Madde Detay

Çorum’da doğdu (bazı kaynaklarda doğrum tarihi 1932 olarak belirtilmiştir). Çorumlu Mandaloğulları ailesindendir. İlk ve ortaöğrenimini Çorum’da tamamladı. On üç yaşındayken şiir yazmaya başlayan Maden, on sekiz yaşında Fransızcadan çeviriler yaptı. Şiire ve resme olan tutkusundan dolayı İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (şimdiki adıyla Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Resim Bölümünde yüksek öğrenimine devam ederek Bedri Rahmi Atölyesinden mezun oldu (1949-1954). Resim sanatının yanı sıra 1950’li yıllardan grafik sanatıyla yakından ilgilendi. 1955-1960 arasında tiyatro dekorları ve sinema afişleri tasarladı ve çizdi. 1960’tan sonra ilgisini tamamen grafik sanatına yoğunlaştırdı. Sekiz bin kitap ve dergi kapağı çizerek bu alanda bir rekora imza attı. Kitaplarda kullandığı fontların bir kısmı kendi tasarımıdır. 500 kadar da logo, broşür, ambalaj ve etiket tasarımı yapan Maden, siyasi partiler için seçim afişleri de tasarlamıştır. 1958-1963 arasında gazetelerde ressamlık yaparak geçimini sağladı. 1964'te kendi grafik atölyesini kurdu ve profesyonel grafiker olarak çalışmalarını sürdürdü. 1968’de faaliyete geçen “Grafik Sanatçıları Derneği”nin kurucularından biri olan Sait Maden, bir süre derneğin başkanlığını da üstlendi. 1979'da başladığı ve Türkiye adına bir ilk olan “Başlangıcından Bugüne Türk Grafik Sanatı” adlı kapsamlı projesini zaman ayıramadığı ve sponsor bulamadığı için tamamlayamadı. Ancak kitabın birinci bölümünü Çevre dergisinde yayımlatmayı başardı. Projenin 1830 sonrasına ait bölümünü ise özet olarak kaleme aldı ve Grafik Sanatı dergisinde yayımlandı. Sait Maden, logo tasarımlarını 1990’da Simgeler adını verdiği kitapta topladı. Şiir ve çeviri kitaplarını yayınlayabilmek için 1996'da Çekirdek Yayınları’nı kurdu. Eşi Ayten Maden de çocuk kitapları yazar ve çizeridir.

Sait Maden, 19 Haziran 2013'te hayatını kaybetti. Maden, Varlık Dergisi 1950 Çeviri Şiir Yarışması Birincilik Ödülü (Baudelaire’den “Moesta et Errabunda” ile) ve Türk Dil Kurumu 1976 Çeviri Ödülü’nü (Aragon’dan “Elsa’ya Şiirler” ile) almıştır.

Edebiyatla ilgisi on üç yaşından itibaren yazmaya başladığı ve on sekiz yaşında da çeviri yoluyla ilgilendiği şiir sahasında geçekleşir. Küçük yaşlardan itibaren Anadolu’nun bütün sesleriyle kulağının dolduğunu, on iki yaşına kadar ninniler, ilahiler dinlediğini dile getiren şair, on üç yaşında divan şiirini okumaya başladığını ve Leyla ile Mecnun’u ezberlediğini söyler. Aynı yıllarda “bir oturuşta yüz dize aruzla şiir yazdığının” altını çizer ve Dıranas’ın Baudelaire çevirisini okuduktan sonra dikkatini çeviri işine yönelttiğini belirtir (Andaç 1997: 4). Maden, akademi yıllarında ilk olarak Eminönü Halkevi’nin sanat etkinliklerine katılmaya başlar ve ilk yazılarını Beş Sanat adlıyla Halkevi’nin çıkardığı dergide yayımlar. Bu süreçte edebiyatla ilişkisini, “Beş altı şair arkadaşımla birlikte bir şiir sergisi açtım orada; kaligrafim çok iyiydi, şiirleri kendi elimle yazdım. Dergiye bir kapak çizdim. İlk profesyonel işim buydu” (Durmaz 2008) şeklinde dile getirir. Bundan sonra şiirleri, şiir yazıları ve çevirileri İstanbul, Yeditepe, Türkçe, Yansıma, Türk Dili, Yazko Edebiyat, Somut, Gösteri ve özellikle sürekli biçimde Soyut dergisinde yayımlanır. Dilin yenileşme olanaklarını sonuna kadar kullanarak kendine özgü bir şiir dili kurmaya çalışır.

