Madde Detay

Şairin adı Yunus'tur. Musul'da doğdu. Babası mir-i miranlık (beylerbeyi) yaptı. Kendisi gibi şair olan yedi oğlundan sadece Salih ve Kami mahlasını kullanan Muharrem hakkında bilgimiz vardır. Salih her anlamda babasının halefi oldu, şairliği ile tezkirecilerin övgüsünü kazandı. Kami mahlasını kullanan divan sahibi Muharrem inşadaki yeteneği ile bazı vezirlere divan katipliği yaptı. 

Önceleri ilim tahsili ile vakit geçiren Sami, daha sonra Diyarbakır ve Musul vilayetlerinde uzun süre alaybeyilik vazifesini yürüttü. Musahip Mustafa Paşa (d.1640-ö.1685 veya 1687)'nın davetiyle İstanbul'a geldikten sonra Paşa'nın musahibi oldu. Paşa ile birlikte Mardin, Urfa, Halep, Konya ve Şam'a seyahatleri oldu. Sami İstanbul'a geldikten sonra, Gavsî Ahmed Dede'nin de tesiriyle Mevlevi muhitine dahil oldu, Galata Mevlevihanesi'nde çilesini ikmal etti.

Mustafa Paşa kaptan-ı derya olarak Akdeniz'e açıldığında (1097/1685) Sami de bu gemi yolculuğuna katıldı, donanma Sakız Adası'na demir attığında sıla-i rahm düşüncesiyle gemiden ayrıldı ve Musul'a vardıktan bir süre sonra 1685'de vefat etti. Biyografik eser müellifleri söz konusu Sami'nin şiiri olduğunda sitayişkar ifadeler kullanırlar. Seyrek-zade, onun şiirini tam manasıyla vasfetmenin imkansızlığını söyler. Mehmed Süreyya, Sami'den beliğ bir şair olarak bahseder. Sakıb, Saib-i Tebrizî ile Samî'nin Kerbela'da görüştüklerini, karşılıklı şiirler söylediklerini, Saib'in onun şiirlerini takdir ettiğini belirtmektedir. Asaf-name mesnevisinde ve Manzum Mektubunda görüleceği üzere, güçlü ve benzersiz mekan, kişi ve savaş tasvirleri yapmakta da ustadır.

İki tanesi elimizde mevcut olmak üzere, Samî'nin üç eserinden bahsedebiliriz:

1. Divan: Nail Tuman'ın Samî'ye ait olduğunu bildirdiği İÜ Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü'nde TY00709 demirbaş numarası ile kayıtlı Divan incelendiğinde görülmektedir ki, aynı yüzyılda yaşamış, aynı mahlası kullanan Samî Mustafa'ya aittir. Bununla birlikte biyografik eserlerde Samî Yunus'a ait şiirlerin bir kaçının bu Divan'dan alındığı da görülmektedir. Bu, aynı yüzyılda yaşayan ve aynı mahlası kullanan şairlerin eserlerinin karıştırıldığını göstermektedir.

2. Nakîbü'l-Eşrâf'a Manzum Mektup: 395 beyitlik bu eser Millet Kütüphanesi AE Manzum Nu: 8943'te kayıtlı 59 varaklık bir mecmuanın 5a-15b yaprakları arasında yer alır. Manzum Mektup, Musul'da bulunan Nakibü'l-Eşraf'a gönderilmiştir. Eser manzum-seyahatname de kabul edilebilir.

3. Âsaf-name: IV. Mehmed'in ikinci veziri Mustafa Paşa adına yazılmış sergüzeşt türünde, 1300 beyitlik bir mesnevidir. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2515 numara ve British Museum OR 7273 numara ile kayıtlı olmak üzere iki nüshası mevcuttur.

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1985). Nuhbetü'l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.

Arslan, Mehmet (1987). Sami Asafnâme Mesnevisi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Duru, Necip Fazıl (2011). Sami Yunus Beg ve Eserleri. Ordu: Serüven Yay.

