Madde Detay

Zeynep Oral, İstanbul’da Selçuk Hanım ile kimyager Semih Birsel’in kızı olarak 15 Şubat 1946’da dünyaya geldi. İlk yazılarında (1967-1968) kızlık soyisminden dolayı Zeynep Birsel adını kullandı. Şair ve yazar Salah Birsel, baba tarafından akrabasıdır. (Yalçın, 2010: 779).

Okul hayatına İzmir’de başladı. İzmir Amerikan Kız Koleji’ni 1964’te bitirdikten sonra Paris Yüksek Gazetecilik Okulu’ndan mezun oldu (1967). Bu süre içinde Sorbonne Üniversitesi Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü’ne devam etti. Yurt dışında öğrenciyken “Paris Mektupları” başlıklı yazıları, Cumhuriyet gazetesinde yayımlandı. Paris dönüşü gazeteciliğe Yeni Gazete’de başladı. Burada çalışırken kazandığı bursla İngiltere’ye gitti ve burada iki yıl gazetecilik okudu (Karaalioğlu 1982: 410). 1968’de Milliyet’te başladığı gazeteciliği 1997 yılına kadar sürdürdü. 1972’de Milliyet Sanat dergisinin kurucuları arasında yer aldı; 1981’den itibaren derginin yazı işleri müdürlüğünü üstlendi ve buradaki eleştiri yazıları ve çevirileriyle tanındı. Cumhuriyet gazetesinde köşe yazıları yazmayı sürdürdü. 1974’te İstanbul Şehir Tiyatroları’nda sahnelenen Adsız Oyun adlı eseri, büyük ilgiyle karşılandı. Cumhuriyet Radyo’da “Gökten 3 Elma Düştü” adlı bir kültür programı hazırladı (1998-99). Milliyet gazetesinde emekli olduktan sonra da çalışmalarını sürdürürken, 28 Şubat 2001’de “tensikat” nedeniyle bazı yazarlarla birlikte Milliyet’ten çıkarıldı (https://www.turkedebiyati.org).

Kurucusu olduğu Türkiye Tiyatro Eleştirmenleri Birliği’nin 1998’e kadar başkanlığını yürüttü. Uluslararası Türkiye Tiyatro Eleştirmenleri Birliği’nde başkan yardımcılığı görevini üstlendi. Nâzım Hikmet Vakfı kurucuları arasında yer aldı. Faruk Şüyün'ün hazırladığı "Ustalara Saygı" gecesinin 150. programı Zeynep Oral için 26 Haziran 2017'de düzenlendi. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, PEN Yazarlar Derneği ve Türkiye Yazarlar Sendikası üyesidir. İstanbulda yaşayan yazar, evli ve iki çocuk annesidir. Halen PEN Yazarlar Derneği Başkanıdır ve Cumhuriyet gazetesi yazarıdır (http://www.zeyneporal.com).

Ödül-Unvan:

Milliyet gazetesinde yayımlanan Altay’lardan Geliyorum (1988), Karadeniz Mizahı (1989), Gazeteciler Cemiyeti Seri Röportaj Dalı Birincilik Ödülü kazanan dizi yazılarıdır. 1991 İnsan Hakları Derneği Başarılı Gazeteci Ödülü’ne layık görüldü, (Necatigil 1999: 281) ve Fransız Hükümetince verilen “Officer des Palmes Académiques” unvanını aldı. 1998’de TÜYED Gezi Edebiyatı Birincilik Ödülü’nü kazandı.

Zeynep Oral’ın ilk röportajı, Hayat dergisinde 1966’da yayımlanan “Paris’te Gençlik Kampı” başlıklı yazıdır (http:www/biyografya.com). Lise yıllarındayken yazıları Yeni Asır gazetesinde yayımlandı. Hayat dergisi ile Cumhuriyet ve Yeni Gazete’de “Paris Mektupları”nı yazdı. Milliyet gazetesi ile Milliyet Sanat’taki tiyatro eleştirileri, röportajları, gezi yazıları, denemeleri ve çevirileriyle tanındı. Araştırma, izlenim ve anı yazıları da kaleme aldı. Yazılarında sanattan siyasete, kadın sorunlarından insan haklarına, farklı kültür, toplum ve medeniyet odaklı izlenimlerinden gündelik yaşama dair birçok ayrıntıyı, kalem ve yaşam tecrübesinden süzerek akıcı bir deneme tadında dile getirdi. İnsani duyarlılıkları yitirmeden, yaşayıp gözlemlediklerini, kendi ifadesiyle “yürek dili”ne çevirmek istedi. Gazeteciliğin ötesinde hep “ edebi bir tat” yaratmaya çalıştı. Bundan dolayı da deneme, anı, öykü tadında olan yazılarında hem kendi dönemine ve toplumuna hem de gezip gördüğü farklı coğrafya, kültür ve toplumlara tanıklık yapmak ve sesini duyuramayanların sesi olmak amacını taşıdı. Eserlerinde hep insan olmak vurgusunu öne çıkararak insanı ve toplumu odak noktasına aldı.

