Madde Detay

Mesnevisindeki bazı beyitlerden Kemâl mahlasını kullandığı anlaşılan Kemâl Ahmed Dede'nin hakkında kaynaklarda farklı bilgiler bulunur. 933’te (Zorlu 2003: 261) Akşehir’de dünyaya geldi. Akşehirli İzzeddîn Dede’nin (Sâkıb Mustafa 1148/1796-97: 64, Genç 2000: 442) ya da Şeyh Cemâleddîn-i Akşehrî’nin (Zorlu 2003: 261) oğludur. Akşehir’de medrese eğitiminden sonra ders-i âm oldu. Daha sonra medreseyi terk ederek Konya’ya gitti, sırasıyla Çelebi Hüsrev ve Ferruh Mehmed’e intisap etti. Bir müddet sonra sefere çıkan Kemâl Ahmed Dede İstanbul’a geldi ve burada Yenikapı hâricinde boş bir araziye yerleşti. Onu ziyarete gelen Yeniçeri kâtibi Malkoç Mehmed Efendi tarafından buraya Yenikapı Mevlevihanesi yaptırıldı ve Kemâl Ahmed ilk postnişin olarak atandı. Kaynaklar şeyhin mütevazı bir kişiliğe sahip olduğunu, kılık kıyafete ve dünya malına önem vermediğini özellikle belirtir. 1010/1601-02 (Genç 2000: 444, Akkuş 2006: 231) ya da 1024/2 Mart 1615 (Zorlu 2003: 290-91, İstanbul Mevlevî Şeyhleri: 2b) tarihinde vefat etti. Yenikapı Mevlevihanesi semahanesindeki türbede medfundur.

Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ: Eflâkî’nin Farsça mensur eseri Menâkıbü’l-Ârifîn’in manzum muhtasar tercümesi niteliğindedir. 158 varaktan oluşan tek nüshası Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı No. 82’de bulunmaktadır. 10 bölümden oluşan eserde başta Mevlânâ olmak üzere Mevlevî büyüklerinin menkıbeleri anlatılır.

Kaynaklarda şairin Mîrhând tarihini tercüme ettiği belirtilse de eser bugün için elde değildir.

16. yüzyılın mutasavvıf, mütercim, şair ve tarih bilginlerinden olan Kemâl Ahmed Dede, eserinde ağır bir dil kullanmamış, aksine tercümesini sade ve anlaşılır şekilde kaleme almıştır. Zira şairin amacı müritleri tarafından okunmak ve anlaşılmaktır. Konuşma dilinin özelliklerinden yararlanır. Zaman zaman ayet, hadis ve diğer Arapça ibarelerin tercümesinde zorlandığı görülür. Genellikle olay anlatımında rastlanan yalın söyleyişlerin yanı sıra klasik anlatım kalıplarının kullanıldığı sanatlı söyleyişlere de rastlanır. Bunda menkıbesini anlattığı kişiye layık bir dil kullanma arzusunun ve eseri didaktik, kuru bir anlatımdan çıkarma çabasının etkisi vardır. Tasavvuf, biyografi, çeviri, dil ve edebiyat çalışmaları açısından zengin malzeme içeren eseri, yüzyıllar boyunca yapılan tercüme ve özetlerle oluşturulan Menâkıbü’l-Ârifîn geleneğinin önemli bir halkasıdır.

Akkuş, Mehmet ve Ali Yılmaz (hzl.) (2006). Osmânzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ. C. 5. İstanbul: Kitabevi.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yay.

İstanbul Mevlevî Şeyhleri. Süleymaniye Ktp. Galata Mevlevîhânesi No. 9.

Karavelioğlu, Murat A. (hzl.) (2005). İhtifalci Mehmed Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi. İstanbul: Ataç Yay.

Kemâl Ahmed Dede. Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı No. 82.

Sâkıb Mustafa (1283/1866-67). Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. tashih: Mehmed Ârif Paşa. Kahire: Matba‘a-i Vehbiyye.

Sinan Nizam, Betül (2010). Kemâl Ahmed Dede’s Verse Narrative Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ (A Verse Version In The Menâkıbü’l-Ârifîn Tradition)=Kemâl Ahmed Dede’nin Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ Adlı Mesnevisi (Menâkıbü’l-Ârifîn Silsilesinin Manzum Halkası). C. I-II. [Cambridge]: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.

Sinan Nizam, Betül (2012).  “Menâkıbü’l-Ârifîn ile Manzum Tercümesi Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ’nın Dil, Üslup ve Çeviri Özellikleri Açısından Mukayesesi”. 2. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (Dil ve Üslup İncelemeleri) 19-21 Ekim 2011 Bildirileri. C. 2. Ed. Vedat Kartalcık ve Kamile Çetin. Isparta: yy.

Sinan Nizam, Betül (2014). “Farsîden Türkîye Döndürmek: Menâkıbü’l-Ârifîn’in Türkçe Tercümeleri ve ‘Sebeb-i Te’lif’leri”. 2. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu (11-12 Mayıs 2014) Bildiri Kitabı. Tahran: Allame Tabatabai Üniversitesi.

Sinan Nizam, Betül (2016). “Kemâl Ahmed Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ek-2. İstanbul: TDV Yay.

Zorlu, Cem (hzl.) (2003). Sahîh Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi (Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye). İstanbul: İnsan Yay.

Gâyib şüden-i Hazret-i Mevlânâ Celâle’d-dîn Muhammed bîst rûz

Bir iki yâr u nedîm ü mu‘teber

İtdiler eyle rivâyet muhtasar

Eyler-iken medrese tamında seyr

Gâh gâh ol kaşı yâ niteki tayr

Bir iki ok atımı yir ol hümây

Atılur gökyüzine ol yüzi ay

Ol yüzi mahbûb câna âyine

Yine tam üzre iner ol âyine

Bir gün eyle atılur kim ol hümâm

Gaybet ider bîst rûz ol meh temâm

Bugün uş yigirmi gündür diyicek

Bunca gün h^vân-ı firâkın yiyicek

Bir kişi vaslı peyâmın getürür

Dir Meram’un mescidinde oturur

Geh rükû‘ u geh sücûd u geh kıyâm

Eyler ol mescidde gördüm ol imâm

Vardı yârân idüp anı istimâ‘

Kıldı ol mescidde bir hafta semâ‘

(Sinan Nizam, Betül (2010). Kemâl Ahmed Dede’s Verse Narrative Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ (A Verse Version In The Menâkıbü’l-Ârifîn Tradition)=Kemâl Ahmed Dede’nin Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ Adlı Mesnevisi (Menâkıbü’l-Ârifîn Silsilesinin Manzum Halkası). C. II. [Cambridge]: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü. 101.)