Madde Detay

İshak Kemalî veya Nalbant İshak adıyla bilinen hikâyeci âşıklardandır. İshak Kemalî, Erzurum'un Çat kazasına bağlı eski adıyla Çadeli/Çöteli yeni adıyla Ağaköyü’nde 1330 [1912] yılında doğmuştur. 1336 [1920] yılında Erzurum'a gelir. İki yıl sonra, nalbant çıraklığına girer. Aynı yıllarda babası vefat etmiş, annesi ve -biri kız olmak üzere- altı kardeşinin geçim derdiyle büyük sıkıntılar içinde yaşar. On beş yaşındayken bir gece rüyasında kendini Erzurum merkez Hacı Cuma Mahallesi’ndeki Temir Ağa Çeşmesi’nden su içerken görür ve bu alelâde gibi görünen rüya -kendi ifadesine göre- altı ay kadar her gece tekrar eder. Bir gece uykuda sağ tarafına döndüğünde sarı bir kâğıda yazılmış yazılar görür, o yazıları okurken annesi bir müddet dinler ve İshak Kemalî’yi uyandırır (Kamber 1971: 1; Türkmen 1971: 5970). Gördüğü rüya neticesinde içine düşen ateşle âşıklığa başlar ve mahlas olarak -ustasının da mahlası olan- “Kemalî”yi kullanır. İshak Kemalî, hikâyeci/âşık Hâfız Mikdat’ın [Kemal] çıraklarındandır. Bir ara Tortumlu Âşık Cemalî Baba’ya da çıraklık ettiği, ilk defa Tortumlu Âşık Ummanî Can ile karşılaştığı (Kamber 1971: 2) ve katıldığı 1969'da Konya Âşıklar bayramında “atışma” dalında ikinci gelerek “Dadaloğlu” ödülü aldığı (Türkmen 1971: 5970) tesbit edilmiştir. Erzurum’da hikâye anlatma geleneğinin önemli halkalarından biri olan İshak Kemalî, meşhur hikâyeci Behçet [Marik] Mahir’in de çağdaşıdır. Halk arasında Behçet Mahir ile aralarında ciddi bir rakabetin olduğu ve hatta hiç bir şekilde aynı mekânlarda veya birlikte halk hikâyesi anlatmadıklarına dair rivayetler dönemin araştırmacılarınca şifahî olarak doğrulanmıştır. Hakkında bir lisans bitirme tezi (Kamber 1971) dışında İshak Kemalî ile ilgili müstakil bir çalışma olmamakla beraber kendisinden bahseden kaynaklarda (Türkmen 1971; Özkıran 1979; Karadağ 1984 ve 1991; Özarslan 2001) onun Erzurum hikâye anlatma geleneği içinde mühim bir yerinin olduğuna vurgu yapılmıştır. Repertuarındaki bu hikâyelerden bir kısmı Atatürk Üniversitesi araştırmacıları tarafından derlenmiş fakat tamamlanamamıştır. İshak Kemalî'nin "Nigolanın Oğlu ile İngiliz Talebesi Hikâyesi", "Ahmet Han", "Leyla ile Mecnun", "Kerem ile Aslı", "Ferhat ile Şirin", "Âşık Garip", "Şahsenem", "Hınıslı Celali Ahmet", "Buharalı Haydar Bey", "Gül Sinan-Mahmut", "Arzu ile Kamber", "Yusuf ile Züleyha" hikâyelerini bildiği kaydedilir (Kamber 1971: 9) ancak kendisinden Nigolanın Oğlu ile İngiliz Talebesi Hikâyesi ve Ahmet Han hikâyesinin metinleri verilmiştir (Kamber 1971: 10-27). Evli ve dört erkek, bir kız babası olan İshak Kemalî 1 Nisan 1971 tarihinde Erzurum’da vefat etmiştir.

Geçen yüzyıl içinde Erzurum ölçeğinde Âşık Sümmanî’den sonra Hasankaleli Saatçi Nihanî, Bardızlı Nihanî, Bayburtlu Hicranî, Sümmanî’nin oğlu Şevki Çavuş, Gez Mahalleli Hâfız Mikdat, Tahtacı Mevlüt, Âşık Ehlidil Battal, Tuylu Derviş, Tuylu Fazıl, Ehlidil Maragnoz Mahmut, Haydarîli Kahraman (Özkıran 1979: 33), gibi âşık ve hikâyecilerin yanında Ardoslu Ummanî ve Behçet Mahir gibi Erzurum’da âşık kahvehânelerindeki hikâye anlatma geleneğini sürdüren önemli isimlerin arasında İshak Kemalî’nin de kendine has bir yeri ve önemi söz konusudur (Özarslan 2001: 81). Çok cepheli bir gelenek temsilcisi olan İshak Kemalî hemen her konuda şiir yazmıştır. Şiirlerinde tabiatın her türlü güzelliğini dile getirmiş vefasızlık gören her âşıkla dertleşmiştir. Dünya ve ahiretle ilgili öğüt vermekten kaçınmamış, insanlara doğru yolu göstermek için mutasavvıf bir edayla nasihat etmiştir. Ancak tasavvufu onun için gayeden ziyade vasıta işlevi görmüştür (Kamber 1971: 3). İshak Kemâlî, ustası Hâfız Mikdat’tan sonra özellikle Behçet Mahir [1919-1986] ve Ardoslu Ummanî ile birlikte Erzurum’da hikâye anlatma geleneğini devam ettirmiştir. Hikâye anlatıcılığının yanı sıra şiirler de söylemiş olan İshak Kemalî’de de -yöredeki âşıkların çoğunda olduğu gibi- Âşık Sümmanî tesiri (Aslan 1972: 6363) vardır. Koşma semai, divan, müstezat biçimlerinde ve destan, güzelleme, taşlama, öğütleme, methiye türlerinde toplam seksen şiiri bulunan (Kamber 1971: 29-119) İshak Kemalî bu şiilerde dinî ve dünyevî konuları işler bir gelenek temsilcisidir. Geleneğin bütün icaplarını bilen ve fasıllara katılan bir gelenek temsilcisi olma özelliğini de taşıyan İshak Kemalî, âşıklık geleneği içinde şiirden ziyade hikâye anlatıcılığıyla tebarüz etmiştir.