Resul Rıza

Resul Rza, Resul İbrahim oğlu Rızayev
(d. 19 Mayıs 1910 / ö. 1 Nisan 1981)
Şair, yazar, çevirmen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İbrahim Bey ile Meryem Hanımın çocuğu olarak Azerbaycan Gökçay’da doğdu. Baba Mirza İbrahim Beyin (Mirza İbrahim Memmed Ağaoğlu Memmedhanov’un) erken ölümü (1915) üzerine annesi ve yakın akrabalarının himayesinde büyüdü. İlk ve orta öğrenimini Gökçay’da tamamlayan şair, bir müddet bu ilçede memuriyetlerde bulundu. 1926’da Tiflis’deki Zagafgazya Komünist Üniversitesinde yükseköğrenime başladı ve bu yıllarda çeşitli dergi ve gazetelerde şiir ve hikâyelerini yayınladı. Bu Gün” adlı ilk şiirini 1927’de Tiflis’teki Kıvılcım yıllığında yayınladı. Bunun gibi, “Oğul Gatili”, “Arvadbaz”, “Dilare”, “Uhajor” adlı hikâyelerini de yine Tiflis’te, Dan Ulduzu, Yeni Fikir, Zarya Vostoka, Gızıl Şefeg, adlı gazete ve dergilerde yayınladı.

1930’da Bakü’ye giderek burada Genç İşci gazetesinin tercüme şubesinde çalıştı. Bu gazetede çalıştığı yıllarda yazılarını ve şiirlerini düzenli olarak yayınlama imkânı elde etti.

“Çapey” adlı ilk şiir kitabında yer alan “Bolşevik Yazı” şiiri ile edebiyat kamuoyunun dikkatini çekti. “Lenin”, “Madrid”, “Komsomol Sözü”, “Oktyabr Neğmesi” gibi şiirleri ile sosyalist realizmin belli bir çizgiye oturmasını sağladı. “Almaniya”, “Karmen”, “İngalesyo”, “Habeşistan”, “Si Ay”, “Çapey”, “Halgın Sesi” gibi eserlerinde siyasi-epik söyleyişin örneklerini verdi.

Azerbaycan İlmi Tedgigat Enstitüsünde akademik hayata başladıyan (1931-1933) şair, Moskova Sinematografiya Enstitüsünde öğrenimini devam ettirdi (1934-1937).

1941-1942 yıllarında, Kırım cephesinde, ordu gazetelerinde muhabir olarak çalıştığı dönemde, savaş konusunu işleyen “Bizimdir”, “Veten Neğmesi”, “Esker Anasının Sözleri”, “Vur Snayper”, “Bal Arısı”, “Vetene Hediyye” gibi şiirlerini ve “Vefa” piyesini yazdı.

Gence Valisi Hudadat Beyin kızı Nigâr Refibeyli ile evlenen şair, Azerbaycan Yazarları Birliği Üyesi (1934), Azerbaycan Devlet Filarmonisinin Müdürü (1937-1938), Azerbaycan Yazarları Birliği Başkanı (1938-1939), Azerbaycan Sinemacılık Bakanı (1945-1948), Asya ve Afrika Ülkeleri ile Cumhuriyet Dayanışma Komitesi Başkanı (1960-81), SSCB Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi (1964), Azerbaycan Ansiklopedisinin Baş Editörü (1966-75), Haberler Basın Ajansı Cumhuriyet Yönetim Kurulu Başkanı (1966-75), gibi resmi kuruluşların çoğunda görev aldı.

1951’de Sovyetler Birliği Devlet Şeref Madalyası ile ödüllendirilen Resul Rıza, 1960’ta Azerbaycan’ın Halk Şairi unvanını aldı. “Lenin” adlı eserinden dolayı 1980’de Sovyetler Birliği Emek Kahramanı ödülüne layık görüldü.

Resul Rıza, 1 Nisan 1981’de şeker hastalığından Bakü’de öldü. Mezarı Fahri Hiyabandadır.

1927’de ilk şiirini Bu Gün” adı ile Tiflis’te yayınlayan Resul Rıza, ilk şiir kitabını ise 1932’de Çapey adıyla yayınlayarak edebiyat kamuoyunun dikkatini çekmeyi başarmıştır. II. Dünya Savaşı’nın yarattığı tahribatı eserlerinin merkezine koyan Resul Rıza, özellikle 1960’tan sonra edebiyatta kendini gösteren yeni düşünce, demokrasi ve gerçekçilik fikrinin şiirdeki ilk örneklerini vermiştir. Bu açıdan onun “Dana ve Balaca Gız”, “Bir Gün de İnsan Ömrüdür”, “Pencereme Düşen Işık”, “Renkler” gibi şiirleri dikkati çeker. Şairin “Fuzuli”, “Halg Hekimi”, “Gızılgül Olmayaydı” gibi eserleri de, şiirde bir aşamadan diğerine geçişin önemli örneklerindendir. Bu dönem şiirlerinde entelektüel bakış, estetik kaygı, modern yaşamın getirdiği sorunlara felsefi yaklaşım eğilimleri ağırlıktadır.

