Madde Detay

Asıl adı Mehmed’dir. Karaman’da (Konya) doğmuştur. Sadece Âşık Çelebi (Meredith-Owens 1971: 133a) Amasyalı olduğunu kaydetmiştir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Ârif Çelebi adlı birinin oğlu olan şair, Mevlânâ Celâleddîn’in soyundandır. İyi bir öğrenim gören Nişânî, medrese tahsiline Konya’da başlamıştır. Gençlik yıllarında Mevlânâ Tûsî’den ders almıştır. Fâtih’in veziri Mahmûd Paşa’nın himayesi altında eğitimini tamamladıktan sonra müderris olarak da ilk kez Mahmûd Paşa Medresesi'ne tayin edilmiştir. Mahmûd Paşa’nın isteğiyle 869/1464 yılında “nişâncı” olmuştur. Nişânî mahlasını da bu sebeple almıştır. Gedik Ahmed Paşa’nın azlinden sonra 1478 Mayıs’ında sadrazamlığa getirilmiştir. Nişânî’nin, Fâtih’in Uzun Hasan’a gönderdiği mektubu kaleme aldığı ve bu sayede vezirliğe kadar yükselebildiği rivayet edilmektedir. Kemâlpaşazâde Târîhi ve Kıvâmî’nin Fetih-nâme-i Sultân Mehmed’ine göre padişahın, devlet işlerini bütünüyle kendisine emanet edecek kadar güvendiği bir veziriazamıdır. Nişânî'nin, Çandarlı Halîl Paşa’nın katlinden sonra Fâtih’in devşirme olmayan tek sadrazamı olması da tarihî bakımdan önemlidir. Şehzadelerin gizli gizli yürüttükleri ileriye dönük taht mücadelesinde Cem Sultân’dan yana olan Nişânî 886/1481, Tâcü’t-Tevârîh (Parmaksızoğlu 1976: 186) müellifine göre 4 Rebîülevvel 886/3 Mayıs 1481 tarihinde katledilmiştir. Fâtih Sultân Mehmed’in ölümünden sonra evini basan yeniçeriler tarafından parçalanarak öldürülen bu şair devlet adamının başı bir mızrak ucuna takılarak günlerce İstanbul sokaklarında dolaştırılmıştır. Kumkapı’da kendi yaptırdığı camiin haziresinde gömülüdür. Nişânî’nin ilki Osmân Gâzî'den Fâtih’e uzanan dönemdeki, ikincisi 1451-1480 arasındaki olayları ihtiva eden iki risâleden müteşekkil Arapça bir Târîh’i vardır. Eser yayımlanmıştır (Mükremin Halil 1340). Şairin; Câmi’u’n-Nezâ’ir’de 20, Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde 9, Pervâne Bey Mecmû’ası’nda 7 şiiri bulunmaktadır. Nişânî, edebî yönünden çok tarihî kişiliğiyle öne çıkmış biridir. Kendisi için çok sayıda kasidenin kaleme alındığı ve şiirlerine de birçok nazirenin yazıldığı nazire mecmualarından anlaşılmaktadır. Ancak tezkireciler onun şiirlerini nesri kadar başarılı bulmamışlardır. Sadece Beyânî (Kutluk 1997: 292) şiirlerinin iyi, ama sayıca az olduğunu belirtmiştir.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. C. Üçok. Ankara: KB Yay.

Çiftçi, Cemil (1997). Maktul Şairler. İstanbul: Kitabevi Yay.

Eğridirli Hacı Kemâl. Câmi’u’n-Nezâ’ir. Bayezıd Kütüphanesi. No. 5782. vr. 9a, 35b, 52a.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20. 08. 2013].

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1997). Beyâni Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 2. Ankara: TTK Yay.

Küçükdağ, Yusuf (2001). “Karamânî Mehmed Paşa”. İslâm Ansiklopedisi. C. XXIV. İstanbul: TDV Yay. 449-451.

Latîfî (1314). Tezkire-i Latîfî. İstanbul.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. 4. İstanbul.

Meredith-Owens, G. M. (hzl.) (1971). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (Meşâ’irü’ş-Şu’arâ or Tezkire of Âşık Çelebi). London: Brydone Printers Ltd. vr. 133a.

Mükremin Halil (1340). “Millî Tarihimize Dair Eski Bir Vesika”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası. (79): 85-94; (80): 142-155.

Osmanzâde Tâib Ahmed (1929), Hadîkatü’l-Vüzerâ. nşr: D. Robischon. Freiburg.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Mehmed Mecdî Efendi, Hadâyıku’ş-Şakâyık (Şakâyıku’n-Nu’mâniyye ve Zeyilleri). C. 1. İstanbul: Çağrı Yay. 

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Bağdat. No. 406. vr. 69a, 227b, 345a.

Parmaksızoğlu, İsmet (hzl.) (1976). Sadedîn Efendi, Tâcü’t-Tevârîh. C.3. İstanbul: KB Yay.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Es’ad Efendi. No. 3871. vr. 107a.

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul.

Şemseddîn Sâmî (1316). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 6. İstanbul.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Nişânî”. İstanbul: Dergâh Yay. 630-613.

Gazel

Dil-berâ tâb-ı ruhunda itmese nûr iktisâb

Kûyunı sâyil gibi tolanmaz idi âftâb

Zâhid ü sûfî cemâlün nakşınun hayrânıdur

Hüsn-i behcet-bahşunun şeydâsıdur her şeyh ü şâb

Âstânundan ırag olmak bana be’sü’l-masîr

Ka’be-i bâbun dil-i bî-çâreye ni’me’l-me’âb

Ehl-i nâbun şevkidür dil tende ârâm itdügi

Âşıkun gönlini cânâ eglemez illâ şarâb

Bâd-ı hecrün yile virdi âh ümîdüm hâsılın

Dil za’îmi dâne-i vaslundan almadın hisâb

Ehl-i derdün nâlesinden eyle şâhum ihtirâz

Cevr-i bülbülden güle lâzım degül mi ictinâb

Mest-i nâz olma Nişânî bendenün hâline bak

Pâdşâhum hüsnün eyyâmı geçer mânend-i hâb

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20. 08. 2013]. 318).