Madde Detay

Ebu Bekir Rif’at Efendi’nin hayatı hakkında bilgiler yeterli değildir. Mehmed Süreyyâ onun Kırımlı âlim bir şair olduğu bilgisini verir (Akbayar 1996: 1394). Dîvân'ındaki bir tarih metninde vatanının Kırım olduğu, 1196/1781-82 yılında küçük yaşta Anadolu’ya hicret ettiği belirtilir (Rif’at Efendi 1838a: 34). 1245/1829-30 yılında elli yaşına ulaştığını ifade eden Rif’at Efendi (1838a: 34), buna göre 1195/1780-81 yılında doğmuş olmalıdır. Dîvân’ında 1240/1824-25 yılına kadar çeşitli sıkıntı ve yokluklar içerisinde perişan bir hayatı olduğunu söyler (Rif’at Efendi 1838a: 34). Muhtemeldir ki 1783 yılında Rusya’ya bırakılmasıyla Kırım’ın yaşadığı talihsizlikler, yokluklar Ebu Bekir Rif’at Efendi’nin ailesini yeni umutlarla Anadolu’ya yöneltmiştir. Rif’at Efendi, Tekirdağ’da ikamet etmiş, ancak çeşitli devlet ricaline yazdığı mektuplarda bu ikametten hoşnut olmadığını belirtmiş, çeşitli makamlara getirilme talebini ifade etmiştir (Rif’at Efendi 1838b: 25-26). 1239/1823-24 yılında Es’ad Muhlis Paşa’ya divan kâtipliği yapmıştır. Bu sayede hayatı değişmiş, çektiği sıkıntılar sona ermiştir (Rif’at Efendi 1838a: 34). Ayrıca kimi vezirlerin divan efendiliği ve Necîb Paşa’nın kâtipliği görevlerinde bulunmuştur (Öztürk 1982: 33). Mehmet Süreyya, Rif’at Efendi’nin Bağdat valisi Gürcü Necîb Paşa’nın kâtibi görevinde bulunduğunu, Necîb Paşa’nın 1831′de sürre eminliği görevine getirilmesiyle kethüdası olarak Hicaz’a gittiğini ve Rif’at Efendi’nin hac farizasını yerine getirdikten sonra 1247/1831-32 yılında vefat ettiğini belirtir (Akbayar: 1996: 1394). Vefat tarihi olarak Millî Kütüphane kayıtlarında 1830 yılı verilmiştir. Ancak Sıddıka, Fâtıma, Mûsâ Safvetî, Mustafâ Efendi adlarında dört çocuğundan Fâtıma adındaki kızının ölümü üzerine düştüğü 1831-32 tarihi de Rif’at Efendi’nin ölüm tarihinin 1830 olamayacağını göstermektedir.

Kahire Bulak Matbaası’nda 1254/1838’te taş baskı yöntemiyle aynı cilt içerisinde basılan iki eseri vardır. Eserin bir örneği de Millî Kütüphane’de 06 Mil EHTA 1231 numara ile Münşe’at-ı Rif’at Efendi adıyla kayıtlıdır.

 1. Münşeât-ı Rif’at Efendi: Bu eserde Ayaş müftüsü Hasan Efendi’nin oğlu olan, 1823 yılında vezirlik makamına getirilen ve 1850 yılında Diyarbakır’da vefat eden aynı zamanda darbımesel olmuş şiirleri bulunan (Kurnaz 2004: 307) ve Ebu Bekir Rif’at’ın kendisine bir süre kâtiplik yaptığı Es’ad Muhlis Paşa başta olmak üzere dönemin devlet adamlarına ve âlimlerine yazılmış ya da söz konusu kişilerce kendisine yazılmış mektuplar bulunmaktadır. Bu mektuplarda Türkçe, Arapça ve Farsça beyitlere de yer verilmiştir.

2. Dîvân-ı Rif’at Efendi: Tertip düzeni olarak ananevi teamüllerden uzak olan Dîvân’da na’t, miraciyye, münacat, terci-bend, manzum hikâye ve tevarih gibi nazım şekilleri yer almaktadır. Gazeller ise “Gazeliyyât” başlığı altında klasik divan tertibinde olduğu gibi elif-ba sırasına göre dizilmiştir.