R.Rıza’nın “Gızılgül Olmayaydı” adlı eseri Azerbaycan edebiyatında baskı kurbanları konusunda yazılmış en değerli eserlerden biridir. Şiirin/ poemanın konusu Mikail Müşfik’in hayatı ve trajik yaşamı üstüne kurulmuş olmakla birlikte, Mikail Müşfik aracılığı ile 1930’lu yıllardaki toplumsal trajedilere sebep olan represiya işlenerek Sovyet rejiminin antihumanist tutumu eleştirilmek istenir. Eser, şair Mikail Müşfik’in eşi Dilber Hanımla Resul Rıza’nın sohbeti şeklinde kompoze edilmiştir.

Şairin farklı dillerde yayınlanan “Çapey”, “Ganadlar”, “Ölmez Gehremanlar”, “Gezeb ve Mehebbet”, “İntigam”, “Lenin”, “Güneşli Sorağında”, “Könül Sesleri”, “Şe’rler”, “Pencereme Düşen İşıg”, “Duygular Düşünceler”, “Dözüm”, “Vaht Var İken”, “Heyat Duyumları”, gibi eserleri son yarım asır Azerbaycan şiirinin temel belirleyicisi konumundadır. Bu kitaplar Rusçaya tercüme edilerek defalarca Moskova’da ve diğer halkların dillerinde, dış ülkelerde yayımlanmıştır.

Aynı zamanda bir çevirmen olan Resul Rıza, Nizami Gencevi, V.Mayakovsk, Nekrasov, H.Longfellon, C.G.Bayron, A.S.Puşkin, H.Heyne, M.Y.Lermontov, T.G.Şevçenko, Ş.Petöfi, A.Blok, Nâzım Hikmet, P.Elüar, F.Garsia Lorca, V.Nezval gibi modern Asya ve Afrika şairlerinin eserlerini Azerbaycan Türkçesine çevirmiştir.

Kaynakça

Abdin, Tofig (2010). “Resul Rza ile Üz-Üze ve Resul Rza Haggında-3”. Adalet. 1 Mayıs. S.15.

Abdullazade, Arif Ebdürrehmanoğlu (1990). Od Ne Çekdi. Bakı: Azerneşr.

Adıgüzel, Sedat (2006). “Azerbaycan Edebiyatının Yenilikçi Şairi Resul Rıza”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. C.1, S.31. s.247-257

Ahundov, Ağamusa Ağasıoğlu (2010). “Resul Rza ve Ana Dili”. Edebiyyat Gezeti. 14 Mayıs.- S.3, s.4.

Akpınar, Yavuz (1994). Azeri Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Akpınar, Yavuz (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Anar (2001). Resul Rza Hatireler İşiğında. Bakı: Azerbaycam Milli Ensiklopediyası Neşriyatı.

Aran, Seyyad (2016). “Resul Rza Şerinde Müasirlik, Resul Rza Şerinin Müasirliyi”. Edebiyyat Gezeti. 14 Mayıs. S.11.

Atay, Ayşe- Erol, Ali (2013). “Resul Rıza’nın Şiirlerinde ‘Ezop Dili’”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. C.13. S.2. s.119-130

Azerbaycan Sovet Edebiyatı Tarihi I-II. Cildler (1967). Bakı: Azerb. SSR Elimler Akademiyası Neşri.

Bağırov, Bağır (1987). Resul Rıza, Bakı: Işık Neşriyyatı.

Behbud, Gülşen (2016). “Resul Rza Poemalarının Bedii Hüsusiyyetleri”. Kaspi. 28-31 Mayıs (May.). S.16.

Dadaşova, Aynur (2010). “Resul Rza Poeziyasında Bedii Simvollar”. Kredo. 31 İyul. S.2.

Ebilov, İmamverdi Hankişioğlu (1960). Resul Rza. Bakı: Azerbaycan SSR Siyasi ve Elmi Bilikleri Yayan Cemiyyet.

Ehmedov, Teymur (1987). Azerbaycan Sovyet Yazarları. Bakı: Yazıcı Neşriyyatı.

Elibeyova, Gülruh (1970). Ahtarışlar, Keşfler (Resul Rzanın Heyat ve Yaradıcılığı). Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyatı

Elişanoğlu, Tehran (1999). Azerbaycan Yeni Nesri. Bakı: Elm Neşriyyatı.

Eliyev, Ogtay (2012). “Resul Rza ve Klassik Azerbaycan Edebiyyatı”. Edalet. 20 Nisan (Aprel). S. 6.

Gasımbeyli, Yaşar (2010). “Merkezi Asiya Edebiyyatında Resul Rza Obrazı”. Edebiyyat Gezeti. 14 Mayıs. S.6

Guliyev, Enver (2000). “Heyirhahım Resul Rza "Deyilen Söz Yadigardır" Silsilesinden”. Azerbaycan. 19 Dekabr. S.5.

Helilzade, Flora (2010). “Sabahımızın Poeziyası”. Azerbaycan. 19 Mayıs (May.). S.7.

