Madde Detay

Biyografik kaynaklarda rastlanmayan “İzâkî” (İẕāḳī) mahlası, büyük oranda Bağdatlı şairlerin şiirlerinden örnekler sunulan Kâsımî Mecmû’ası’nda, şairin kendi hattı ile yazdığı şiir mecmuasında ve Hisâlî’nin nazire mecmuasında geçmektedir. Hisâlî’nin onu “Bağdâdî” (Bağdatlı) olarak kaydetmesi (Kalyon 2011: 1235; Kaya 2003: 347, 473, 717) dışında hakkında başka bir bilgi yoktur. Atâyî’nin Şakâyık Zeyli'nde (Özcan 1989: 537-538) “Deşt-i Kıpçaktan” tanımlamasıyla künyesi “ze” harfi ile yazılan şehri Azak’a nispetle Azâkî olduğu görüşü de vurgulanarak “Ezāḳī/Azāḳī” okunan ve adı Mehmed olan müftülük ve müderrislik görevlerinde bulunmuş, 1017/1608’de vefat etmiş bir divan şairi mevcutsa da eldeki bilgilere bakıldığında bu şairle sözünü ettiğimiz Bağdatlı şairin farklı kişiler olduğu anlaşılmaktadır. Doğum ve ölüm tarihlerini bilmediğimiz Bağdatlı şairin, kendi mecmuasında yer alan 1040/1630-1631 (İzâkî: yk. 96a) tarihli bir manzumeden bu tarihte hayatta olduğu anlaşılmaktadır. Hisâlî’nin eseri üzerinde yaptıkları doktora çalışmasında Kaya ve Kalyon’un bu Bağdatlı şairin mahlasını “Āẕāḳī/Âzâkî” okudukları görülmektedir. Ancak şiirlerinin veznine bakıldığında ilk hecenin açık hece olması, dolayısıyla mahlasın en azından Azâkî veya Ezâkî okunması gerektiği ortadadır. Şairin kendi mecmuası ve Kâsımî Mecmû’ası’nda mahlasının peltek ze (zel) ile yazıldığı (Kâsımî: yk. 17b; İzâkî: yk. 8b), dolayısıyla bu kelimenin “tat, hoşa giden hal, haz, manevi haz, güzeli çirkinden ayırt etme kabiliyeti” anlamlarına gelen Arapça “zevk” kelimesinden türetildiği ve şairin mahlasının da “zevk ve tat veren” anlamlarına gelen “İzâkî” olması gerektiği sonucuna varılmıştır.

İzâkî’nin elimizde kendi hattıyla yazıldığı belirlenen şiir mecmuası dışında herhangi bir eseri yoktur. Hattının güzelliğine bakarak onun çok güzel yazı yazdığını da belirtmek gerekir. İzâkî Mecmû’ası olarak isimlendirdiğimiz metinde üzerinde “li-muharririhi” yazılı şiirlerde mahlasın İzâkî olması ve bunların Kâsımî Mecmû’ası’nda geçen şiir örnekleri ile de uyuşması bu mecmuanın İzâkî’ye ait olduğunu göstermektedir. Tek nüshası Tahran’daki İran İslâmî Şûrâ Meclis Kütüphanesi’nde 9810 numara ile kayıtlı olan mecmua 97 yapraktan müteşekkildir ve içinde İzâkî dışında 65 Türk ve Fars şairin şiirleri mevcuttur. Hisâlî’nin ve Kâsımî’nin tertip ettiği mecmualarda da şiirlerine rastlanan İzâkî’nin şiirleri onun, Türkçe ve Farsça şiir söylediğini göstermektedir. Bunlara bakılarak şairin bir divanı olabileceği tahmininde bulunmak mümkündür.