Coşkun, Ali Osman (hzl.) (1985). Seyrek-zâde Mehmed Âsım'ın Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu'arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü'ş-Şu'arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fuzalâ”. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay.

Sakıp Mustafa Dede (1283). Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. C. II. İstanbul.

GAZEL

Nağmeye âğâz idüp gülşende murg-ı hoş-nevâ

Mutrib-i bezm-i safâdan 'âleme virdi gınâ

Müjde kıldı hâk-i pây-ı yârdan virdi haber

Şimdi geldi ayagı tozı ile bâd-ı sabâ

Bulmaya keyfiyyet-i la'lün gibi bir hâleti

'Âlemi devr eylese câm-ı şarâb-ı dil-güşâ

Neyleyin âyîne-i 'âlem-nümâ oldugını

Olsa rûyun gibi mir'ât-i Sikender hoş-nümâ

Sâmiya şi'rün senün her mecma'ı teşrîf eder

Dâ'im okırlar anı her yirde yârân-ı safâ

(Duru, Necip Fazıl (2011). Sami Yunus Beg ve Eserleri. Ordu: Serüven Yayınları. 302)

ASAF-NAME'den

SIFAT-I HADD-İ NECD Kİ VÂDÎ-İ MECNÛNDUR

Çü geldi nâkalar hadi ile vecde

Sabah oldukda irdük hadd-i Necde

Ne Necd âb-ı 'izâr-ı heft-kişver

Hevâ-yı dil-güşâsı rûh-perver

Giyâhı za'ferân hâşâki sünbül

Hâs u hârı yâ reyhân ya karanfül

Açılmış her taraf şıyh u huzâmî

Mu'attar itmede bûyı meşâmı

Suyı kevser zemîni merc-i ahdar

Nesîmi misk-i ezfer hâki 'anber

Hevâsı neşve-bahş u hâlet-engîz

Zemîn-i pâki cennet gibi gül-hîz

Riyâzı ta'n ider bâğ-ı bihişte

Benâtı hûr-ı sıbyân-ı firişte

Bakup seyr itdük ol müşkîn-hıyâmı

Ki zeyn itmişdi sahrâyı temâmî

Sanasun ol hıyâm-ı 'anberîn-fâl

Ruh-ı sahrâya olmışdı siyeh hâl

Çerende her tarafda üştürânı

Gelür mi haşra esb ü mâdiyânı

Cerân her sû hezârân gele agnâm

Pür itmişdi fezâyı hayl-i en'âm

Mevâşî nice bin her yana mâşî

Muhaşşi gusfend ile hevâşî

(Duru, Necip Fazıl (2011). Sami Yunus Beg ve Eserleri. Ordu: Serüven Yay. 214-15.)

Nakîbü'l-Eşrâf'a Manzum Mektup'tan (Ruha Bahsi)

Ba'dehû sâik-i kazâ vü kader

İtdi şehr-i Rûha-yı bize makarr

Ne Rûha âb-ı rûy-ı heft-iklîm

Cây-ı hullet makâm-ı İbrâhîm

Mevlid-i cedd-i enbiyâ-yı rusül

Cây-ı zevk u safâ memerr-i sübül

Hizmet-i şeyhe çehre-sây olduk

Devlet-i sohbetiyle bay olduk

Kutb-ı 'âlem delîl-i râh-ı Hudâ

Mürşid-i sâlikân veliyy-i Hudâ

Şeyh 'Ali sırr-ı Hak 'azîz-i Yemen

Sıdk ile câ-nişîn-i Veys-i Karen

Lutf ile eyleyüp kulına nazar

Olduk enfâs-ı kudsına mazhar

Her biri eyleyüp ri'âyetimüz

Vâcib anladılar himâyetimüz

(Duru, Necip Fazıl (2011). Sami Yunus Beg ve Eserleri. Ordu: Serüven Yayınları. 165-66.)