Madde Detay

Asıl adı Es’ad’dır. Şiirlerinde Sedayî ve Pir Sedayî mahlaslarını kullanmıştır. 1802 yılında Ardahan’ın Çıldır ilçesine bağlı Kuzukaya (Sabadur) köyünde dünyaya geldi. Babası, Alioğulları’ndan Hurşitoğlu Gülsüm’dür. Annesi, Cuvantelliler sülalesinden Ahmed’in kızıdır. 1827 yılında Çıldır’a bağlı Meşe-Hevat köyünden mollanın kızı Cevahir Hanım ile evlendi. Kendisinden olan çocuğu öldü ve hiç nesli kalmadı (Kırzıoğlu 2008: 43). Sedayî Baba ile ilgili belge ve sözlü bilgiler kardeşinin torununun oğlu Ziya Ballıkaya ve Âşık Yavuz Timur vasıtasıyla Âşık Şenlik’in torunu Binali Şenlik kanalıyla günümüze ulaşmıştır. Çevrede kendisinden saygıyla bahsedilir ve “gizli tarikat ehli” olduğu söylenir. Çobanlık yapan Sedayî Baba çok münzevi bir hayat yaşamıştır. Ölümüyle ilgili farklı anlatılar mevcuttur. Kırzıoğlu’na göre (2008: 43); 1888 yılında Çıldır’ın Kurtkale köyünde halasını ziyareti esnasında; Âşık Şenlik’in torunu Binali Şenlik’e göre ise; 1888 yılında Çıldır’ın Akdarı köyünde vefat etmiştir ve mezarı buradadır.

Sedayî Baba'nın şiirlerinden günümüze Âşık Şenlik ile olan karşılaşması, atışması ve ona gönderdiği muamma ulaşmıştır. Söz konusu şiirlerinde, Çıldır bölgesi ağızlarında görülen kelimelerin yanı sıra Arapça ve Farsça kelimelerle örülü terkipleri yerli yerinde kullanmıştır. Şiirlerinin içeriğinden derin tasavvufi bilgisi olduğu anlaşılmaktadır. Âşık Şenlik’e gönderdiği muammada geçen; “Cihanın temeli neyin üstüne”, “Cennet ki halk oldu nûr neden oldu”, “Ol nûru imanı evvel kim tuttu”, “Tuba’nın temeli neyin üstüne” mısralarında da görüldüğü gibi Sedayî Baba, görünenin ötesinde görünmeyen ebedî hakikatin arayıcısı olmuştur.

 Sedayî Baba, saz alıp atışmalar yapan gezgin bir âşık olmaktan ziyade bu tarzı kullanan bir "halk şairi" olarak karşımıza çıkar. Aynı zamanda badeli âşıktır. Anlatılanlara göre; 18 yaşında koyun güderken “vergi verilir”, o sırada düşüp bayılır ve Hz. Muhammed’i rüyasında görür. Sırrını ifşa etmesiyle de gözlerini kaybeder (Korkmaz 1985: 124). Bir başka anlatıya göre ise; Sedayî Baba 18 yaşında kendilerine ve akrabalarına ait koyunları otlatırken uykuya dalar. Rüyasında kendisine görünen pir ona bir cuma günü şiddetli bir yağmur yağacağını ve sel olacağını söyler. Şayet o gün dışarı çıkarsa gökten gelen bir ışık tarafından gözleri kör olacaktır. Sedayî Baba gün boyunca uykuda kalır. Sedayî Baba’yı aramaya çıkan köylüler onu Çıldır'ın Yıldırımtepe köyü sınırlarındaki Şeytan Kalesi civarında baygın halde bulurlar. Eve geldiğinde gördüğü rüyayı kimseye anlatmaz. Pirin söylediği gibi bir cuma günü şiddetli bir yağmur yağar. Annesi, Sedayî Baba’dan dışarı çıkıp tahılları içeri almasını ister. Sedayî Baba, annesinin tüm ısrarlarına rağmen dışarı çıkmak istemese de sonunda karşı gelemez ve dışarı çıkar. Gökten gelen bir ışıkla da iki gözünü kaybeder. Dönemin en güçlü âşıklarından Âşık Şenlik’in bizzat Sedayî Baba’nın köyüne ziyarete gittiği, kendisine “Ustam” dediği bir âşıktır. Sedayî Baba’nın Âşık Şenlik'le olan bu karşılaşması, Ensar Aslan tarafından hazırlanan “Çıldırlı Âşık Şenlik” adlı çalışmada Sümmani’ye söylenmiş gibi gösterilmektedir (Aslan 2007: 97-98). Bu karşılaşmada geçen; “Hasret kaldın bu dünyanın mâh-ı tâb ziyâsına, Dünyanın müzeyyen keyfin koyup geçen merhaba.” mısralarında da görüldüğü gibi Sedayî Baba’nın “âmâ” olduğuna ve ahirete çekilen göz nuruna açıkça işaret edilmektedir. İnsanı, evreni ve yaratılışı sorgulayan Sedayî Baba, Şenlik’in arka plan kültürünü oluşturmasının yanı sıra yaşadığı çağda Anadolu topraklarının rüyasını görmüş ve zamanla değişmeyen evrensel değerlerin insani görünümdeki açılımı olmuştur.