Rif’at Efendi, eserlerinde bazen Osmanlı olmaktan şikâyet etmiş bazen de İstanbul’un kıymetini bilememekten yakınmıştır (Kurnaz vd. 2009: 279). Dönemin önemli fakat şöhreti olmayan şairlerindendir. 19. yüzyıl klasik edebiyatın etkisini altında olan Rif’at Efendi’nin şiirlerinde dinî-tasavvufi düşüncelere yer verilmiş, dünya hayatının geçiciliğine değinilmiş, Allah sevgisi işlenmiştir. Gazellerin büyük çoğunluğu lirik tarzda, rindane ve şuh bir edayla yazılmıştır. Şiirlerinde Sünbül-zâde Vehbî etkisi sezilir. Rif’at Efendi’nin farklı benzetmelere yer vermesi, kelime oyunlarına başvurması söyleyişteki ustalığını göstermektedir. Şiirlerinin deyim kullanımı ve halk söyleyişlerinin zenginliği bakımından başarılı oluşu, bunun yanında musiki sanatına dair terimlere, kozmik âlem ve astronomi alanındaki kavramlara yer verişi, geometri aletlerine değinmesi ve dönemin ilimlerine aşinalığı da üzerinde durulacak dikkat çekici bir durumdur.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmet Süreyya, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Kurnaz, Cemal (hzl.) (2004). Muallim Naci, Osmanlı Şairleri. İstanbul: MEB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik (2009). “Hanlık Dönemi Kırım Şairleri Hakkında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. (51): 279.

Öztürk, Nazif (1982). “Evkaf-ı Hümayun Nezareti’nin Kuruluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri (2)”. Vakıflar Dergisi. (XVI): 31-42.

Rif’at Efendi (1254/1838a). Dîvân. Kahire: Bulak Matbaası.

Rif’at Efendi (1254/1838b). Münşeât. Kahire: Bulak Matbaası.

Gazel

Ey ki zāt-ı pāki cümle mübtedāya müntehā

Hem bekāsı şübhesiz her intihāya müntehā

Vasfını mümkün mi şānınca senin yazmak kalem

İʿtirāf-ı ʿacz kılmışken resūl-i kibriyā

Sen o şehsin Kāf-ı ʿaşkın evc-i vasfında senin

Olmaz ʿankalar mekes hem dökilür per-i Hümā

Zerresi olmaz cemālin şemʿinin mihr-i felek

Olsa her bir zerresinden bin güneş peydā sezā

Dā’imā nūr-ı cemāl-i yārine mirʾat olur

Ol gönül kim terk-i hestī itdi nefy-i mā-sivā

Rifʿatā yār ile yār olmak dilersen cehd idüb

Öyle pāk it dil serāyın kalmasun hiç māʿadā

Gazel

Dimişler laʿlini cānā misāl-i āb-ı kevserdir

Didi sordum dehānından bu andan nāzikī terdir

Galat teşbīhdir itmek mehi ruhsār-ı dil-dāra

Ruhundan iktibās-ı māh-ı enver günden azherdir

Nola sandūka-i çeşminde pinhān eylese ʿuşşāk

Gubār-ı reh-güzārın tūtiyā-yı dīde-i terdir

ʿİzār-ı āteşīn üzre o hāl-ı ʿanber-āsāya

Zenehdānı o şūhun gūyiyā bir sīm micmerdir

İder yek-lahzada bin merdüm-i rūyîn-teni mürde

Sağ olsun gamze-i cānāne kim gāyet dil-āverdir

ʿAceb mi yāre teʾsīr eylemezse āh-ı dil-dūzum

ʿAvārız zātına kār eylemez bir kıtʿa cevherdir

Olur sūret-nümā her beytim içre şāhid-i maʿnā

Safā-yı tabʿ-ı Rifʿat sanki mirʾât-ı Sikenderdir

(Rif’at Efendi (1254/1838a). Dîvân. Kahire: Bulak Matbaası. 2, 4.)