Madde Detay

Melikballı Gurban, 19. yüzyılda, Azerbaycan’ın Göyçay bölgesinin Melikballı köyünde doğmuş ve hayatının sonuna kadar bu köyde yaşamış bir halk şairidir. Doğum ve ölüm tarihleri belli değildir. Bazı mecmua ve cönklerdeki şiirlerini inceleyerek şair hakkında ilk biyografik bilgiler verip onu bilim dünyasına tanıtan Ezize Ceferzade, Melikballı Gurban’ın Azerbaycan Bilimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsündeki A-348 numaralı cönkün sonunda bulunan 1863 tarihinden hareketle şairin aynı devirde hayatta olduğunu ifade etmektedir.

Şairin bu cönk dışında çeşitli mecmua ve cönklerde de az sayıda şiiri bulunmuştur. İyi bir eğitim gören ve Farsça da şiirler yazan Melikballı Gurban, 19. yüzyıl Azerbaycan edebiyatındaki iki üsluplu (hem divan hem de halk şiiri üslubunu benimsemiş) şairlerdendir. Melikballı Gurban, başarılı cinaslar, mani, koşma, koçaklama, tecnis, lebdeğmez vb. türlerle birlikte gazel ve muhammesler de yazmıştır. Klasik tarzdaki şiirlerinde reddü’l-acez ales-sadr, teşbih, mübalağa, cinas vb. sanatları başarıyla kullanan şair, asıl başarısını koşma, koçaklama ve diğer âşık tarzı şiir şekillerinde göstermiştir. Şiirlerinin konusu aşk, tabiat, sevgili, sevgilinin güzelliği olmakla birlikte şairin hicve de meyilli olduğu, devirden, felekten, sevgilinin ve insanların vefasızlığından şikâyet ettiği, zaman zaman tasavvufi unsurları şiirlerinde kullandığı gözlemlenmektedir.

Şairin şiirleri içerisinde âşık şiiri üslubunda yazılmış "Şebede-yi Serapa (Herşeyi ayıplama)" ve "Vücudname" gibi eserlerinde kendi hayatıyla ilgili biyografik unsurlar, hicve meyli, dünya ve hayat hakkındaki felsefi görüşleri de açıkça görülmektedir. "Şebede-yi Serapa" şiirinden hareketle şairin gezip dolaştığı yerler, bu yerlerin ahalisinin durumu, özellikleri anlatılmış, genelde de olumsuzluklar üzerinde durulmuştur. Birçok türün, özellikle de şehrengiz türünün bazı özelliklerini içermesi bakımından bu eser ayrıca incelemeye değerdir. "Vücudname" adlı şiirinde ise şair bir bakıma kendi özgeçmişini yazmakla birlikte dünya ve ahiretle ilgili tasavvufi görüşlerini de ortaya koymuştur. Melikballı Gurban, yaşadığı çağın edebî, tasavvufi, sosyal-siyasi ve ekonomik bütün özelliklerini şiirlerine yansıtabilen bir şairdir.

 

Azerbaycan Edebiyatı İncileri (1988). Bayatı, Goşma, Tecnis. Bakü: yyy.

Ceferzade, Ezize (1981). Azerbaycan Poeziyasında Halk Şiiri Üslubu I. Bakü: Bakü Üniversitesi Neşriyatı. 

Ceferzade, Ezize (1999). Azerbaycan Poeziyasında Halk Şiiri Üslubu II. Bakü: Bakü Üniversitesi Neşriyatı.

Kasımzade, Feyzulla (1974). XIX. Yüzyıl Azerbaycan Edebiyatı Tarihi. Bakü: yyy. 

Muhtaroğlu, Vilayet (hzl.) (1993). “Melikballı Gurban”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi Azerbaycan Türk Edebiyatı. C. 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay. 407-410.

Salman, Mümtaz (2005). Azerbaycan Âşıkları ve El Şairleri. C. 1. Bakü: Nurlan. 

