Madde Detay

2. Tuhfetü’l-Emsâl

Safâyi’nin (2005:591) “te’lif-i latîf” diye nitelendirdiği Tuhfetü’l-Emsâl, 1082/1671’de bitirilerek Musâhib Mustafa Paşa’ya takdim edilmiştir. Eser, mesnevi biçiminde kaleme alınmış ahlaki-didaktik beş hikâye ve her hikâyeden sonra, konu yönüyle ana hikâyeden ayrı, ibret verici temsillerden oluşmaktadır. Vasfî Mahir (1975:473), hikâye konularının ekseriyetle eski İran kaynaklarından alındığını, ruh olarak da eskiye bağlı olduğunu; dil ve ifade yönünden kuvvetli olsa da eserin orijinal bir karakter göstermediğini belirtir. Eserle ilgili bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Selçuk 1999).

3. Miftâh-ı Heft Kân

Nizamî’nin Heft Peyker’ine nazire olarak yazılan eserde Kuran’dan yedi ayet mesnevi formatında manzum olarak tefsir edilmiştir. Ahlaki-didaktik özellikli eser, yedi kân olarak düzenlenmiş her kân’dan önce ayetin tefsiri verilmiş ardından konuyla ilgili bir hikâye, sonra da bir münacat eklemiştir. Eserle ilgili bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Savaş 2002).

4. Menâsik-i Hâc

Safâyi’nin (2005:591) “eser-i celîle” diye nitelendirdiği bu eser, hac ibadetlerinin uygulanış biçimlerini, yer ve zamanlarını anlatan bir mesnevidir. Eserle ilgili bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Karataş 2003).

Yazdığı eserleri geleneğe uyarak devlet büyüklerine sunan Nâlî, özellikle Musahib Mustafa Paşa’nın desteğini gördü. Safâyî (2005:262) “Ma’ârif-i cüz’iyye ve külliyede mâhir ve şi’r ü inşâda akranı nâdirdür” dese de Nâlî’nin günümüze ulaşan mensur bir eseri bulunmamaktadır. Eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla Mevlevî tarikatına bağlanmış olan şairin divanındaki dinî muhtevalı şiirleri ve dinî-tasavvufî muhtevalı mesnevi türündeki eserleri onun kişiliği hakkında bilgi vermektedir. Tarih düşürme ve muammada usta olan Nâlî, Sicill-i Osmanî’de (IV, 1996:1223) “ârif, derviş, âlim ve Fârisî-şinâs” olarak nitelendirilir.

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Beliğ Nuhbetü'l-Âsar li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Akbayar, Nuri (hzl) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.

Çaldak, Süleyman (2010). Nâlî Divanı. İstanbul: Kesit Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî. Ankara: AKM Yay.

İşli, Nedret ve evdet Serbest (1999). Sermet Çifter Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Kahraman, Bahattin (2010). Nâlî ve Divan'ı. Konya: Kömen Yay.

Karataş, Ahmet (2003). Türk Edebiyatında Manzum Menâsik-i Haclar ve Nâlî Mehmed Efendi’nin Menâsik-i Hac Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yay..

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yay.

Nâlî Dîvânı. Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi. No:572/3.

Özcan, Abdülkadir (hzl) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Vakayıü’l-Fuzalâ (Şakâyık-ı Numaniyye ve Zeyilleri). C. III. İstanbul: Çağrı Yay.

Savaş, Hatice (2002). Nâlî Mehmed’in Miftâh-ı Heftkân’ı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Selçuk, Bahir (1999). Nâlî Mehmed Efendi. Tuhfetü’l-Emsâl. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Şemseddin Sâmî (1316). Kamusu’l-Alâm. C. 6. İstanbul. (Tıpkıbasım 1996). Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Yavuz Fikri ve İsmail Özen (hzl) (1972). Bursalı Mehmed Tahir Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Meral Yay.

Gazel

Geşt-i gülşenden murâd ol serv-i hoş-reftârdur

Bezm-i sahbâdan garaz seyr-i ‘izâr-ı yârdur

Sâkiyâ ‘aks-i leb ü ruhsârun ‘arz it câmdan

Feyz-bahş ol meclise fasl-ı gül ü gül-nârdur

Şevke gelsün bülbülân-ı bezm-i sahbâ gel açıl

Söyle ey gönce-dehen lutf it dem-i güftârdur

Nukre-pâş oldı sabâ savt-ı hezâr-ı bâğdan

Sen de bir nakş eyle ey mutrib zamân-ı kârdur

Meyl ider mi Nâliyâ ‘âkıl bahâr-ı ‘âleme

Bülbülün câyı kafes verdün karîni hârdur 

(Çaldak, Süleyman (2010). Nâlî Divanı. İstanbul: Kesit Yay. 207.)

Tuhfetü’l-Emsâl’den

‘Ârif olan zâhire itmez nazar

Nûr-ı Hudâ’yı göremez çeşm-i ser

Çeşm-i serün gördigi levn-i ‘araz

Gevheri görmekdedür ancak garaz

Nakşına aldanma bakup zâhirün

Hışmına duş olma sakın kâhirün

Zâhirine bakdı türâbun racîm

Oldı giriftâr-ı azâb-ı elîm

Görmedi hâk içre olan gevheri

Anlamadı kıymet-i sîm ü zeri

Şu’lesine âteşün oldı esîr

Bilmedi keyfiyyet-i nârı fakîr

Zâhir ile itdügi kesb-i gurûr

Oldı ana bâ’is-i la’n u nüfûr 

(Selçuk, Bahir (1999). Nâlî Mehmed Efendi. Tuhfetü’l-Emsâl. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi. 264-265.)