Madde Detay

1239/1823'te Adana'da doğdu. Adana hanedanından ve âl-i Ramazan'dan Müftü İshak Efendi-zâde Seyyid Mehmed Sa'îd Efendi'nin oğludur. Sıbyan mektebinde okudu. Daha sonra özel öğretmenlerden bazı bilimler öğrendi. İstanbul ve Şam'da hadis ilmi öğrenerek icazetname aldı. Buhara bilginlerinden Abdurrahîm Efendi'den de dersler aldı. 1843/1259'da Bursa müderrisliği belgesi aldı. Adana viyaleti meclisi üyeliğinde bulundu. 1262/1846'da İstanbul'a geldi. Dilekçesi üzerine ilmî rütbesi, mülkiyeye değiştirildi ve salise rütbesi ve nişanı verildi. Muhtelif tarihlerde Adana mal müdürlüğünde, Halep meclis başkanlığında ve bir sene sonra ek olarak Halep defterdarlığında, Harput defterdarlığında, Trabzon tahkikat, Cezair Bahr-i Sefid rüsumı memuriyetlerinde, Şam muhasebeciliğinde, Bağdad defterdarlığında, Bosna Vilayeti merkez, Hersek, Resmo, Kastamonu, Elazığ mutasarrıflıklarında bulundu. 5 Zilhicce 1296 /1879'da Musul valiliğine tayin edildi ve daha sonra emekliye sevk edildi. 14 Safer 1300/1883'de Elazığ valiliğine atandı. Asker sevklerinde hata yaptığı ileri sürülerek bir buçuk sene sonra azil ve 14 Ramazan 1307/1890'de memur seçme komisyonu başkanlığına tayin edildi. Hicaz'a azimetle fariza-i haccı eda ettikten sonra 18 Zilhicce 1308/1891'de Taif'te koleradan vefat etti. Taif'te medfundur.

Eserleri şunlardır:

1. En-Nefü'l-Muavval: 1290/1873'te Matbaa-i Âmire’de basılmıştır. Sultan Abdülazîz, takdir ederek ikinci rütbe mecidî nişanı vermiştir.

2. Nefü'l-Eser: Nuhbetü'l-Fikr tercemesidir. 1301/1883'te Harput'ta basılmıştır.

3. Terceme-i Nafia-i Âdâb-ı Gelenebevî : Gelenbevî merhumun fenn-i adaba dair, eserini Musul valiliğinden ayrıldığı esnada 1299/1881'de terceme ve şerh etti. 1882/1302'de Matbaa-i Osmaniye'de basıldı. Adab ve münazara ebhası ile ilm-i mantıktan mühim mesaili camidir. Yûsuf Kâmil Paşa'nın Harput'taki medresesinin müderrisi Abdülhamîd Hamdî Efendi'nin havaşisi vardır.

4. Mîzânü’l-Bürhân : Gelenbevînin fenn-i mizandan Bürhân namındaki eserinin tercemesidir. Abdülhamîd Hamdî Efendi'nin haşiyeleri vardır. Bu eseri, dahiliye nezaretine göndermesiyle ödül olarak nişanın bir derece yülseltilmesi ve eserin maarif nezaretince basımı sağlandı.

5. Müntehabât-ı Nafia-i Risâle-i Kuşeyriye: İmamı Kuşeyri'nin tasavvuf ıstılahatını içeren risalesinin seçilmesiyle ve bazı faydalı bilgilerin ilavesiyle tercümesidir. 1300/1880'de tercüme etti ve 1308/1890'da basıldı.

6. Nâfiü'l-Âsâr: Hümâyûnnâme'nin bazı hikâyeleri nazmen ve bazı konularda de nesren naklolunmuştur. 1268/1851'de , Dârü'l-tıbaatü'l-âmire basıldı.

7. Kâmilü’l-Âsâr Hikâye-i Cihândâr: Yûsuf Kâmil Paşa adına yazılmış ve ithaf edilmiştir. 1291/1874'te Hanya'da basıldı.

8. Mahzen-i Esrâr-ı Şi’r: İlmi aruz ve kafiyeye dairdir. 1273/1856'da taş basmasıyla basıldı.

9. Peyâm-ı Sûr: Sultan Abdülmecîd'in kerimeleri Cemîle ve Münîre sultanların düğünlerine dairdir. 1274/1857'de basıldı. Eser Prof. Dr. Mehmet Arslan tarafından yayımlandı (bk. Arslan 1992).

10. Rehber-i Seyr-i Sulûk: Şeyh Kâsım-ı Hânâ'nin Kitâbü's-Siyer adındaki eserinin tercemesi ve şerhidir. Resmo mutasarrıfı iken 1290/1873'te yazdı. Matbu değildir.

11. Dîvân-ı Eş'ar : Basılmadı. Millî Kütüphane 06 Mil Yz FB 203 numarada kayıtlıdır.

12. Terceme-i Mukaddime-i İbn-i Hişâm: Nahivdendir. Bu da matbu değildir.

13. Mültekatat-ı Hasekîye: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Koleksiyon Osman Ergin Türkçe Yazmaları. Nu: 45’te kayıtlıdır.

14. Rehber-i Sâlikân-ı Seyr u Sülûk: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Koleksiyon Osman Ergin Türkçe Yazmaları. Nu: 52’de kayıtlıdır.

15. Mir'ât-ı Haknümâ : İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Koleksiyon Osman Ergin Türkçe Yazmaları. Nu: 1425’te kayıtlıdır.

Arslan, Mehmet (1992). Mensur Surnamelerin Son Örneği: Nafi Surnamesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15: 117-145.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay.

 Mesnevî'den

Seyret sirişk-i dîdemi ey çerh-i bî-vefâ

Sor hâtır-ı hazînime görmüş mü hiç safâ

Hep böyle âh ü nâle midir kârı âlemin

Darü'l-karâr yoksa gönüller midir gamın

Dünyâ aceb ki ma'nîde beytü'l-hazen midir

Maksad bu dâre gelmede haml-i mihen midir

Dendân-ı çerha dâne midir bunca kâinât

Var mı bu devr-i dâim içinde reh-i necât

Bir gül mü var ki olmaya düçâr-ı dest-i hâr

Bir mül mü var ki zevkini vely etmeye humâr

Kangı nihal-i tünd-i ecel kılmadı şikest

Mey-hâr-ı zevk u neş'e-i âlem bu gamla mest

Ten lâlezâr ü dil ise dâg-ı siyâhtır

Bu deşt-i hüzne sümbül-i ter dûd-ı ahtır

Vakt-i zevâli yâd ile her subh-ı tabnâk

Olmakta mihr tâli'-i nâ-sâza sîne çâk

Rûşen-dilânı sanma fakat gam-güsârdır

İncuların sadefte lihâf-ı gubârdır

Çevgân-ı çerhı destine teshîr edüp zamân

Gûy-ı zemîni etmede ser-geşte-i mühân

Enfâs-ı subhı olmayıp âzâde-i şerâr

Tâbende mihr-i zerdi-i rûy ile dil-figâr

Vaz'ında böyle dâim iken çerh-ı sehmgîn

Mihnet-serâda râhat ümîd eylemez fatîn

...

(İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 1075)