Madde Detay

İstanbul’da doğmuştur. İlk adı Özer Özler olan şair, Kemal Özer imzasını kullanmayı tercih etmiş ve 1970’te mahkeme kararıyla ismini değiştirmiştir. Babası Devlet Demir Yolları’nda makinist Sivaslı Mehmet Bey, annesi Balkan göçmeni bir ailenin kızı olan Kevser Hanım’dır. İlköğrenimini 1942-1947 yılları arasında Çerkezköy ve Aksaray’da çeşitli okullarda tamamladıktan sonra 1950'de Kumkapı Ortaokulu’ndan, 1954'te İstanbul Erkek Lisesi’nden mezun olmuştur. Edebiyata olan ilgisi lise yıllarında edebiyat öğretmeni Salim Rıza Kırkpınar ve Adnan Özyalçıner, Konur Ertop gibi arkadaşlarının etkisiyle başlamıştır.

İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne bir süre devam etmiş, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Mehmet Kaplan’dan ders almıştır. Bu yıllarda Onat Kutlar, Ece Ayhan, Erdal Öz, Demir Özlü, Doğan Hızlan, Ülkü Tamer ve Hilmi Yavuz gibi sanatçılarla kurduğu dostluklar, Özer’in edebî kimliğinde etkili olmuş,1956'da bu arkadaşlarıyla birlikte a Dergisi’ni çıkarmaya başlamıştır (İlk sayı 1 Nisan 1956).

Kemal Özer, iki evlilik yapmıştır. İlk eşi fakülteden arkadaşı Günseli Aygen'dir. İkinci eşi, sonradan Gülşah Özger adını alan Georgina Ann Mapstone Welby'dir. Özer, askerliğini yedek subay öğretmen olarak Amasya’nın Taşova ilçesine bağlı Destek nahiyesinde yapmıştır (1962-1964).

Kemal Özer, 1959 yılında, Kim dergisinde düzeltmen olarak çalışmaya başlamış, yine düzeltmen olarak Eylül 1960’ta Cumhuriyet gazetesine girmiş ve 1981 yılında emekli olana kadar orada çalışmıştır. 1965-1967 arasında Şiir Sanatı adlı dergiyi (20 sayı) çıkarmıştır. 1965-1970 arasında Uğrak Kitabevi’ni yönetmiştir. A dergisini 1972'de yine Adan Özyalçıner, Ülkü Tamer, Refik Durbaş'la Yeni a adıyla yeniden çıkarmaya başlamıştır (1 Mayıs 1972-Haziran 1974, 27 sayı) (Afacan 2012). Yayın yönetmeni olduğu, yayın kurulunda bulunduğu dergilerin yanında Türk Dili, Seçilmiş Hikâyeler, Yeditepe, Yenilik, Militan, Edebiyat Cephesi, Evrensel, Çerçeve, Milliyet Sanat, İnsancıl, Gerçek, Sanat Olayı gibi dergilerde de şiir ve yazılarıyla yer almıştır.

1981-1983 yılları arasında Karacan Yayınları’nda yazı işleri müdürü olarak görev yapmış, Nisan 1983-Haziran 1990 arasında Varlık dergisini yönetmiştir (88 sayı). 1989’da Yordam Yayıncılık’ı kurmuştur. Kısa bir süre Türkiye Yazarlar Sendikası'nın ikinci başkanlığını yapmıştır (1999-2000). Ölene dek Sol Haber Portalı'nda yazmıştır.

Özer, 1976'dan itibaren yurtdışında çok sayıda edebiyat toplantısına katılmış, Avrupa’nın farklı kentlerinde bulunmuş ve buralardan edindiği izlenimlerini gezi yazıları olarak yayımlamıştır.

Sanatçının Bulgar, Macar, Dan, Romen, İspanyol şiirinden çevirilerinin yanında yayınlanmamış çevirileri de vardır.

30 Haziran 2009’da kalp krizinden hayatını kaybeden Kemal Özer, Zeytinburnu Kozlu Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Kemal Özer, Türkiye Yazarlar Sendikası, Türkie PEN Derneği, Edebiyatçılar Derneği üyesidir.

Sanatçının aldığı ödüller şunlardır: Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü (1976), Toprak Şiir Ödülü (1982), Yunus Nadi Şiir Armağanı (1991), Ferit Oğuz Bayır Düşün ve Sanat Ödülü (1993), Damar Dergisi Edebiyat Emek Ödülü (1999), Truva Kültür ve Sanat Ödülü (2000), Dionysos Şiir Ödülü (2001), Altın Sayfa Edebiyat Ödülü (2008), Altın Portakal Şiir Ödülü (2009), PEN Şiir Ödülü (2009).