Karayev, Yaşar (1999). Belli Başlı Dönemleri ve Zirve Şahsiyetleriyle Azerbaycan Edebiyatı (hzl.: Doç. Dr. Yavuz Akpınar). İstanbul: Ötüken Neşriyat

Kasımbeyli Yaşar (2011). “Resul Rıza ve Kardeş Edebiyatlar”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S.20. s.245-261

Mustafaoğlu, Sayad (2013). “Resul Rza ve Azerbaycan Serbest Şeiri”. Kaspi. 2-4 Şubat (Fevral). S.20.

Sevgin, Dayandur (2010). “Resul Rza Anıldı”. Kaspi. 2 Aprel. S12.

Tekleli, Minahanım (2013). “Resul Rza ve Milli Dil”. Kaspi. 27 Fevral. S.12.

Ulutürk, Halil Rıza (2000). Resul Rza Hesreti. Bakı: Elm Neşriyat.

Veliyev M., Helilov G. (1960). Resul Rza. Bakı: Azerneşr.

Vurgun, Samet- İbrahimov, Mirza- Dadaşzade, M. Arif (1957). Azerbaycan Edebiyat Tarihi (Sovyet Devri). C.3, Bakı: Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası Neşriyyatı.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. MİTAT DURMUŞ
Yayın Tarihi: 31.12.2018
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
ÇapeyAzerneşr / Bakı1932Şiir
ÇınarAzerneşr / Bakı1939Şiir
VetenAzerneşr / Bakı1942Şiir
BahtiyarAzerneşr / Bakı1942Şiir
Ölmez KahramanlarAzerneşr / Bakı1942Hikâye
Gazap ve MehebbetAzerneşr / Bakı1943Hikâye
Öfke ve SevgiAzerneşr / Bakı1943Hikâye
VefaHarici Dillerde Edebiyyat Neşriyyatı / Bakı1946Tiyatro
Güneşin SorağındaAzerneşr / Bakı1952Şiir
Izbrannye Stikhotvorenii i PoemyGos. izd-vo khudozh / Moskova1952Şiir
LeninGos. izd-vo khudozh / Moskova1953Şiir
Könül SesleriAzerneşr / Bakı1954Şiir
Şe'irlerAzerneşr / Bakı1959Şiir
İller ve SatırlarAzerneşr / Bakı1960Şiir
Halk HekimiAzerneşr / Bakı1961Şiir
Pencereme Düşen IşığAzerneşr / Bakı1962Şiir
Duygular, DüşüncelerAzerneşr / Bakı1964Şiir
DözümAzerneşr / Bakı1965Şiir
Menim FikrimceAzerneşr / Bakı1967Makale
Seçilmiş Eserleri 4 CilddeAzerneşr / Bakı1969Şiir
Vaht Var İkenGenclik / Bakı1970Şiir
Kövrek BudağAzerneşr / Bakı1970Şiir
Işığlar ÜşüyendeGenclik / Bakı1970Şiir
Calasan Günü GüneAzerneşr / Bakı1970Şiir
Hava HaggındaAzerneşr / Bakı1972Şiir
Dün Bugün ve SabahGenclik / Bakı1973Şiir
Hayat DuyumlarıGenclik / Bakı1975Şiir
Güneyler, GuzeylerAzerneşr / Bakı1977Şiir
Üzü KüleyeYazıçı / Bakı1978Şiir
LirikaGenclik / Bakı1978Şiir
Çınar ÖmrüÖtüken / İstanbul1998Şiir
Gecenin Suskun NağmesiBengü / Ankara2010Şiir

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1LETİF EZİZOV GENCELİd. 1932 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2YUSUF GÜLMUHAMMEDİd. 1919 - ö. 1999Doğum YeriGörüntüle
3MEZAHİR AHUNDOVd. 1909 - ö. 31.10.1979Doğum YeriGörüntüle
4ÂDİLE NECLA KANDEĞERd. 1910 - ö. 1965Doğum YılıGörüntüle
5Ali Münib Ilband. 1910 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Ziya Osman Sabad. Mart 1910 - ö. 29 Ocak 1957Doğum YılıGörüntüle
7Siyami Özeld. 1927 - ö. 5 Mart 1981Ölüm YılıGörüntüle
8Seyfettin Tekdilekd. 1910 - ö. 1981Ölüm YılıGörüntüle
9Mehmet Gökkayad. 1922 - ö. 3 Kasım 1981Ölüm YılıGörüntüle
10Mehmet Doğan Ayhand. 1940 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Cenk Çalışırd. 1967 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Sırrı Çağlard. 1918 - ö. 1979MeslekGörüntüle
13Galina Sirkelid. 21 Ekim 1959 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Ahmet Rızad. 1858 - ö. 26 Şubat 1930Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Tevfik Hüseyinoğlud. 1936 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16MEHEMMED EKBER OĞLUd. 1950 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17GÜNEY, Ali Rıza Güneyd. 1934 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18İbrahim Tarık Çakmakd. 1912 - ö. ?Madde AdıGörüntüle