Madde Detay

Asıl ismi Selmân’dır. Doğum tarihi bilinmeyen şair, aslen Vardar Yenicesi’ndendir. Ahdî ve Âlî, Selmân’ın Hz. Peygamber’in soyundan geldiğini bildirmişlerdir (Solmaz 2005: 223; İsen 1994: 294). İyi bir eğitim alarak tahsilini tamamladı ve mülâzım oldu. Gece gündüz çalışarak Arapça ilimlerdeki bilgisini ilerletti. Farsçaya olan vukûfiyetiyle akranları arasında önemli bir yere sahipti. Ayrıca Nevâyî dili olarak bilinen Çağatay Türkçesini de öğrendi. Bir ara Gülşenî tarikatına girdi. Fakat yaratılışı ne dervişliğe ne de müderrisliğe uygun olduğundan her iki sahada da ilerleyemedi. Selmân bir ara Şam’a giderek, orada bulunan Gelibolulu Âlî’nin sohbet meclislerine katıldı. Âlî’den izin alarak bazı eserlerini istinsah etti (İsen 1994: 294). İlim ve irfan sahibi, hoş sohbet, rind meşrep bir zât idi. Ahdî’ye göre 972’de/1564-65, Riyâzî ve Kafzâde Fâizî’ye göre ise 979’da/1571-72 genç yaşta vefat etti (Solmaz 2005: 344; Açıkgöz 1982: 129; Kayabaşı 1997:351). Şair şiir yazmaya ilk başladığı yıllarda, ismi olan Selmân’ı aynı zamanda mahlas olarak kullandı. Ancak Selmân mahlasını kullanan birçok şairin varlığından haberdar olunca, şiirlerinin bu mahlastaki şairlerin şiirleriyle karışmasından korkarak “İlâhî” mahlasını kullanmayı tercih etti. Bu mahlası seçmesindeki etkenler ise hemşehrîsi sayılabilecek olan Şeyh İlâhî’ye duyduğu muhabbet ve onunla aynı mahallede yaşamasıdır (Kılıç 2010: 354). Selmân’ın çift mahlas kullanması, kaynakların bu şairi iki farklı kişi gibi değerlendirmesine ve hayatı hakkındaki malumatın karıştırılmasına sebebiyet vermiştir. Ahdî ve Hasan Çelebi, şairi “Şeyhzâde” olarak belirtmiş ve babasının yerine şeyh olduğunu bildirmişlerdir (Solmaz 2005: 223; Sungurhan 2014: 139 ). Ancak Selmân’ı yakından tanıdıkları verdikleri bilgiden belli olan Âşık Çelebi ve Gelibolulu Âlî’de ise bu malumatı teyit eden bir ifade bulunmamaktadır. Muhtemelen Ahdî ve Hasan Çelebi şairi, hem İlâhî mahlasını kullanması hem de Vardar Yenicesi’nden olması sebebiyle, aslen Kütahyalı olan fakat ömrünün son günlerini Vardar Yenicesi’nde geçiren Şeyh İlâhî’nin (ö. 1491) oğlu ile karıştırmışlardır. Şairin eserleri hakkında kaynaklarda herhangi bir kayıt yer almamaktadır. Bütün tezkirelerde Selmân/İlâhî'nin edebî şahsiyetiyle alâkalı olarak övgü dolu ifadelere yer verilmiştir. Şair inşâ ilminde, muamma çözme ve söylemede maharet sahibi idi. Nazik, güzel ve temiz söyleyişlerin hâkim olduğu âşıkâne şiirler yazmıştır.

Açıkgöz, Namık (hzl.)(1982). Riyâzî, Riyâzü’s-Şu‘arâ. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi. 129.

Akbayar, Nuri (hzl.), (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. V. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1494.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I.  İstanbul: Matbaa-i Âmire.  91.

Ekinci, Ramazan (2012). “Osmanlı Kültür Merkezlerinden Vardar Yenicesi ve Tezkirelere Göre Vardar Yenicesi Şairleri”. Turkish Studies.  (7/4): 1672.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.  226, 435.

İsen, Mustafa (hzl.), (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay. 294.

Kayabaşı, Bekir (hzl.) (1997). Kafzâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı. Doktora Tezi.  Malatya: İnönü Üniversitesi. 351.

Kılıç, Filiz (hzl.)(2010). Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-Şu‘arâ. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay. C. 1. 354.

Komisyon (1981). İlâhî (Vardar Yeniceli)”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.4. İstanbul: Dergâh Yay. 358.

Komisyon (1990). Selmân (Vardar Yeniceli)”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.7. İstanbul: Dergâh Yay. 504.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.I. Ankara: Bizim Büro Yay. 197, 1846.

Solmaz, Süleyman (hzl.)(2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı.  Ankara: AKM Yay. 223, 344.

Sungurhan, Aysun (hzl.)(2013). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html [erişim tarihi: 01.01.2013]139, 394.

Şemseddin Sâmî (1306). Kᾱmûsü’l-A‘lâm. C.2. İstanbul: Mihrân Matbaası. 1027.

Çekilür gelmeğe tîrün katı ey kaşı kemân

Bu kez olmaz gibi gam-hâne-i dilde mihmân

Ey İlâhî bedenün kılca degülken ne ‘aceb

Âh-ı pür-sûzun olur ejder-i âteş-efşân 

(Solmaz, Süleyman (hzl.)(2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı, Ankara: AKM Yay. 223.)

Korkarın Selmân anı dahi götürmez rûzgâr

Âsitân-ı yârda cismüm gubar itsem gerek 

(Kayabaşı, Bekir (hzl.)(1997). Kafzâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı. Doktora Tezi.  Malatya: İnönü Üniversitesi. 351.)