Madde Detay

İstanbul'da dünyaya gelen Nermi Uygur, devlet memuru İbrahim Etem ve Mediha Uygur çiftinin ilk çocuğudur. Uygur; 1936’da Büyükada İlkokulu'nu, 1944’te de Galatasaray Lisesi'ni bitirdi. Aynı yıl girdiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden 1948’de mezun oldu. 1848-1949 yılında yedek subay olarak askerliğini yaptı. Nermi Uygur, 1950 yılında İstanbul Üniversitesi'nde asistan olarak göreve başladı. 1952 yılında, kültür bilimlerinin varlık yapısı ve yöntemine dayalı doktora teziyle "Felsefe Doktoru" unvanını aldı. "Türkiye’de felsefe doktorası yapan, ilk felsefecilerden biri olan Nermi Uygur, kendi ifadesi ile, bilgi ve görgüsünü artırmak için, İstanbul Üniversitesi tarafından 1952-1954 yılları arasında yurt dışına gönderildi; Almanya, Fransa ve Belçika’da Görüngübilim (Fenomonoloji) üzerine araştırmalar yapmıştır. Federal Almanya’daki incelemelerini, 1960 ve 1966 yıllarında aldığı Alexander von Humboldt bursuyla sürdürdü. 1970 yılını ise Fransa ve İngiltere’nin çeşitli üniversite kentlerinde bilimsel araştırmalarla değerlendirdi" (Koçyiğit 2011). Türkiye'ye dönüşünde '"Husserl'de Başkasının Ben'i" teziyle doçent oldu. 1979-1981 arasında Almanya'da Wuppertal Üniversitesi'nde konuk profesör olarak görev yaptı. Burada mantık, dil, sanat, kültür felsefesi ağırlıklı dersler verdi. 1954'te Brüksel'de, 1958'de Venedik'te, 1968'de Viyana'da ve 1978'de Dusseldorf'ta düzenlenen Uluslararası Felsefe Kongreleri ile 1983’te Würzburg’da toplanan Uluslararası Çok-Kültürlülük Konferansı'na katıldı.

"1981-1990 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Felsefe Tarihi Ana Bilim Dalı Başkanlığı yapan Nermi Uygur, burada Antik ve Çağdaş Felsefe Tarihi, Dil ve Kültür Felsefesi, Bilim Felsefesi, Felsefe Metinleri Semineri, Analitik Felsefe Seminerleri derslerini vermiştir" (Koçyiğit 2011). PEN (Dünya Yazarlar Birliği), Türk Dil Kurumu ve Türk Fizik Derneği üyeliklerinde de bulunan Nermi Uygur, Dağcılık Kulübü'nün ilk üyelerinden olup kendisi Türkiye'de felsefede denemeci anlayışın öncüsü sayılmaktadır. Nermi Uygur'un, Türkçe dışında çeşitli dillerde yapıtları da bulunmaktadır. Kendisine Türkiye’de felsefenin kurumlaşmasına ve Türkçenin felsefe dili olarak gelişmesine katkılarından ötürü 2000 yılında Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü verildi. 1992 yılının Ocak ayında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden emekliye ayrıldı. Emekliliğin ardından Marmara Üniversitesinde düşünce-sanat ilişkileri üzerine yüksek lisans ve doktora dersleri ile seminerler vermeye devam etti. 1962'den itibaren edebiyat ve dil çalışmalarına ağırlık verdi. Dünyayı, felsefeyi, kültürü sorgulama serüvenini denemeler şeklinde kitaplaştıran Uygur'un 1960'lardan itibaren yazıları yurt dışında da yayımlanmaya başladı. 21 Şubat 2005’te İstanbul'da kalp yetmezliği sonucu vefat eden Nermi Uygur'un Türk felsefe ve düşünce tarihinde önemli bir yeri vardır. Dil, insan, sanat, toplum, ahlak, uygarlık, felsefe, varlık gibi konularda kaleme aldığı onlarca yapıtı bulunmaktadır.

