Madde Detay

Abdullayev Kamal Mehdi oğlu, 4 Aralık 1950 yılında Bakü’de aydın bir ailede dünyaya gelmiştir. Babası öğretmen, annesi doktordur. Kamal Abdulla, 1968-1973 yıllarında Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin Filoloji Fakültesi’nde lisans eğitimi almıştır. Lisan eğitiminin ardından 1973-1976 yıllarında SSCB Bilimler Akademisi’nin Dilbilim Enstitüsünün “Türk dilleri” bölümünde yüksek lisans yapmıştır. 1977 yılının Ocak ayında Moskova’da “Sintaktik paralelizm” (“Kitabi-Dede Qorqud” destanlarının dili üzerine) doktora tezini savunmuştur. Ünlü bilim adamı, yazar, Filoloji Bilimleri Doktoru, Profesör, Emektar Bilim Adamı, Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi’nin gerçek üyesi, Azerbaycan Diller Üniversitesi’nin rektörü, Azerbaycan Yaratıcı Vakfı yönetim kurulu başkanı, Türk Dil Kurumu’nun onursal üyesi olan Kamal Abdulla, birçok resmi ve idari görevler almıştır. Kamal Abdulla, 235 makale, 20’yi aşkın ders kitabı ve monografi yazarıdır. Ayıca yurt dışında 40 makalesi yayınlanmıştır.

Çağdaş dönem Azerbaycan edebiyatı XX. yüzyılın ortalarından (1950’li yılların sonu, 1960’lı yılların başlangıcı) başlayıp günümüze kadarki dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde edebiyatta demokratikleşme geleneği başlamış, edebiyatın ana konusu olarak sosyal ve manevi problemler ve insan psikolojisi ağırlık kazanmıştır. Çağdaş dönem Azerbaycan edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri Kamal Abdulla’dır. “Kamal Abdulla’nın sanat dünyası da aydın ve tek seferde yorumlanamayan sonsuz ve canlı dünyadır.” [1] Yazar kimliğinin yanında aynı zamanda şair, dilbilimci, filolog, eleştirmen, araştırmacı, akademisyen, çevirmen olarak da tanınan Kamal Abdulla, modern Azerbaycan edebiyatında yeni ve orijinal yaklaşımıyla dikkat çekmektedir. Kamal Abdulla, “Yarımçıq Elyazma” (Eksik El Yazması), “Sehrbazlar Deresi” (Büyücüler Deresi), “Unutmağa Kimse Yox…” (Unutmağa Kimse Yok…), “Tarixsiz Gündelik” (Tarihsiz Günlük) romanlarının, “Gizli Dede Qorqud” bilimsel eserinin, şiirler ve hikâyeler toplularının yazarıdır. Onun dram eserlerinden oluşan birkaç kitabı Azerbaycan, Türk, Rus dillerinde basılmış, tiyatro oyunları Azerbaycan Gürcistan, Estonya’da sahneye konulmuştur.

O, “Gümüş Dövrün Sirleri” adlı tercüme kitapçığının yazarıdır. (Bakı, Mütercim, 2001), “Garibedir Değilmi?!” (Bakı, BDU-nin matbaası, 1998), “Nar Çiçekleri” (Bakı, Mütercim, 2014) kitaplarında Kamal Abdulla’nın şiirleri toplanmıştır. Onun şiirleri, hikayeleri, tercümeleri, oyunları “Kederli Seçmeler” (Bakı, Mütercim, 2002) adlı kitabında basılmıştır.

Kamal Abdulla, eserleri Türk, Rus, Gürcü, İngiliz, Fransız, Alman, İspanyol, Lehçe, Portekiz, İtalyan, Ukrayna, Fince, Arap, Japon, Bulgar, Kazak, Kırgız vb. dillerine çevrilerek yayınlanan ve yayınladığı ülkelerin edebiyat ödüllerini alan tanınmış Azerbaycan yazarı ve bilim adamıdır. Kamal Abdulla, çok yönlü bir yazar olarak birçok türde eser vermiştir. Edebiyat, dilbilimi, Milli kültürel miraslarla ilgili araştırmaları, bilimsel makaleleri, sanat eserleri- tiyatro, hikaye, roman ve şiirleri Azerbaycan’da ve yurtdışında mütemadiyen yayımlanmaktadır. Kamal Abdulla, 235 makale, 20’yi aşkın ders kitabı ve monografi yazarıdır. Ayıca yurt dışında 40 makalesi yayınlanmıştır.