Milliyet gazetesindeki haftalık köşesinin başlığı olan “Esintiler”, yazarın üç ayrı kitapta, bu köşe yazılarından oluşturduğu seçkinin de adını oluşturdu. Yazar, bu seçkide bir dönemlendirmeye giderek uzun soluklu toplumun bir panoramasını çizdi. 12 Eylül döneminin kopardığı fırtına sonrasında yazar, topluma dair bir esinti oluşturmak amacıyla ve esin kaynaklarından hareketle bu yazıları kaleme aldı. Bu kitaplardan ilki Esintiler ’82 adını taşıdı ve bu yıla ait yazılardan oluştu. “Sanat dallarından, günlük olaylara, inatla sevgiden, umuttan, insan haklarından yana “esen” yazılardır bunlar.” Esintiler 80’li Yıllar, önceki kitaptan alınan altı yazı ve 1983 yılından bu yana kaleme alınan köşe yazılarından yapılan seçkilerden oluştu ve 80’li yılların panoramasını sundu. Ardından Esintiler 90’lı Yıllar geldi ve yine aynı köşede 1990 sonrası yayımlanan yazılardan yapılan seçkileri içerdi. Yazarın ifadesiyle “Ben bu yazıları, belli bir sürede yaşananları kavramak, anlamak, yorumlayabilmek için; yaşananlara tanıklık etmek, tepki göstermek için, duyguları ve düşünceleri paylaşmak, paylaşa paylaşa çoğalmak için; belleklerimizi yitirmemek için; insanı “insan” yapan değerlere sahip çıkmak, bu değerleri yüceltmek için; sorulması gerektiğine inandığım soruları sorabilmek için; duyarlılığımızın körelmesine engel olmak için yazdım, yazmaya çalıştım.” (http://www.zeyneporal.com).

Yaptığı gezilerde izlediği oyunlara, konuştuğu sanatçılara dolayısıyla da çağdaş dünya tiyatrosuna dair izlenimlerini Karanlıktaki Işık’ta dile getirdi. Bu eserde iyimser bir bakış açısıyla ışıkta yani “düşleri gerçek kıl”arak “gerçeği yeniden var”eden ve “gerçekleri düşlerle çoğalt”an tiyatro aracılığıyla “dünyanın ve insanın değişebilirliği”ne dair duyduğu inancı öne çıkardı. Genelde sanata, özelde ise tiyatroya duyduğu sevgi ve tutku, yazıların içeriğini belirledi ve kendi ifadesiyle tiyatro üzerinden “kentlerin haritasını yeniden çiz”di (http://www.zeyneporal.com).

Bu Cennet, Bu Cehennem’de ise Doğu Karadeniz’den, Doğu ve Güneydoğu şehirlerine kadar uzanan yurt içi gezilerine dair izlenimler yer aldı. Yazar, “yalnızca, sorunlar ve dertler yumağı içinde çaresiz kalmış, bunca zorluk içinde bile düşünce derinliğini, mizah gücünü, yaşama tutkusunu ve değerlerini yitirmemiş insanlarımızın varlığını sap”tadığı bu eserde de yine insani ve edebi duyarlılığını yitirmeden yurt insanına dair gözlemlerini ortaya koydu (http://www.zeyneporal.com).

Yaz Düşüm Yaz kitabı, 1980-84 yılları arasında kaleme alınan ve hiçbir yerde daha önce yayımlanmamış olan yazıların yeniden kurgulanmasıyla şekillendi. Yazar, bunları öyküye dönüştürerek yer yer gerçekle düşün içi içe girdiği bir çizgide yaşananları paylaşma amacı taşıdı (http://www.zeyneporal.com).

Konuşa Konuşa, yazarın, ağırlıklı olarak yerli ya da yabancı edebiyatçılar başta olmak üzere (Haldun Taner, Aziz Nesin, Gülten Akın, Cemal Süreya, Abidin Dino, Salvador Dali, James Baldwin gibi) birçok sanatçı ile yaptığı konuşmalardan oluştu. Oral, sanata duyduğu sevgiden hareketle sanatçıları konuşturarak onların portrelerini okura sundu. Onun bu tarz çalışmasını inandırıcı, gerçekçi ve çok boyutlu bulan Konur Ertop’a göre bunun nedeni; “yazarın bilgisi ve eleştirici zekası”ydı. Ayrıca Ertop, Oral’ın sezgileri ve konuya-kişilere “sanatçı gibi yaklaşabilme yetisi” ile kişileri rahat konuşturabildiğini ve bundan dolayı da olağanüstü başarılar kazandığını ifade etti (http://www.zeyneporal.com).

