Madde Detay

Tam adı Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi olup şiirlerinde Şâkir mahlasını kullanmıştır (İnal 1969: 1727). 1245/1829’da Gelibolu’da doğmuştur. Gelibolu’nun ileri gelenlerinden Ârif Ağa’nın oğludur. Dedesi Gelibolu eşrâfından Hacı Âşık Ali oğlu Mustafa Ağa’dır. Çok küçük yaşta babasını kaybettiğinden dedesinin himayesinde büyümüştür. Mahalle mektebinde temel ilimleri öğrenen Şâkir, aynı zamanda Gelibolu müftüsü Halîl Efendi’den Arapça dersleri almıştır. Bu derslerden sonra İstanbul’a gitmiş, orada Kavalalı Yusuf Efendi’nin derslerine devam ederek icazetnâme almaya hak kazanmıştır (İnal 1969: 1727). İcazet aldıktan sonra Gelibolu’ya dönen Şâkir, 1272/1855’te işrete düşkünlüğünden dolayı birkaç gün hapis yatmıştır. Hapishanedeyken devrin Gelibolu kaymakamı Râşid Paşa’ya “-gel gör” redifli bir gazel yazmış, bu gazeli sayesinde salıverilmiştir (İnal 1969: 1727). 1273/1856’da hac vazifesini yerine getiren Şâkir, Hac dönüşü masivadan el etek çekmeye karar vermiş ve Gelibolu Mevlevîhâne’sinin o dönemki şeyhi Hüseyin Azmî Dede’ye intisap ederek çileye soyunmuştur. 1276/1859’da henüz 30 yaşındayken çilesini tamamlayamadan vefat etmiştir. Gelibolu’da Yazıcı-zâde Türbesi civarında medfundur (Kurnaz vd. 2001: 471). Ârif ve Halil isminde iki oğlu vardır. İkisi de Mevlevîliğe intisab ederek çilesini tamamlamış ve dede unvanı almıştır (İnal 1969: 1728).

Rind meşrep bir şair olan Şâkir eserlerini yok etmiş olup elimize ulaşan tek eseri Dîvânçe’sidir. İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Dîvânçe’nin iki nüshası bulunduğunu söyler (1969: 1762). Bunlardan biri Arnavutluk sefiri Ali isimli birinin İbnü’l-Emin’e verdiği, içinde bir tercüme-i hâlin de bulunduğu 15 Ağustos 1311/1895 tarihli ve Sıdkî imzalı nüsha olup bu nüshaya ulaşılamamıştır. Ali Emîrî ise (Millet Kütüphânesi: Manzum 224, 15a) Şâkir’in Topkapılı Feyzî, Nâbî, Cevrî, ‘Âlî, Nahîfî gibi şairlerin beş bin kadar beytini bir müntehabat mecmuası hâlinde düzenleyip sonuna da kendi şiirlerini koyup dostlarından birine armağan ettiğini bildirir. Elimizdeki tek nüsha Ali Emîrî’nin bu mecmuadan istinsah edip başına bir de “tercüme-i hâl” eklediği 1316/1900 tarihli nüshadır ve Millet Kütüphanesi’nin Ali Emîrî koleksiyonunda bulunmaktadır. Dîvânçe biri Arapça, biri Arapça-Türkçe mülemma olmak üzere toplam 53 gazel ve 2 terci-benden oluşmaktadır. Şâkir ve Dîvânçe'si, 9-10 Mayıs 2013 tarihlerinde Gelibolu’da düzenlenen Uluslararası Gelibolu Sempozyumu’nda, Beyza Terzi tarafından sunulan bir tebliğle tanıtılmıştır.

Şâkir, Dîvânçe’deki gazellerin çoğunda rediflerini Türkçe kelimelerden seçmiştir. Özellikle kelime ve kelime grubu hâlinde kullandığı rediflerle Türk şiirinin kendine has söyleyiş güzelliğini yakalamaya çalışmıştır. Aruzu kullanmada çok başarılı olduğu söylenemez; sıklıkla vezin kusurlarına rastlanır. Sade bir dille yazar. Şiirlerinde klasik edebiyatın aşk anlayışını yansıtır. Zaman zaman sitem eden, şikâyette bulunan, kıskanç ve sabırsız bir âşık olan Şâkir, tasavvufun söz konusu olduğu beyitlerdeyse tevekkül sahibi, dünya nimetlerinden el çekmiş, nefsine öğütler veren, kanaatkâr bir tip olarak karşımıza çıkar. Ali Emîrî, Şâkir için asrın yetiştirdiği zeki ediplerdendir derken İbnü’l-Emin ise Şâkir’in şairliğini zayıf bulur ve eserinde (1969: 1728) açıkça Emîrî’nin, Şâkir’i beğenmesini eleştirir. Yazdıklarının aynı derecede kuvvetli olduğunu söylemek güç olsa da Şâkir için çok zayıf bir şairdir demek, haksızlık olur.

Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi. Dîvânçe-i Şâkir. Millet Kütüphânesi. Ali Emîrî Koleksiyonu. Manzum 224.

İnal, İbnü’l Emîn Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şâirleri. C. III. Ankara: MEB Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Terzi, Beyza (2013). “Gelibolu Mevlevîhânesinden Yetişen Bir Değer: Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi ve Dîvânçesi”. Yayımlanmamış Bildiri. Çanakkale: Uluslararası Gelibolu Sempozyumu.

Gazel

Şâh-ı hüsnüm lutf edip bir kerrecik bakmaz bana

Bende-i halka be-gûş olsam da ip takmaz bana

Cûylar-veş ben gözüm yaşım akıtsam pâyına

Âh ol servin dil-i pür-kînesi akmaz bana

Bu şeb-i târîk-i firkatde kalıp bîmâr u zâr

Cân çekişsem bir çerağ-ı âtıfet yakmaz bana

Tîr-veş kendin atar sayd-ı dil-i zâgan için

Pâyına düşdüm tüfeng-i gamzesin çakmaz bana

Gevher-i aşk ile pür sînem ganiyy-i âlemim

Şâkirâ kem-mâyeler az göğsüni kakmaz bana

Gazel

Gel şem’-i dilim pertev-i rûyunla uyandır

Ey nûr-ı basar kendi çerağındır uyandır

Doğrı dimese yâr sorunca beni âhım

Ağzına rakîb-i harın âteşden uyandır

Rahât bul umûrunda ol akl ile müdebbir

Âlemde düşen gussaya hep nefse uyandır

Gördün mü anı k’etdi kudûmi bizi ihyâ

Mânend-i ney işte benim ol bağrı uyandır

Şâkir gam-ı hicrinle sönük dursa revâ mı

Ey nûr-ı basar kendi çerâğındır uyandır

(Gelibolulu Elhâc Şâkir Efendi. Dîvânçe-i Şâkir. Millet Kütüphânesi. Ali Emîrî Koleksiyonu. Manzum 224. vr. 2a, 3b.)