Madde Detay

Hattat, edip ve musikişinas olan Molla İsmetullâh Binni Molla Nimetullâh Möcizî’nin hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Lakin Möcizî’nin Tevârîh-i Mûsikîyyûn isimli eseri, Uygur edebiyatında önemli bir yer tutar. Eserin mukaddime ve hatime kısımlarındaki bilgilerden yazarın 19. yüzyılda Hoten’de yaşadığı ve Möcizî mahlasını kullandığı anlaşılmaktadır. Eser, 1828 yılından sonra Hoten hükümdarı olan Ali Şir Hakimbeg’in isteği üzerine 1854-1855 yıllarında yazıldı (Ehmidi 1996: 259-260). Möcizî, eserinde Ali Şir Nevâyî’nin eserlerini, Farsça yazılmış Târih-i Reşîdî, Tevârîh-i Revzatu’s-Sefâ, Târîh-i Acem’i; Arapça eserlerden Târîh-i Tâberî, Tevârîh-i Hökümâ, Tevârîh-i Arap gibi eserleri okuduğunu beyan eder. Buradan yazarın Arapça ve Farsça bilgisinin iyi olduğu ve musikişinas olduğu anlaşılmaktadır. Möcizî’nin eserini kaleme almadan önce hem tarih hem de musiki alanında birçok kitabı okuduğu anlaşılmaktadır (Utuk vd. 2006: 135-137). Vefat tarihi bilinmemektedir.

Tevârîh-i Mûsikîyyûn adlı eserinin 39 sayfadan oluşan ve Hoten kâğıdına yazılmış bir el yazması, günümüzde Cungo İctimai Fenler Akademisi Milletler Araştırma Enstitüsü’nde bulunmaktadır (Batur vd. 1982: 1). Eser üç bölümden oluşur. Birinci bölümde eserin yazarı hakkında bilgiler yer alır. İkinci bölümde rak, uşşak, özhal gibi Uygur 12 makamı; müzik ve çalgı aletleri ile anılan 17 şahsın hayatı ve musiki alanına katkısı hakkında bilgi yer alır. Üçüncü bölümde ise eserin kimin teşvikiyle nerede, ne zaman ve niçin yazıldığı hakkında bilgiler vardır (Utuk vd. 2006: 137-139). 

Batur, Enver ve H. Tomur (hzl.) (1982). Molla İsmetullah Binni Molla Nimetullah Möcizî, Tevârih-i Mûsikiyyûn. Pekin: Milletler Neşriyatı. 

Ehmidi, İmincan (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.

Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.

Tevârîh-i Mûsîkiyyûn’dan

Hudâyimğe yüz min senâ ve sipas

Yene hamd şükri ana bî-kiyâs

Ali Şir Hekim Begğe bedr-i sipâh

Hoten ehliğe eyledi padişâh

Bu şâh devride ol meni helk etip

Başimğe kulâh könlekim delk etip

Zemâni ki bu nev’ adâlet irür

Ki koylarğe bor hem bâc berur

Mana emr kildi ki tarihni put

Kolunğe dovet al kelem dâği tut

Bu emriğe men imtisâl eyledim

Cevâmi şirin makâl eyledim

Temâmi muğanni risâlelardin

Tevârih ati bar kitâbinin barin

Yiğip cem’i kildim bu tarihini men

Digen yahşi okusa ehl-i Hoten

Eger akli kote boyumdur fakar

Hotenligge kildim muni yâdgâr

Sebep boldi muna Ali Şir Hekim

Tola ecr bergey Hudâ-yi Kerim

Okup anlağanğe budur ilticâ

Ali Şir Hekimğe kilinlar duâ

Meni kilminizlar ferâmuş tehî

Behişt ol kişinin kim olsa sehî

Putuk tarihin tarihin dep idim

Bilelmesmikin dep ecep ğem yidim

Tüget sözni Möciz ğerip bî-navâ

Uluğ yolğa kirgil bolup mâsivâ

(Batur, Enver ve H. Tomur (hzl.) (1982). Molla İsmetullah Binni Molla Nimetullah Möcizî, Tevârih-i Mûsikiyyûn. Pekin: Milletler Neşriyatı. 44-45.)