Sözden Söze, kitabı ise yazarın yerli-yabancı çoğu sanatçı olan şahsiyetlerle yaptığı röportajlar seçkisinden oluştu. Bunların bir kısmı Konuşa Konuşa kitabında yer alan ortak isimlerdi (http://www.zeyneporal.com).

Kadın sorunlarını ve haklarını konu edindiği ve ilk yayımladığı 1985’ten bu yana sürekli güncellediği araştırma-inceleme kitabı Kadın Olmak ile insan olma vurgusunu göz ardı etmeden dikkatleri dünya kadınlarının sorunları üzerine çekti. Dünyada yapılan araştırmalarda elde edilen verilere de dayanarak emek-mal paylaşımı, güç ve sorumluluk gibi konularda kadın ve erkek arasındaki dengesizliği gözler önüne sererek bir çözüm üretilmesi gerektiğini ortaya koydu. Bu eseriyle “genç kuşak feministlerin yetişmesine yol açtı. Yazılarında, ülkedeki toplumsal olaylarla, santsal olaylar arasında köprüler kurdu, evrensel ve çağdaş değerleri yüceltip paylaştı.” (http://www.zeyneporal.com).

Katmandu’dan Meksika’ya, yazarın yine başka coğrafya, toplum ve insanlara yönelik bir yolculuğun izdüşümlerini konu edindi. Yazar, insanı odağa aldığı bu yolculukları yaşamı yoğunlaştırma, onu yeniden yoğurup biçimlendirme imkânı olarak görüp değerlendirdi. Bakış açısında hep daha iyimser ve daha umutlu bir ton kendini hissettirdi (http://www.zeyneporal.com).

Kara Sevda adlı kitapta farklı zaman dilimlerinde çeşitli vesilelerle gittiği Kenya, Uganda, Tanzanya, Etiyopya, Rwanda gibi ülkelerde Afrika’ya ve çoğu kez Batılı yazarlarca ötekileştirilen, açlığın, savaşın, ırkçılığın, sömürünün, parasızlığın pençesinde kıvranan kara derili insanların yaşamlarına dair sıradışı izlenimlerini, görüp öğrendiklerini yazarlık duyarlılığıyla dile getirdi. Yazar gerçeklere dayalı gözlemlerini, “kara derili” insanların kara yazgısının açtığı yaraları sarmak istercesine duyarlı ve şiirsel bir dil kullanarak okurla paylaştı. Bu nedenle de bu yazılar, bir muhabirden çok bir muharririn yazıları olarak değerlendirildi (http://www.zeyneporal.com).

Uzakdoğu’m adlı eserinde Kamboçya’dan Vietnam’a, Myanmar’dan, Tayland’a, Laos’tan Endonezya ve Çin’e kadar yaptığı birçok yolculuğu, buradaki yaşantılara ve gözlemlere dayalı izlenimlerini, birçok eserinde olduğu gibi insanı ve toplumu odak noktasına alarak yazdı. Uzakdoğu’yu efsane ve masalların gizemli ve büyülü atmosferi, Budizmin labirentleri ve savaşın bellekten silinmeyen anıları arasında yol alarak o toplumu ve insanını tanımaya çalıştı. Doğan Hızlan’ın “Yürek Atışları” adlı yazısında belirttiği gibi Zeynep Oral, gezdiği “ülkeleri insan ve sanat haritasıyla anlat”tı. Yazar, her yolculuğun “aynı zamanda insanın iç kendi iç dünyasına bir yolculuk” olduğunun bilinciyle kültür ve sanat birikiminden de beslenerek öykü tadında anlattı izlenimlerini. “Uzakdoğum, yazarın keşfetme ve öğrenme tutkusu, keskin gözlemciliği, ustalıklı ve şiirsel anlatımı, sıcak biçimiyle kanatlanan, düşünsel, düşsel ve görsel zenginliği olan bir yolculuk…” olarak tanımlandı (http://www.zeyneporal.com).

Tutkunun Romanı-Leyla Gencer adlı eseriyle biyografi alanında da adını duyurdu. (Yalçın, 2010: 779). Batılıların “La Vida Turca” olarak isimlendirdikleri Leyla Gencer’in dünya çapında şarkı söyleme tutkusunu ve insan olarak var olma mücadelesini konu edindi. Kitap birçok dile çevrildi. (http://www.zeyneporal.com).

Ayrıca yazar, Adsız Oyun adıyla sahnelenen eseriyle de tiyatro alanında dikkatleri üzerine çekti. Milliyet’ten çıkarılmasını ise Meslek Yarası adlı kitabında tüm duygusallığıyla ortaya koydu.