Kâsımî Mecmû’ası’ndaki karma (derleme) divanda yer verilen ilk manzumenin İzâkî’ye ait bulunması, bu mecmuada Rûhî’den sonra en çok şiiri bulunanlar arasında İzâkî’nin olması, onun, döneminin iyi şairleri arasında olduğunu düşündürmektedir. 16. yüzyılın önemli şairlerinden Fuzûlî, Bâkî ve Rûhî’nin şiirlerini tanzir eden şairin tahmisleri de vardır. Fuzûlî’nin gazeline yazdığı tahmisten (Kâsımî: yk. 153a-154a) ve diğer şiirlerinden Fuzûlî tarzını takip ettiği görülen İzâkî, şiirlerinde Alevî-Bektaşî inancını da dile getirmektedir.

İzâkî. Mecmû’a. İran İslâmî Şûrâ Meclisi Kütüphanesi (Tahran). Sıra nu: 9810. Kayıt nu: 952753. kitap tanıtım fiş nu: 13378-10.

Kalyon, Abuzer (hzl.)(2011). Peşteli Hisali, Metaliü’n-Nezâir (II. cilt) İnceleme-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kâsımî. Mecmû’a, Bahru’l-Ma’ârif. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Yazma Eser Koleksiyonu. ASL Mec 625.

Kaya, Bilge (hzl.)(2003). Hisali, Hayatı, Eserleri ve Metaliü’n-Nezair Adlı Eserinin Birinci Cildi: İnceleme – Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî Yahud Tezkîre-i Meşâyih-i Osmâniyye. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Atâyî, Hadâyıku’l-Hakâyık Fî-Tekmîleti’ş-Şakâyık. C. 2. İstanbul: Çağrı Yay.

Rubâ’î

Dil gamze-i cân-şikâra kurbân olsun

Cân gîsû-yı müşk-bâra kurbân olsun

Tenhâ ne dil ü cânum İzâkî cümle

Ne’m var ise Zülfikâre kurbân olsun 

(Kâsımî. Bahru’l-Ma’ârif. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Yazma Eser Koleksiyonu. ASL Mec 625. yk. 11a.) 

Gazel

Sevdâ-zede-i muhabbet oldum

Pâ-mâl-i belâ vü mihnet oldum

İl hisse alur görince hâlüm

Ser-çeşme-i ayn-ı ibret oldum

Bîgâne-şi’âr yâr elinden

Der-mânde-i fikr-i ülfet oldum

Sen gayr ile çek şarâb-ı işret

Ben ser-hoş-ı câm-ı hasret oldum

Reşk âteşine yanup İzâkî

Pervâne-i şem-i gayret oldum

(İzâkî. Mecmû’a. İran İslâmî Şûrâ Meclisi Kütüphanesi (Tahran). Sıra nu: 9810, kayıt nu: 952753, kitap tanıtım fiş nu: 13378-10. yk. 8b; Kâsımî. Bahru’l-Ma’ârif. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Yazma Eser Koleksiyonu. ASL Mec 625. yk. 87a.)

Gazel

Şu denlü olmışam mu’tâdı derd-i aşk-ı cânânun

Ki adın anmadan müstagniyem âlemde dermânun

Ne hâletdür bu âyâ hasta-i aşkun mezâkında

Zülâl-i vuslatundan fark olınmaz zehr-i hicrânun

Ben ol dîvâne-i aşk-ı bütân-ı şûh u şengem kim

Yanumda farkı yokdur Ka’be ile deyr-i tersânun

Halâs olmak diler mi âkil olsa sevdügüm hergiz

Giriftâr-ı kemend-i târ-ı zülf-i anber-efşânun

Olup rüsvâ-yı âlem bir büt-i tersâyî aşkından

Şikest itdün İzâkî nâm u nengin ehl-i îmânun 

(İzâkî. Mecmû’a. İran İslâmî Şûrâ Meclisi Kütüphanesi (Tahran). Sıra nu: 9810, kayıt nu: 952753, kitap tanıtım fiş nu: 13378-10. yk. 9b; Kâsımî. Bahru’l-Ma’ârif. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Yazma Eser Koleksiyonu. ASL Mec 625. yk. 75b.)