Madde Detay

Vardar Yenicesi’nden Gazi Evranos soyundan gelmektedir. Asıl adı Mehmed’dir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Gazi Evrenos-zâde, (Vardarî) Şeyh-zâde Mehmed Efendi olarak tanındı. Kaf-zâde Fâ’izî (Kayabaşı 1997: 494)’de Vardarî Şeyh-zâde Mehmed Çelebi olarak geçmektedir. Babası, Halvetî şeyhlerinden Ümmî Sinan’ın halifelerinden olan Şeyh Mehmed Efendi’dir. Babasının adı Osmanlı Müellifleri (Mehmed Tahir 2000: 49)’nde yanlışlıkla Şeyh Ali Efendi olarak yazılmıştır. Medrese eğitimi gördü ve 1003/1594-1595 yılında Ali Paşa-yı Cedid Medresesi Müderrisi Ahî-zâde Hüseyin Efendi’den mülâzım oldu. Kırk akçelik medresen mazul iken Şevval 1026/Ekim 1617’de Abdurrahman Efendi yerine Perviz, Muharrem 1028/Ocak 1619’da Yaveri-zâde Mehmed Efendi yerine Topkapı Ahmed Paşa, Safer 1031/Aralık 1621’de Martolos-zâde Mahmûd Efendi yerine Efdal-zâde, Şaban 1032/Mayıs-Haziran 1623’te Abdurrahim Efendi yerine Mustafa Ağa, Cemâziyelâhır 1033/Mart-Nisan 1624’te Şeyhî Ahmed Efendi yerine Semâniye, Safer 1035/Kasım 1625’te Tezkireci İbrahim Efendi yerine Bursa Sultaniye medreselerine müderris olarak atandı. Rebiyülahir 1038/Kasım-Aralık 1628’de Sultaniye Medresesi’nden azledildi. Şevval 1038/Nisan-Mayıs 1629’da Uşşakî-zâde Abdülaziz Efendi yerine Üsküdar Vâlide Sultan, Zilhicce 1040/Temmuz 1631’de Süleymaniye medreselerine müderris oldu. Ramazan 1042/Mart-Nisan 1633’te Kemal Efendi-zâde İbrahim Efendi yerine Selânik kadısı oldu ve bu görevden Ramazan 1043/Mart 1634’te alındı. Şevval 1050/Ocak-Şubat 1641’de Avare-zâde Mustafa Efendi yerine Bursa kadısı oldu ve bir yıl sonra Şevval 1051/Ocak 1642’de emekli oldu. Dört yıl sonra da Cemâziyelevvel 1055/Haziran-Temmuz 1645’te İstanbul’da vefat etti (Özcan 1989: 123; Akbayar 1996: 1024; Zavotçu 2009: 199; ). Vefat tarihi Osmanlı Müellifleri (Mehmed Tahir 2000: 49)’nde yanlışlıkla 1057/1647-1648 olarak yazılmıştır. İstanbul Çarşamba’da Kovacı Baba Mescidi bahçesine defnedildi. Pir Hasan Hüsameddin Uşşakî’nin kızı olan Ferah Sultan ile evlendi (www.ussaki.net; Mehmed Tahir 2000: 49). Bu durum Şeyhî Mehmed Efendi (Özcan 1989: 123)’de “Merhum Uşşakî-zâde Mustafa Efendi ile evlilik bağıyla akrabalık kurdu” şeklinde ifade edilmiştir. Oğlu Abdulganî Efendi’dir (www.ussaki.net; Akbayar 1996: 1024).

Eserleri:

1. Sure-i Maide Tefsiri

2. Dürer ü Gurer Haşiyeleri

3. Tefsir-i Beyzavî

4. Başka Tefsirler, Mebahis ve Ta’likat

5. Arapça, Farsça, Türkçe Şiirler (Özcan 1989: 123; Akbayar 1996:1025; www.ussaki.net; Mehmed Tahir 2000: 49).

 Vardarî Şeyhzâde Mehmed Efendi, hakkında bilgi bulunan kaynaklar tarafından övülmüştür: Mucîb (Altun 1997: 56) göre ilim ve bilgiyle donanmıştır, Türkçe ve Farsça yazılmış güzel ve süslü şiirleri vardır. Şeyhî Mehmed Efendi (Özcan 1989: 123)’ye göre elsine-i selâse (Arapça, Farsça ve Türkçe)’de şiir ve inşası vardır. Âlim ve mahirdir, bünyesi naziftir. Zamanın zeki ve güzel şiir söyleyenlerindendir. Rıza (Zavotçu 2009: 199)’ya göre belâgat arsasında melahat atının hızlı binicilerinden, zamanının güzel yüzlü fâzıllarından ve benzersizlerinden olup ilim ve olgunluk ile süslü, şiir ve inşa ile donanmıştır. Farsça ve Türkçe güzel şiirleri, rağbet edilen söyleyişleri vardır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1024.

Altun, Kudret (hzl.) (1997). Tezkire-i Mucîb (İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük). İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 49.

Cunbur, Müjgân (2005). “Mehmed”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: AKM Yay. 254.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 282.

Kayabaşı, Bekir (1997). Kafzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş‘ârı. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi. 494.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyiü’l-Fudalâ-I. İstanbul: Çağrı Yay. 123-124.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Mehmed Efendi (Gazi Evrenoszâde)”. İstanbul: Dergâh Yay. 204.

“Vardarî Şeyhzâde Mehmed Efendi”. http://www.ussaki.net/modules.php?name=News&file=article&sid=149 (erişim tarihi: 01.03.2014).

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahaflar Kitapsarayı Yay.

Gazel

Nedür bu resm-i dil-ârâ nedür bu nakş-ı nigâr

Ki tarh itdi çemenzâra nakş-bend-i bahâr

….

Bu demde oldı gülistân meger ki başka kitâb

Ki lâciverd ile cânâ benefşe çizdi kenâr

Görince dâ’ire-i gülde sünbüli mutrıb

Nevâ-yı sünbülede itdi yine beste nigâr

Nesîm-i perde-güşâ açdı goncenün yüzini

Setâret itdi Muhammed o dem hezâr-ı figâr

(Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahaflar Kitapsarayı Yay. 199-200.)

İstanbul kâdîsı Mûsâ Efendi’nün vefâtına bu gûne târîh-perdâzî olmışdur:

Târîh

Gelmemişdi ‘âleme bir böyle zât-ı pür-kemâl

Haşre dek evsâfını diller anun gûyâ ola

Çünki rihlet eyledi ol zât-ı pür-fazl u kemâl

Yâri rûh-ı enbiyâ vü hem-demi havrâ ola

Fikr idüp hâtif du‘âyıla didi tarîhini

Meskenün Mûsâ Efendi Cennet-i a‘lâ ola

(Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahaflar Kitapsarayı Yay. 200.)