Madde Detay

Asıl adı İsmail’dir. Sarı Nâ’ib sanıyla da tanındı. Bazı kaynakların (Çapan 2005: 607; Bursalı Mehmet Tahir 2000: 448) Sarı Nâ’ib-zâde diye anması doğru değildir. Şairin bu sıfatla anılması, herkesin takdirini kazanacak şekilde mahkemede kadı vekili (nâ’ib) olarak görev yapmasından dolayıdır. Doğum tarihi bilinmeyen Na’îm, İstanbul’un Üsküdar ilçesinde doğdu. Mustafa Efendi'nin oğludur. Şairin ailesi hakkında başka bilgiye sahip değiliz (Abdulkadiroğlu 1999: 624; İnce 2005: 675; Üstüner 2013: 1-2). Şair Na‘îm mahlasını kullanmaktadır. Mukîm mahlası ise Sâlim’in Tezkiretü’ş-Şu'arâ’sında (2018: 445) yer alan bir beyitte geçen “mukîm” kelimesinin Mehmed Süreyyâ (1996: 1112) tarafından yanlış değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkmıştır.

İlim öğrenmeye meraklı olan Na’îm, medrese tahsili gördü ve Bâlî Efendiden mülazım oldu. Üsküdar’da uzun yıllar mahkeme kâtipliği yaptı. Çeşitli bilimlerde ve özellikle fıkıhtaki bilgisi anlaşıldıktan sonra, 1104/1692’de İskender Paşa Hariç medresesine müderris olarak tayin edildi. Na’îm, müderrislik görevini yaparken 1106/1694’te doğduğu şehirde öldü. Üsküdar’da gömülüdür. (Ekinci 2012: 94; Kurnaz vd. 2001: 1083-4/4376)

Na’îm’in Dîvân ve Gülzâr-ı Na’îm mesnevisi olmak üzere bilinen iki eseri vardır.

 Kaynakların “belâgat-unvân” ve “mükemmel” olarak niteledikleri mürettep divanın günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

Gülzâr-ı Na’îm, ibret verici hikâyenin anlatıldığı tahkiyevî bir mesnevidir. 1093/1682’de yazılan eserde rubai vezinleri ile birlikte toplam 5 farklı aruz kalıbı kullanılmıştır. 1567 beyitten oluşan mesnevinin içinde 25 tane de rubai yer almaktadır. Gülzâr-ı Na’îm’in bilinen tek nüshası, İstanbul Üniversitesi kütüphanesinde (T. 3766/5) bulunan yazma nüshanın 1.-42. varakları arasında kayıtlıdır. Şair, anlatıya dayalı eser olan Gülzâr-ı Na’îm’in uygun bir yerinde kaleme aldığı 589 beyit tutarındaki Sâkî-nâme ile yaşadığı 17. yüzyıldaki sâkî-nâme yazma modasına uymuştur. Eser, 2013 yılında Dr. Kaplan Üstüner tarafından neşredilmiştir.

Na’îm, geniş bilgi birikimine ve irfana sahip bir şairdir. Şairlik yaratılışı benzerlerinden üstün özellik gösterir. Nazikâne şiirleri ve âşıkâne sözleri vardır. Şair, ince anlamlı ve mükemmel denebilecek şiirler kaleme almıştır. Na’îm, şiirlerini belagat kurallarına uygun şekilde yazmıştır. Şiirlerinde edebi sanatların kullanımına önem vermiştir (Üstüner 2013: 2-19).

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. Ankara: AKM Yay.

Arslan, Mehmet (2012). Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi Yay.

Bursalı Mehmet Tahir (2000). Osmanlı Müellifleri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Çapan, Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2012). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî. İzmir: Tibyan Yay.

Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, A History of Ottoman Poetry. C.IV. (çev. Ali Çavuşoğlu). Ankara: Akçağ Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü'ş-Şu'arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Haluk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakîmzâde Süleymân Sadeddîn (2000). Mecelletü'n-Nisâb. Tıpkıbasım. Ankara: KB Yay.

Na’îm. Gülzâr-ı Na’îm. İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 3766/5.

“Na’îm”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergah Yay.

“Na’îm”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şakâyık-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, Vekâyiü’l-Fuzalâ II-III. C. 4. İstanbul: Çağrı Yay.

Şemseddin Sâmî (1996). Kâmûsü'l-A’lâm. Tıpkıbasım. C. 6. İstanbul: Kaşgar Neşriyat.

Tuman, Nail (1961). İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu. C.I-II. İstanbul: MEB Yay.

Üstüner, Kaplan (2012). “Divan Şairi Na’îm ve Gülzâr-ı Na’îm Mesnevisi”. Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Ali Emîrî Hatırasına). Yayınlanmamış Bildiri. 15-17 Kasım. Diyarbakır.

Üstüner, Kaplan (2013). “Na’îm’in Sâkînâmesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. (8/1): 2719-2785.

Üstüner, Kaplan (2013). İsmail Na’îm Efendi Gülzâr-ı Na’îm. Ankara: Sonçağ Yay.

Yaltkaya, Şerefettin ve Kilisli Rifat Bilge (hzl.) (1945). Kâtip Çelebi Keşfü’z-Zünûn. C. 5. İstanbul: MEB Yay.

Gazel

Bahâr irdi gönülde ârzû-yı ruhsâr-ı yârüm var

Hezârun gonçe-i verdi benüm her-dem-bahârum var

Tenezzül itmezem bülbül gibi geşt-i çemenzâra

Temâşâ-yı hırâm-ı serv-kad bir şîve-kârum var

Dili sayd eyleyüp zülfile âvâre kebûterveş

Dimiş ol dil-rübâ dâmda bir özge şikârum var

Usandım ben bu bezmün hâsılı ehl-i rüsûmundan

Gönül dirler benüm bir bî-tekellüf gam-güsârum var

Na’îmâ hâk-i pây-ı ehl-i nazma sûz-ı sînemden

Okunsın nev-zemîn bir tâze şi’r-i âbdârum var 

(Üstüner, Kaplan (2013). İsmail Na’îm Efendi Gülzâr-ı Na’îm. Ankara: Sonçağ Yay. 3)