 

Vücûdnâme

Erbâ-yı anâsır şeş cehetden

Halk eledi meni Kadir-i Gaffar

Bir katre atadan yendim anaya

Misalımda kırk gün eledim karar

 

İki kırk olanda hümraya döndüm

Üç kırkta bir melek gördüm seksendim

Dörd kırkta düzeldim beşde terpendim

Altı kıkta oldum hayli giranbar

 

Yeddi kırk olande geldim cahana

Şad oldu bu işden hem ata ana

Cismin hak-i hunda düşdüm feğana

Kundakdan beşiğe eyledim süvar

 

Ana püstanından nuş eledim zad

Yığılıp geldiler gohum, gardaş yad

Ceddim silsilesi koydular bir ad

Dediler fenada kalsın yadigar

 

Bir yaşatan öz anamdan şir aldım

İki yaşda egl ü şürbe yöneldim

Üç yaşda danışdım, oynadım, güldüm

Kadd ü kamet dördde eledim izhar

 

Dogguz yaşda şüru etdim menaye

On yaşımda getdim elmi yeğmaye

On birimde başım düşdü sevdaye

On ikide eşgim oldu âşikar

 

On üçünde meclislerde oturdum

On dördümde her ne varsa, götürdüm

On beşde Allah'a iman getirdim

Ferz ile sünneti bildim ne ki var

 

On altı yaşımda oldum hıredmend

On yeddide bir hane etdim pesend

On sekkiz yaşımda oldum payibend

Zövg ü sefa ile keçdi ruzigar

 

On dogguzda gemden oldum azade

İyirmide derkim oldu ziyade

Otuzda berg tek gezdim havade

Gırh yaşımda etdim zikr-i kirdigar

 

Elli yaşda yarı etdim menzili

Altmışda seçdim har ile gülü

Ele ki, yetmişe yetirdim ili

Ağzımdan dişlerim töküldü pergar

 

Yetmişden ötende düşdüm ah-vaye

Seksende eyilib döndüm bir yaye

Dohsanımda penah getdim asaye

Yüz yaşımda Hag'dan geldi bir azar

 

Eriyib cesedim tük tek inceldi

Ezrayil geliben çengini çaldı

Mürg ü ruhum aldı, beden boş galdı

Bega menzilimi etdim ihtiyar

 

Yiğılıban, ağlayıban doydular

Reht-i vücudumu tamam soydular

Namazımı gılıb gebre goydular

İnkir-Minkir ile oldum hoş reftar

 

Sual edib menden cavabın aldı

Bir nece il cismim gebirde galdı

Emrile İsrafil surunu çaldı

Bildim giyametdi, çekdim intizar

 

Yığılıban geldik, guruldu divan

Şefiim derdime eledi derman

Mövlam gazı oldu, çekildi divan

Sirleri faş etdi o eyb-i settar

 

Rebbim şefget etdi, Sırat’ı keçdim

Firdövs-i âlâda kövserden içdim

Melikballı Gurban, Cennet’e düşdüm

Mövlamızı onda eledim didar

Salman Mümtaz (2005). Azerbaycan Âşıkları ve El Şairleri. C. I. Bakü: Nurlan. 177-179.

 

Koşma

Şekersen şehdsen şeker-hâsen sen

Senin yanağında lâleler gezer

Saçın gerdeninde selâsil teki

Reyhan tellerinden intizar gezer

 

Dehânın hokkadır ince dendânın

Ne şirindi dilin leziz handânın

Âşıklar ayağı senin zindânın

Âhir ki cânında ihtiyâr gezer

 

Deryadan teşneni atdın kenare

Hicrân âteşine sen eyle çâre

Senden ayrı getse hansı diyâre

Melikballı Gurban hâk-sâr gezer

Salman, Mümtaz (2005). Azerbaycan Âşıkları ve El Şairleri. C. I. Bakü: Nurlan. 180.