Aslan, Ensar (2007). Çıldırlı Âşık Şenlik. Ankara: Maya Akademi Yay.

Kırzıoğlu, Fahrettin (2008). “Çıldır Köyleri Seyahat Notları-I”. Bizim Ahıska 4 (9): 41-44.

Korkmaz, Ramazan (1985). Çıldır Folklor ve Etnografyası. Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Şenlik’le Karşılaşma

Sedayî Baba:

Merhaba sen sefâ geldin serim üste Şenliğ’im

Meylimin fikir deryâsı sinem üste Şenliğ’im

Arş u kürsü seyredipsen rüyamda gördüm seni

Her ilme griftâr oldun yek nefeste Şenliğ’im

 

Şenlik:

Merhaba usta Sedayî gevher saçan merhaba

Kelâmı kadim içinde harfi seçen merhaba

Hasret kaldın bu dünyanın mâh-ı tâb ziyâsına

Dünyanın müzeyyen keyfin koyup geçen merhaba

 

Sedayî Baba:

Ol hüdaya cânım kurban şükrüne kıldım edâ

Vefasız fâni dünyânın kahrına oldum fedâ

Diyebilmem müşriklere tersine gelir sedâ

Âşikârım zâhir oldu sır kafeste Şenliğ’im

 

Şenlik:

Nâmert odu ehl-i dilde nasihat görse dânâ

Mağribi maşrıka katsam tenzil edersin ona

Çıhıfan arş u âlâya ismi ayandır sana

Melekler katında duruf arşta uçan merhaba

 

Sedayî Baba:

Pir Sedayî ehl-i dildi niyâz-i mağfirete

Mü’min kullar sâdık olsa erişir hidâyete

Mukarribler şâhid olsun kardeşiz kıyâmete

İn zemine çıh semaya dilde beste Şenliğ’im

 

Şenlik:

Kerametin zâhir olsa ehl-i diller bâşısan

Şenlik’in gözünün nuru vefâlı gardaşısan

Cennet-i bihişt bağında müminler yoldaşısan

Hazreti Kırklar elinden bâde içen merhaba

 Korkmaz, Ramazan (1985). Çıldır Folklor ve Etnografyası. Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.124-125.

 

Atışma

Şenlik:

Gel seninlen sayak indi kenzil arşı zikredek

Şiddet-i şita kahrından akan yaşı zikredek

Eşyadan ezel Allah neden neyi yarattı

Yeddi kat yerden ileri geçen işi zikredek

 

Sedayî Baba:

Dileği kadeh duası dille arşı zikredek

Âşık olan didarından akan yaşı zikredek

Eşyadan ezel Allah nurdan suyu yarattı

Yeddi kat yerden ileri esen kışı zikredek

 

Şenlik:

Ezel hecenin ahırı hangi ay eseridi

Rızkın cesedin yer nice şiddet narıdı

Ne cihanda ne ahirette ne de arşın sırrıdı

İki cansız arasında canlı taşı zikredek

 

Sedayî Baba:

Ezeli Fatiha’dır ahır-i ehesseridi

Ölünce rızkına gider zari şiddet narıdı

İki cansızın aslı sudur ol Hüda’nın sırrıdı

Ya ki vuruf dal hecesi nun’dan önce zikredek

 

Şenlik:

Şenlik der ezel Allah’a ne kıldı şikâyeti

Ne geçti ele enadan ne kaldı nihayeti

Gel seninle sayak indi Yasin’deki ayeti

Yazısı nice tanedir seddi nakşı zikredek

 

Sedayî Baba:

Sedayî der ezel Allah’a yer kıldı şikâyeti

Yedi katra renk alındı çöl kıldı nihayeti

Canı cananda sayarsan seksen üçtü ayeti

Yazısı çarda görünür seddi nakşı zikredek

 (Âşık Yavuz Timur tarafından Binali Şenlik'ten derlenmiştir.)

 

Şenlik’e Gönderdiği Muamma

Eşyayı âlemde halgı mevcudat

Hudam cemalin neyin üstüne

Evvele imanı kim gabul etti

Cihanın temeli neyin üstüne

 

Hangi derya üste reyhan ekilir

Gaçıncı göhlerin bendi sökülür

Nedir parça parça yere dökülür

Ay günün temeli neyin üstüne

 

Sedayî serhoştu ser neden oldu

Damı nardan oldu nar neden oldu

Cennet ki halg oldu nur neden oldu

Tuba’nın temeli neyin üstüne

 

(Şenlik’in Cevabı)

Eşyadan evvele kalem mevcudat

Hak cemalin öz mekânın üstüne

Evvele gabul etti imanı sıddık

Cihanın temeli günün üstüne

 

Furkan derya derya üste reyhan ekilir

Yeddinci göhlerin bendi sökülür

Sema parça parça yere dökülür

Ay günün temeli zulumatın üstüne

 

Şenlik’te serhoştu sergender

Damı nardan oldu nar nurdan oldu

Cennet ki halg oldu nur hâkdan oldu

Tuba’nın temeli özün üstüne

 

Korkmaz, Ramazan (1985). Çıldır Folklor ve Etnografyası. Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.125.