Yarımçıq Elyazma, Kamal Abdulla’nın ilk romanıdır. Roman adını, bir araştırmacının Azerbaycan Milli Elyazmalar Enstitüsü’nde eski bir el yazmasıyla karşılaşmasından alır. Roman, Dede Korkut ve Şah İsmail Hatayi ile ilgili iki hikayeden oluşmaktadır. Birinci hikâye Oğuz elinde baş veren casusluk hadisesi ve Bayındır Han’ın Oğuz beylerini sorgulaması üzerine kurulmuştur. İkinci paralel hikaye Ortaçağ Azerbaycan hükümdarı, şairi Şah İsmail Hatayi dönemi ile ilgili olup, Hatayi’nin Çaldıran Savaşı sırasında öldüğü, yerine benzerinin geçtiğini anlatmaktadır. Eserde, bu hikayeler dönüşümlü olarak verilmiş, hikayelerdeki hadiseler toplam 29 sahne halinde sunulmuştur. Yazarın kendi okul yıllarını konu ettiği Tarixsiz Gündelik (Tarihsiz Günlük) romanı, yazarının başından geçen olayların anı tarzında anlatım biçimiyle anlatıldığı bir yaşam hikâyesidir. Eserde bir öğrencinin okul yılları, bu yıllarında yaşadığı olaylar anlatılıyor. Yazar, bu eserini kendi hocası başta, eğitim aldığı okulun tüm öğrenci ve öğretmenlerine ithaf etmiştir. Ortaçağ İslam kültürünün önemli unsurlarından biri olan sûfîliğin etkisiyle yaranmış ve sûfî dervişlerin hayatını anlatan Sehrbazlar Deresi romanı, bizi Orta çağların padişah saraylarına, ruhlar âlemine yolculuğa çıkarır. Roman, Sûfî dervişlerin hayatını, Allah’ı arayışlarını, ona ulaşma çabalarını postmodern roman tekniğiyle anlatan bir eserdir. Sehrbazlar Deresi romanı adını eserde Görünmez Tepe denilen bir tepenin eteklerinden başlayarak uzanan bir dereden almaktadır. Bu dereye Sehrbazlar Deresi denmesinin sebebi, dünyanın her yerinden ünlü sehrbazların (büyücülerin) gelip, burayı kendilerine mesken seçmeleridir. Yazarın Unutmağa Kimse Yox... romanı, Kamal Abdulla’nın psikolojik tahliller bakımından en başarılı eseridir. Aynı zamanda, felsefi derinliği olan bir romandır. Kamal Abdulla’nın birçok eserinde olduğu gibi bu eserinde de gerçek hayat hadiseleriyle mitoloji bir arada verilmiştir. Ve yine tarih ve günümüz iç içe işlenmiştir. Eserin kahramanı genç bilim adamıdır. O, Veng köyünde bir mağara içindeki “Çiçekli Yazı” adı verilen yazını okumak için görevlendirilmiştir. Fakat sonuç herkesin beklediği gibi olmaz. Herkes tarihe, geçmişe ait bir gizemin açılacağını, kayıp bir hazinenin yerinin işaret edileceğini beklerken, genç âlimin deşifre ettiği yazının bir sevgi mektubu olduğu ortaya çıkar. Eser, bağımsız bir roman olmakla birlikte daha önceki iki romanla (Yarımçıq Elyazma, Sehrbazlar Deresi) birçok ortak özellikler göstermektedir. Bu ortak özellikler romanlar arasında “gizli” bir bağlılık oluşturmaktadır. Her üç roman içerik bakımından, kahramanları ve geçtiği zamanlar bakımından farklılık gösterse de birbirine derin edebi bağlarla bağlanarak, bir bütünün parçası etkisi yaratır.

Kamal Abdulla’nın eserleri modern roman tekniğiyle kurgulanmıştır. Özgün dil, masalsı anlatım, mifik-psikolojik konular eserlerinin ana temasını oluşturur. Eserlerinin biçim ve türü ne olursa olsun, onları tek bir eser olarak gören Kamal Abdulla, kendisini hiçbir edebi akıma ait etmiyorsa da o, Azerbaycan postmodern edebiyatının öncülerindendir. Kamal Abdulla’nın romanları yayınlandıkları günden itibaren edebiyat alanında büyük yankı uyandırmıştır. Alışılagelmiş roman anlayışını adeta alt üst eden Abdulla, raflarda dura dura tozlanmış kitapların tozunu üflercesine, Azerbaycan romanının ruhuna da yeni bir nefes “üflemiştir”. Milli değerlerle, geçmişle bağını hiçbir zaman kaybetmeyen, mitoloji ve folklordan beslenerek yazan yazar, onları modern üslupla harmanlayarak ortaya özgün eserler çıkarmıştır. Yüzyıllar boyunca okuyup hafızalarımıza resmettiğimiz karakterleri kendi bilgi ve hayal dünyasında yeniden canlandırıp okuru farklı bir algı içine sokan yazar, beğenildiği kadar zaman zaman da eleştiri yağmuruna tutulmuştur. Fikir ayrılıklarının oluşu beraberinde merakı getirmiş ve Kamal Abdulla, Azerbaycan’da ve dünyanın birçok ülkesinde sevilerek okunan, okundukça merak uyandıran, bir sonraki eseri heyecanla beklenen bir yazar olarak yerini almıştır.

Eserlerinin gramer yapısı, sözdizimi, üslubu, yazarın “forma ilkindir” fikriyle örtüşmektedir. Kamal Abdulla’nın masalsı anlatımı romanlarını sürükleyici kılmakla yetinmeyip, bizleri mitoloji dünyasının engin derinliklerinde yolculuğa çıkarıyor. Ve dahası, Oğuz mitolojisini Klasik Yunan mitolojisi ile karşılaştırarak, Oğuz mitolojisini dünya mitoloji sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak görüyor. Aynı zamanda bizleri Oğuz mitolojisini Germen, Roma, Sümer, Hint, Mısır, İran, Çin ve başka mitolojilerle mukayeseler yapmaya davet ediyor.[2]

[1] Kamal Abdulla, Mifden Yazıya ve yaxud Gizli Dede Qorqud, Mütercim Yayınları, Bakı, 2009, s. 353.

[2] Memmed Qocayev, Kamal Abdulla: Yazıdan Mife, 525-ci gezet, Bakı, 30 aprel, 2011, s. 20.