"Modern Türk düşüncesi iki döneme ayrılırsa bu dönemlerden ilki pozitivist paradigmanın hâkim olduğu Cumhuriyet'in ilk elli yılıdır. Bu dönemde yapılan felsefi çalışmalar genellikle doğa bilimsel yönteme göre şekillenmiştir. Ayrıca Aydınlanmacı yaklaşımın da popüler olduğu söylenebilir. Bu dönemde verimli eserler meydana getirmiş olan Nermi Uygur ise özellikle Husserl’in fenomenoloji temelli felsefi yaklaşımını benimseyerek farklı bir çığır açmıştır" (Kahraman 2018: 248). Aynı zamanda doçentlik tezi olan konu ile Nermi Uygur, Husserl'in hem fenomenolojik yaklaşımını tanıtmış hem de kendisi bu anlayış doğrultusunda özgün denemeler yazmıştır. Dilin Gücü (1962), İnsan Açısından Edebiyat (1969), Bunalımdan Yaşama Kültürü (1989), Eşekler, İkindiler, Yetişimler (2003) vb. çok sayıda deneme kitabı yazan Uygur, ele aldığı konuları felsefi temele oturtarak açıklamaktadır. Türkiye'de felsefe alanında öncü isimlerden biri olan Nermi Uygur, ayrıca felsefe dalında ilk doktora yapan isimlerdendir. Dil, felsefe, varlık, kültür, sanat vb. konularda çok sayıda eser kaleme alan Nermi Uygur, felsefeye yeni kavramlar katar. İlk kez 1984 yılında Remzi Kitabevi tarafından basılan Kültür Kuramı adlı yapıtında "çokkültürlülük ve kültürel tedirginlik" kavramlarından bahseder. Eserde aynı zamanda tekkültürlü bir eğitimin yerini artık çokkültürlü eğitimin almasının gerekli olduğunu ileri sürer. Böylece kendi çağının ilerisinde bir bakış açısı ortaya koyar. "Felsefenin yapısı ve içeriği Uygur’un çalışmalarında en önemli köşe taşıdır. Yaptığı denemeleri bu yapı etrafında şekillendirdiği için felsefenin yapısı ve içeriğinin nasıl belirlenmesi gerektiğine ilişkin görüşleri önem taşımaktadır" (Kahraman 2018: 250).

Nermi Uygur, felsefenin temeli olan düşünceye ve düşünmeye önem verir. Düşünmeyi özgürlükle eşdeğer görür. Uygur'a göre bir yerde düşünme varsa özgürlük var demektir. Bir insanın özgürlüğü istediğini yapmasında değil, düşünme eyleminde etkin olmasındadır. Düşünmeyi ve özgürlüğü dilden giderek yalnızca bilinçli insana özgü olarak gören Nermi Uygur, bu nedenle susmanın ve dolayısıyla susturmanın suç olduğunu iddia eder (Akkaya 2006). "Nermi Uygur, felsefesini yaşama yönelerek yapmıştır. İnsanların oluşturduğu her türlü bilgi ortamı felsefeyi besleyen kaynaktır. Nermi Uygur’un hiçbir yapıtı belli bir konuya ayrılmamıştır. Konular tüm yönleriyle iç içe girmiş bir yapıda tüm yapıtlarında bulunmaktadır" (Kalkan 2009). Söz gelimi Kültür Kuramı adlı yapıtı "Dil-Kültür ve Eğitim, Çokkültürlülük, Ahlak, Dilthey Sosyolojiisi, Bernard Russell" gibi bölümlerden oluşmaktadır. Uygur'un felsefe anlayışı "bölük pörçük" kavramı etrafında şekillenir. Uygur'a göre felsefenin araştırdığı konular sınırlıdır. Her bir nesneyi, durumu, olguyu bilmek istemez felsefe. Konularına hep yeni bir anlayışla bakma peşindedir. Dolayısıyla felsefe her nesneyi bilmek istemediğinde, konuları sınırlı olduğundan, konularına yeni bir anlayışla bakma peşinde olduğundan bölük pörçüktür (Kalkan 2009).

Dil konusu, Nermi Uygur'un genel felsefe çalışmaları içinde üzerine fazla eğildiği konulardan biridir. Ancak Uygur, dilin kökeni ya da doğası sorunu ile ilgilenmemiştir. Dilin Gücü adlı eserinde, Uygur, bir dil anlayışı ortaya koymak için köken sorununu ele almanın gereksiz olduğunu, çağlar boyunca sorulan "Dil Nedir?" sorusu ile bir yere varılamadığını, bu nedenle konuya ilişkin birtakım tasarılar sunmaktan ileri gidilemeyeceğini iddia eder. Ona göre dil, insanın tüm evrenle karşılaşmasıdır. "Nermi Uygur, düşüncesinde dil kavramını sadece evreni tanıma yönü ile sınırlı tutmamıştır. Ona göre dil insanın da varlık sebebidir, insanı diğer varlıklardan ayrı kılan her özellik dil ile mümkün olmaktadır" (Koçyiğit 2011: 31). Eserlerinde "ana dil" kavramına da vurgu yapan Uygur, ana dilin kültür aktarımındaki önemine değinir. "Dil, kültürü hem kurar hem geliştirir: genellikle toplumsallaşmayı da toplumsallaşmayla birlikte tarihsel sürekliliği de sağlamakla insan varlığını eksiksizce olanaklı kılar" (Uygur 2006: 19) diyerek dil-kültür ve tarih ilişkisine değinir. Nermi Uygur, ele aldığı konular ile Türk felsefe tarihinde önemli bir isimdir.