Şiire aktif olarak başladığı süreçte Türk şiirinde kullanılmayan veya çok az kullanılan ölçüler dener. Sözgelimi dokuz heceli şiire yeni duraklar bulur, on altı hecenin ötesine pek geçmeyen dizeleri yirmi dört heceye kadar yükselten örnekler kaleme alır. Değişik duraklardaki biçimleri kullanarak zengin sesler elde etme yoluna gider. Şiirin geçmişe özgü temel değerlerinin yok olduğu düşüncesiyle ahenk unsurlarını ve ölçüyü önemseyen Maden’e göre, “Nasıl anatomi ve fizyoloji bilmeyen bir hekim, statik bilmeyen bir mühendis, armoni (ses matematiği) bilmeyen bir müzikçi, desen (çizgi matematiği) bilmeyen bir ressam düşünülemezse, şiirin anatomisiyle fizyolojisi, statiği, armonisi, deseni demek olan ölçü, uyak gibi halk ve divan şiirinden gelme sıkı düzenleri, bu sözel matematiklerin uzun deneyimini sindire sindire yaşamamış bir ozan, dolayısıyla bir çevirmen de düşünülemez” (Andaç 1997: 1). Sait Maden’in bütün şiirlerinde gelenekle bağını koparmadan yeni biçimsel denemeler yaptığını söylemek mümkündür.

Maden’in sanatçı kimliği birbirini tamamlayan iki ana damardan ilerler: Grafik ve edebiyat. Onun yazın yaşamını şekillendiren grafik ve edebiyat ilişkisini kendisi şu sözlerle dile getirir: “Benim grafiğimi biçimlendiren, alttan alta etkileyen ve destekleyen, besleyen tek kaynak benim şiir tarafımdır. Edebiyatım, benim resmimi çok besledi” (Durmaz 2019). Şiirini görsel sanatıyla bir araya getiren Maden, resimle şiir birlikteliğini oldukça önemsemiştir. “Bende şiirle resim birbirini törpüleyerek gelişti; bir alandan ötekine sürekli bilgi, görgü, deneyim aktardım. Bu yüzden şiirim genelde imge ağırlığına dayalı bir nitelik kazandı. Söylediğim her şeyin yalnız zihinsel değil, görsel olarak da algılanmasına çalıştım” (Andaç 1997: 5).

Bir yandan şiir yazan Maden, diğer yandan şiir çevirileri yapmaya devam eder. Çeviri onun sanatçı kimliğinin önemli bir bileşeni olarak küçük yaşlarda başlayıp ömrü boyunca sürdürdüğü, kendisine ödüller kazandıran en önemli alan olur. İspanyol Lorca’nın şiirlerini Türkçeye çevirebilmek için İspanyolca öğrenir. Dünyanın ünlü şairlerinden başta Baudelaire olmak üzere Mayakovski, Aragon, Lorca, Neruda, Paz, Eluard ve Perse ile pek çok yabancı şairin şiirlerini Türkçeye çevirerek Türkiye’de tanınmalarını sağlar. Çeviri konusunda dünyanın en büyük gezginlerinden biri olduğunu düşünen Maden, “Dünyanın bütün dillerini dolaştım. Çeviri yapmadığım ülke, ulus, toplum çağ kalmadı.” söylemini ve kendisini çeviriye iten sebepleri de Feridun Andaç ile yaptığı söyleşide şu sözlerle dile getirir: “Yalnızca bir merak değildi bu. Kendi şiirimin kaynaklarını arıyordum. Türk şiiri besin olarak yetmiyordu. Dünyanın en aç insanıyım ben. Bir yandan Lorca’yı Fransızcadan çevirmeye başladım, diğer yandan da İspanyolca öğrendim. Hem yanlışlardan kaçmak, hem de ürünün doğuşunu anlamak için bu çabaya girdim. Aynı şey Mayakovski’de oldu” (Andaç 1997: 4). Sait Maden bir dönem Hayyam gibi birtakım İranlı şairleri çevirmek için Farsça da öğrenmeye çalışır.

Sait Maden’in Türk edebiyatında özellikle 1950’de Varlık Yayınevi tarafından düzenlenen çeviri yarışmasında aldığı birincilik ödülünden sonra tanınırlığı artmıştır. Şiirde biçim-içerik ilişkisine son derece önem vermiş, şiir dünyasını resim ve grafik alanlarındaki yetkinliğiyle harmanlayarak oluşturmuştur. Şiirlerinde belli bir anlayış, akım ya da şairin etkisinde kalmak istemediğini ifade eden Maden, “etkilenmeyeyim diye bütün şairleri okudum” (Andaç 1997: 5) diyerek özgünlüğünü korumak istediğinin altını çizer.