Madde Detay

19. yüzyıl Uygur edebiyatının önemli simalarından biri olan Emir Hüseyin Sebûrî’nin hayatı hakkında tarihî kaynaklarda bilgi yoktur. Şiirlerinden anlaşıldığı kadarı ile Kaşgar’ın Koğan Köyü’nde yoksul bir ailede dünyaya geldi (Utuk vd. 2006: 92). İlk eğitimini memleketindeki dinî okullarda alan Sebûrî, daha sonra zor şartlarda Kaşgar Medresesi’ne devam etti. Medresede dinî ilimlerin yanı sıra Arapça ve Farsçayı da öğrenen Sebûrî, Ali Şir Nevâî, Sekkâkî, Hoca Hafız Şirâzî, Abdurahman Câmi', Sa'îdî gibi şairlerin eserlerini okuyarak medrese eğitimini tamamladı. Dönemin Kaşgar hükümdarı Zuhuridin Beg, şairin şiirlerini çok beğenerek Sebûrî’ye Kaşgar’ın Harembağ Köyü’nde arazi verdi. Şair burada hem çiftçilik yaptı hem de şiirlerini kaleme aldı. 19. yüzyılın sonunda vefat etti (Utuk vd. 2006: 92-93; Ehmidi 1996: 244).

Eserleri şunlardır:

1. Behru’l-Ensâb: Bu eserde, Hz. Âdem’den başlayarak 18. yüzyılın başlarına kadar yaşamış peygamberler, önemli dinî şahsiyetler ve mollaların yanı sıra Karahanlılar, Cengiz Han ve Yarkent Hanlığı gibi hanlıkların şeceresi yer almaktadır. Sebûrî’nin tamamlayamadığı bu eserin son kısmı, şairin vasiyeti üzerine öğrencisi Kazı Muhemmed Sayim Sofi tarafından yazılmıştır (Utuk vd. 2006: 93).

2. Nevâî’nin Adaletperverliği Üzerine: Kaşgar hükümdarı Zuhuridin Beg’in isteği üzerine 1840 yılında yazılan bu eserde şair, Ali Şir Nevâyî’nin hamsesindeki İskender’den hareket ederek Ali Şir Nevâyî’nin adalet anlayışını kaleme almıştır (Utuk vd. 2006: 94; Ehmidi 1996: 244-245 ).

3. Dîvân-ı Sebûrî: Eser, gazel, mesnevi ve terci-i bendlerden oluşur. Şair, terci-i bendlerde toplumda görülen olumsuzlukları hicveder (Utuk vd. 2006: 95; Ehmidi 1996: 245).

4. Makâlât: 1842-1843 yıllarında Zuhuridin Beg’in isteği üzerine yazılan eser, Mukaddime ve 20 bölümden oluşur. Secili bir nesir ile yazılmıştır. Eserin mukaddime kısmında Ali Şir Nevâyî’ye ve Zuhuridin Beg’e övgü ve eserin yazılış nedeni hakkında bilgi yer alır. Eserin el yazma bir nüshası Uygur Otonom Bölgesi Eski Eserler Merkezi’nde bulunmaktadır (Utuk vd. 2006: 97-99; Ehmidi 1996: 245-246 ).

Ehmidi, İmincan (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.

Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 

Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.

Gazel

Felek aşubidin kim men kebi zâr u nizâr olğay

Cehân zulmi ulus bî-dâdidin bî-itibar olğay

Zihî azâdemen işk ârâ Mecnûn emes hemrâh

Ne mende hân u mân u ne maña yâr u diyâr olğay

Cehân ehlidin etmek muddeâ mihr u vefâ resmin

Dimektur mihr zehridin heyâtim ustivâr olğay

(Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 548.)