Kemal Özer'in yayınlanmış ilk şiiri Ankara’da çıkan Harika adlı derginin 25 Ağustos 1951 tarihli sayısında yer alan “Bir Yer Var” başlıklı şiirdir. Üniversite yıllarında edebi faaliyetlere yoğunlaşan Özer’in ilk şiirlerinde Garip etkisi görülmektedir. Şair bu şiirlerini ilk kitabı Gül Yordamı’na (1959) almamıştır.

Sanatçı kendi şiirlerinin atası olarak "Dede Korkut, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Namık Kemal, Tevfik Fikret ve Nâzım Hikmet"i gördüğünü belirtmiştir (Kolcu 2010: 17).

Kemal Özer’in şiiri, ilk kitabından iitibaren açıkça iki döneme ayrılır: 1950 sonrası şiire başlayan birçok şair gibi Özer de önceleri İkinci Yeni etkisinde şiirler yazmıştır. Özellikle ilk üç eseri Gül Yordamı, Ölü Bir Yaz ve Tutsak Kan’da İkinci Yeni’nin getirdiği yenilikleri görmek mümkündür. Özer, şiirinin ilk dönemi için: “Bir yandan üniversitede Tanpınar’ın dersleri, bir yandan Pazar Postası sanat ekinde Muzaffer Erdost’un İkinci Yeni adıyla andığı, savunuculuğunu yaptığı şiir hareketi, yeni bir şiir oluşturmamda etkili oldu. Özgün bir şiir dili yaratmak, yıkılmaz bir şiir yapısı kurmak, yazdığım her şiirde bir mükemmellik gözetmek istiyor, İkinci Yeni’nin çağrışımlara dayanan, dizeyi şiire birim yapan, anlamı rastlantısala kadar indirgeyen atılımından yararlanıyordum” (Özer 1995: 55) demiştir. Bu dönem şiirlerinin birçoğunda anlamsal, yazımsal, sözdizimsel ve sözcüksel sapmalara, ters çevirmelere başvurmuş; cümleye küçük harfle başlama gibi yeniliklere yönelmiştir. İlk dönem şiirlerinde içerikten çok biçime önem vermesi, kimi zaman mantık dışı söyleyişlere başvurması, gramer kurallarına ve konuşma diline sırt çevirmesi, değiştirim ve soyutlamayı öncelemesi onu İkinci Yeni’ye yaklaştıran özelliklerdir. Özer, 1957-1964 yıları arasında İkinci Yeni çizgisinde kaleme aldığı eserlerinde yaşantısının üç evresini şiirleştirmiştir. Gül Yordamı ilk gençlik ürünleridir, Ölü Bir Yaz’da aşk şiirleri belirgindir, Tutsak Kan’da ise babasının ölümünün etkilerini işlemiştir.

1963-1973 arasında şiire ara vermiş, 1970’li yılların başından itibaren imgeci, bireysel ve kapalı şiir anlayışından ayrılmış, Kavgamın Çiçeği (1973) ile birlikte toplumcu, somut, güncel, bilince dayalı bir şiir anlayışına geçmiştir. Bu anlayış Özer’de tema, sözcük seçimi, toplum sorunlarına bakış ve eleştiri noktasında kendini göstermiştir. Şiirinin ikinci döneminde Kemal Özer özellikle ‘bilinç’ kavramını vurgulamıştır: "Benim ilk yazdığım şiirler bireyci bir amaçla yazılmış öznel yapı içerisindeydiler. Ne kadar öznel olursam o kadar kendim olacağımı düşünüyordum. Oysa toplumcu tutumda belirli öğe duyarlılık değil, bilinç. Bilinçle kurulacak bir şiirin öznel değil, nesnel olması hem kaçınılmaz hem zorunlu” (Özer 1976: 5-7). Kavgamın Yüreği'yle başlayan süreçte, “imgeler, sezgiler yoluyla dünyayı anlamaya çalışan şairin yerine dünyayı anlamanın ötesinde onu değiştirme çabası ile yola çıkan bir şairle” (Aydoğdu 2017: 88) karşılaşılır. Şair, iki yıl sonra yayımladığı Sen de Katılmalısın Yaşamı Savunmaya adlı kitabında toplumcu duyarlılığı daha da ileri taşımıştır. Şiiri, diğer toplumcu gerçekçi şairler gibi bir mücadele yolu olarak görmüştür. Sanatçının "Zonguldak", "Düşman Çizmesi Altında Yurdum" şiirleri şarkılaştırılmıştır. Oğulları Öldürülen Analar adlı kitabı birçok kez sahnelenmiştir.

