bunun yanında İnce’nin bir çevirmen olarak Rene Char, Rimbaud, Lautreamont gibi şairleri ana dillerinden takip edebilmesi, o şairlerin şiirlerinin evrenine girmesini ve dolayısıyla evrensel olanı fark etmesini sağlamıştır. Renkli bir hayatı ve kişiliği olan şairin bu durumu şiirlerine de renkli bir tematik ve biçimsel yapı olarak yansımıştır.

Yazarlığıyla da dikkat çeken İnce, siyasi ve edebi yüzlerce yazı kaleme almıştır. Sosyal, kültürel ve siyasi içerikli yazılarında çoğunlukla yerel gündelik politik gelişmeleri evrensel değerler ekseninde yorumlamaya çalışan yazarın eserlerinde muhalif yönü daha da ön plana çıkar. Eleştrirel bakış açısı ironik bir dille ifade imkânı bulur. Başta Hilmi Yavuz'la olmak üzere pek çok önemli edebiyatçıyla edebi ve kültürel konularda giriştiği polemikler de bu yazılarda karşımıza çıkar. Kendisini edebiyat eleştirmenliğine iten şeyin "Türk şiirinde evrensel kriterlere sahip nesnel bir eleştiri geleneğinin olmadığı gerçeği ile yüzleşmek" (İnce: 2005) olduğunu belirten İnce şiir, edebiyat, edebiyat tarihi vb. konularda da yazmıştır. Özellikle II. Yeni şiiri üzerine görüşlerini dile getirdiği yazılar, akımı hem içten kavramış hem de dışarıda kalarak gözlemleme şansı bulmuş bir şairin düşüncelerini taşıması bakımından çok önemlidir. Önce Varlık, Adam Sanat, Hürriyet Gösteri gibi dergilerde yayımlanan bu yazılar, daha sonra konularına göre tasnif edilerek yazar tarafından kitaplaştırılmıştır.

Çok yönlü bir sanatçı olan İnce’nin bir diğer çalışma sahası da çeviridir. Şiir, oyun ve roman gibi edebiyatın hemen her türünde onlarca eser çevirerek kültür hayatımıza çok ciddi katkıda bulunmuştur. Türk edebiyat ve kültür dünyasının en önemli çevirmenleri arasında yer alan İnce, çeviriyi "bir kaynak metinden bir erek metne yapılan çok boyutlu kültürel bir aktarım" (İnce 1996: 39) olarak görür. Çevirilerinin çoğunluğu edebiyat sahasından olsa da Fransa'da Sınıf Mücadelesi (Karl Marx), Saptırılmış Vasiyetler, Yavaşlık (Milan Kundera) vb. siyasi ve felsefi içerikli çevirileri de vardır.

Özdemir İnce, şiirlerinin tematik ve biçimsel zenginliği yanında imge, şiir dili ve semantik yapı bakımından Türk şiir geleneğinin biraz dışında ve dünya şiir ölçeğine yakın duruşuyla ve gerek düzyazılarındaki muhalif ve nesnelliği, olgusallığı amaçlayan tavrıyla gerek çevirilerindeki mükemmelliyetçi tavrıyla Türk kültür hayatında özgün bir yere sahiptir.