Madde Detay

Şiirlerinde Kenzî mahlasını kullanan Ermeni âşık, Ahılkeleklidir. Hayatı hakkında kaynaklarda kesin bilgiler yoktur. Ahılkelekli Kenzî’den ilk defa Hikmet Dizdaroğlu, basılmamış Âşık Zülâlî adlı monografisinde söz etmiştir (1956: 226). Dizdaroğlu, “Ahılkelek’li Kenzî” başlıklı yazısında ise “Kenzî” mahlaslı, ikisi Tekke mensubu ikisi de saz şairi olmak üzere, dört şair olduğunu belirtmiştir. Bu şairlerden biri Ayaşlıdır ve Sünbüliye tarikatına mensuptur. Manisa’da XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde ölmüştür (1956: 226). İkincisi ise Kıbrıslıdır. Sadeddin Nüzhet Ergun, Bektaşî-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri adlı eserinde XIX. asırda yaşayan bu şairden kısaca bahsederek koşma tarzında iki manzumesini ve aruzlu bir semaisini yayımlamıştır (Ergun yyy: 173-175). Üçüncü Kenzî ise, Karamanlıdır. Dizdaroğlu, Kenzî mahlaslı bu şairlerin karıştırılmaması gerektiğine dikkat çekerek, Ahılkelekli Kenzî’nin Zülâlî ile 1892’de karşılaştıkları sırada yaşlı olmasından yola çıkarak XIX. yüzyılın ikinci yarısı -belki de ilk yarısı- ile XX. yüzyılın ilk çeyreği arasında yaşadığının söylenebileceğini ifade etmiştir. Ayrıca Dizdaroğlu, elimizde bulunan metinlerden ve "Kerem ile Aslı Hikâyesi"ni Ermeni diline çevirmesinden Kenzî’nin kuvvetli bir öğrenim gördüğünün anlaşılabileceğini belirtmiştir (1956: 226). Murat Uraz ise Halk Edebiyatı Şiir ve Dil Örnekleri adlı eserinde, Kenzî mahlaslı bir şairin bir divan, iki kalenderi, iki semai ve bir koşmasını yayımlamış fakat şaire dair bilgi vermemiştir (1933: 19, 57-58, 80-81, 196). Dizdaroğlu, kitaptaki malzemenin Doğu’dan derlenmesini göz önüne alarak bu Kenzî’nin Ahılkelek’li Kenzî olması ihtimalinin yüksek olduğunu ifade etmiştir (1956: 226-227). Ancak Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi’nin “Kenzî” maddesinde ise, Murat Uraz’ın nereli olduğunu belirtmeden yayımladığı Kenzî mahlasını taşıyan altı şiirin Ahılkelekli Kenzî’ye ait olması ihtimalinin çok zayıf olduğu belirtilmiştir (1982: 280). Aşağıda “Eserlerinden Örnekler” bölümünde, Hikmet Dizdaroğlu’nun yayımladığı Zülâli ve Ahılkelekli Kenzî deyişmesine ve Kenzî’nin bir koşmasına ek olarak Murat Uraz’ın yayımladığı bu altı şiire de yer verilmiştir. Ayrıca Gubârî’nin “Vasf-ı Hudâî Resul ve Cem’i Şuarâ-yı Gubârî” şiirinde de Kenzî’nin, nereli olduğu belirtilmeden, (48. Dörtlük) (Kâtibî Kâzımî Kâmilî gördi/ Kâşifî Gülşenî kemâle erdi/ Kerîmî Güvâhî Gevherî derdi/ Kenzî güftârında buldı kesreti) ismi geçmektedir (Kaya 1990). 

Hikmet Dizdaroğlu, Ahılkelekli Kenzî’nin “Âşıklıkta asliyete (gerçeğe) bakma; gördüğün eşyayı başka bir tevir (türlü) gör. Şiirin hep teşbihli olmalıdır. Şiirde mübalâğa, istiare, ahenk lâzımdır.” cümlelerine yer vererek Kenzî’nin şairi, tabiatın ve gerçeğin nakilcisi olarak kabul etmediğine, ondan yaratıcılık ve sanat değeri olan eser beklediğine dikkat çekmiştir. Pürüzsüz bir dili olan Ahılkelekli Kenzî, Türkçeyi ustalıkla kullanmış ve âşık edebiyatında pek az raslanan altılı biçimi kullanarak şekil yönünden bir yenilik yapmıştır (1956: 226-227).

Dizdaroğlu, Hikmet (1956). “Ahılkelek’li Kenzî”, Türk Dili. C. V. 52: 226-229.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1956). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi. Bektaşî-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.  

Kaya, Doğan (1990). Şairnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yay.

Uraz, Murat (1933). Halk Edebiyatı Şiir ve Dil Örnekleri. İstanbul: Semih Lütfi Sühulet Kütüphanesi.

“Kenzî”  (1982). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Dergâh Yay. 280.

 

Zülâlî-Kenzî Deyişmesi

Kenzî :

Yine geldin güzel konca

Cennet bağının bârısın

Can yakarsın kızarınca

Sanki cehennem nârısın

Gülüm gülüm gül goncası

Güzellerin eğlencesi

Zülâlî :

Kanatların demet demet

Seni yapmış hangi sanat

Elvan elvan renge hizmet

Eder kırmızı sarısın

Gülüm gülüm gül goncası

Aşk ehlinin eğlencesi

Kenzî :

Güzelsin uzak görünce

Çirkinsin ele girince

Durma açıl aman gonce

Çünkü bülbülün yârisin

Gülüm gülüm gonca gülüm

Bana da bak etme zulüm

Zülâlî:

Bahar olur açılırsın

Çiçeklerden saçılırsın

Şurup olur içilirsin

Tiryakiler sükkerisin

Gülüm gülüm gül goncası

Sana var gönlüm ricası

Kenzî:

Gülüm neşeli bakarsın

Bakar Kenzî’yi yakarsın

Gider herkeste kokarsın

İstemem kahpe karısın

Gülüm gülüm göz eyleme

Bana karşı naz eyleme

Zülâlî:

Ben seni sever Zülal'im

Koparamam titrer elim

Benim için gonca gülüm

Açıl gönül baharısın

Gülüm gülüm aman gülüm

Aşk derdine derman gülüm

Dizdaroğlu, Hikmet (1956). “Ahılkelek’li Kenzî”, Türk Dili. C.V.  52: 226-229.

 

Koşma

Bir takım hûriler gelmiş bu bağa

Saf-be-saf durmuşlar yol karşısına

Kimi elmas inci asmış buhağa

Kimi kemer kocmuş beline karşı

 

Bu nasıl bahçedir bu nasıl seyran

Açılmış çiçekler olmuş gülistan

Âşıkın katline yazmağa ferman

Kimler kalem koymuş el karşısına

 

Yanmaktadır Kenziyâ’nın muradı

Âsümana çıktı baykuşun dâdı

Bülbülün artmaz mı figan feryadı

Otursa bir fırka gül karşısına

Dizdaroğlu, Hikmet (1956). “Ahılkelek’li Kenzî”, Türk Dili.  C.V. 52: 226-229.