Tek öykü kitabı Baba ile Kız’da ilk ve son dönem öykülerini birleştiren Özer, özel hayatındaki büyük değişmelerin ve geride bıraktıklarının sancısını bu kitapta işlemiştir. Günlük, mektup, söyleşi, derleme, anı, çeviri, mizah, çocuk edebiyatı gibi edebiyatın diğer alanlarındaki eserleri, çalışmaları, onun edebi kişiliğini tamamlayan önemli parçalardır. Söz konusu alanlardaki eserlerinden, onun çocuk edebiyatıyla ilgili olanlarının daha fazla ön plana çıktığı, bu alanda dikkate değer bir seviye tutturduğu görülmektedir. Türk edebiyatının 1950'den sonrasına dair tanıklıklarını günlükler ve anılar halinde yazıya geçirdiği Tanık Günler, 60 Yılın Ardından Oradayım Diyebilmek, Gölgeden Güneşe, Bendeki Görüntüler gibi kitapları ve röportajları, mektupları, döneme dair tespitler içerdiği için ayrıca değerlidir. Günlük ve anı türündeki eserlerinde yazar, 1963 yılından sonraki hayatıyla ilgili doğrudan ve birinci elden, 1963’ten önceki hayatı hakkında ise hatırlamalar ve göndermelerle dolaylı bir şekilde bilgi vermektedir. Bu günlük yazılarında, yazarın edebî çalışmalarıyla ilgili süreçler, gezileri, dergi çıkarma faaliyetleri, sinema ve siyasetle ilişkisi, özel hayatındaki değişiklikler, yaptığı tatiller, katıldığı etkinlikler ve yasadığı çeşitli sorunlar kronolojik bir şekilde takip edilebilmekte, eserlerinin arka planında yatan görüşler ve düşünceler, son derece önemli ayrıntılar ve kısacası kamera arkası izlenebilmektedir (Kolcu 2012: 5689).

Kemal Özer mektuplarının yer aldığı Sanatçılarla Yazışmalar -I, Bulgaristan Mektupları ve Benim Ellerini Al, Benim Gözlerimi Kullan eserlerinde de yasamöyküsü ile ilgili önemli bilgiler sunmakta, özellikle nasıl bir yakın arkadaş çevresine sahip olduğu, bu yakın arkadaş çevresiyle ilişkilerinin yıllar içinde nasıl bir seyir izlediği sorularının yanıtlarını vermiştir. Ayrıca yasamöyküsüne ilave olarak, kitaplarının yayımlanma süreçleri, çeviri çalısmaları ve tasarıları gibi yazı hayatına ait çesitli bilgilere de bu mektuplarda yer vermiştir.

Özer'in yazarlığının önemli bileşenlerinden biri de yaptığı çevirilerdir. Yabancı dili Fransızca olmasına rağmen sosyalist ülkelerde şiir çevirilerinde uygulanan bir filolog ve bir şairden oluşan takım çalışmalarını hatırlatacak şekilde ortak çabanın ürünü olan çeviriler yapmıştır. Lubomir Levçev, Georgi Cagarov, Liçezar Elenkov, Miklos Radnoti, Erik Stinus, Federico Garcia Lorca, Pablo Neruda gibi şairlerden yaptığı çevirilerin yanında Romen kadın şairlerin ve Macar kadın şairlerin şiirlerini de antoloji düzeyinde Türk edebiyatına kazandırmıştır. Balkan ve Orta Avrupa ülkelerinden, İspanyol, Şili, Danimarka ve Hindistan gibi ülkelere kadar geniş bir coğrafyadan şiir çevirileri yapan Özer'in seçtiği şairlerin genellikle kendi dünya görüşüne yakın şairler olmasıyla dikkat çekmektedir.

Kemal Özer, genelde edebiyatın çeşitli sorunları, Türk edebiyatının gündemi, edebiyatçılar ve edebiyat eserleri ile ilgili olan; bununla birlikte fotoğraf, sinema, resim, siyaset ve Türkiye’nin gündemine de değinen yazılarını, Edebiyat Cephesi, Çerçeve, Varlık, Milliyet Sanat Dergisi, a, Şiir Sanatı, Onüç, Yeni a, Militan, Sanat Olayı, Gerçek, Öykü, İnsancıl, Hürriyet Gösteri ve Evrensel Kültür gibi dergilerde ve Güneş, Özgür Ülke, Evrensel ve Sol gibi gazetelerde yayımlamıştır. Deneme türündeki eserlerinde yer alan bu yazılarında ağırlığı şiir olmak üzere, edebiyatın ve bilhassa da toplumcu gerçekçi sanat anlayışının çeşitli sorunları üzerinde durmuş, Türk edebiyatının gündemi, edebiyatçılar ve eserleriyle ilgili görüş ve yaklaşımlarını ortaya koymuştur. Onun toplumcu gerçekçi bir sanat anlayışına bağlı olmasının, bu anlayışı çesitli eserleriyle örneklemesinin yoğun bir etkisinin olduğunu, “Şiir geldi sorumluluğa dayandı” (Özer 1992: 32-33) şeklindeki ifadede özlü bir şekilde açıklanan, şiirin hayatla ve toplumla yakın bir ilişki içinde olmasına büyük bir önem verdiğini, toplumcu gerçekçi bir bakış açısıyla bilinçlendirme, öğreticilik, güncellik gibi niteliklerin altını birçok kez çizdiğini söylemek mümkündür.