Madde Detay

İsmi Mehmed’dir. 1078 yılı Recep ayının sonlarında/Ocak 1668 İstanbul’da doğdu. (Özcan 1989: 331) Dedesi simkeşbaşı Mehmet Ağa, babası dönemin şairlerinden ve Şeyh Abdülahad Nûrî Efendi’nin halifelerinden Emir Buhârî Dergâhı şeyhi Simkeş-zâde Hasan Feyzî Efendi’dir. (Ekinci 2013: 134) Şairin hayatı hakkında bilinenler oldukça sınırlıdır. Kaynaklar şairin hayatından ziyade eserleri hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. İlk eğitimini Nakşî şeyhi olan babasından aldı. Devrindeki diğer âlimlerden de dersler alarak medrese tahsilini tamamladı. 1096 Cumâdelâhire/1685 Mayıs’ında Anadolu Kazaskeri Ebû Sa‘îd-zâde Feyzullah Efendi’den mülâzım oldu. Bir süre onun tezkireciliğini yaptı ve ardından bazı medreselerde görevlendirildi. 1102/1690-91 yılında babasının ölümü üzerine onun yerine Edirnekapı dışında Ortakçılar’da bulunan Emîr Buhârî Dergâhı’nın şeyhliğine getirildi. Burada yaklaşık kırk yıl ders verdi ve postnişinlik yaptı. İstanbul’da vefat etti. Kaynaklarda şairin vefat tarihi hususunda ihtilaf vardır. Râmiz, Ayvansarâyî, Mehmed Cemâleddin, Mehmed Süreyyâ ve Bursalı Mehmed Tâhir’e’ göre 1145/1732-33; Şakâ'ik müzeyyillerinden Fındıklılı İsmet’e göre ise 15 Muharrem 1144/20 Temmuz 1731 vefat etmiştir. (Erdem 1994: 177; Ekinci 2013: 134; Özcan 1989: 333) Fındıklılı İsmet, Mehmed Efendi’nin ölümüne “abd-i huceste 1144” ve “zamân-ı hâtime 1144” ibareleri tarih düşürüldüğünü bildirmektedir. Fındıklılı İsmet’in ifadelerinden şairin mezarını gördüğü anlaşılmaktadır. Ayrıca Şeyhi’nin ölümünü tam tarih olarak bildirmesi, onun bu husustaki kesin bilgisinin işaretidir. Eldeki veriler dikkate alındığında Fındıklılı İsmet’in bildirdiği tarihi kabul etmek gerekir. Mezarı, görev yaptığı tekke ile Kemal Paşa-zâde’nin türbesi arasında dergâhın minaresine yakın bir yerde babasının mezarı civarındaydı. Gerek tekke gerekse buradaki mezarlar çevre yolu yapımı sırasında ortadan kaldırılmıştır. (Ekinci 2018: 32-38)

Şairliğinden ziyade nâsirliği ön planda olan Mehmed Efendi, şiirlerinde Şeyhî mahlasını kullanmıştır. Edebî şahsiyeti ve karakteri hakkında çağdaşı tezkire yazarı Sâlim tarafından iyi huylu, edepli, zeki, her şeyin doğrusunu öğrenme ve gerçeği yazma hususunda özenli, dünya hırsından uzak bir kişi olarak nitelendirilmiştir. Ayrıca Sâlim, Şeyhî’nin nazik ifadeleri ve hoş söyleyişe sahip güzel şiirleri olduğunu bildirmektedir. Râmiz, Şeyhî’nin nesir üslûbunu sade ve şeyhâne bulsa da onu edebiyat, tarih, şiir ve inşâda üstün bir şahsiyet olarak tanımlamıştır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1598.

Arslan, Mehmet (hzl.) (2003). Mehmed Cemâleddin- Âyine-i Zurefâ, İstanbul: Kitabevi Yay. 46-47.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay. 292-94.

Bursalı Mehmed Tâhir (1342). Osmanlı Müellifleri. C III. İstanbul. 74.

Donuk, Suat, (2017). Nev‘îzâde Atâyî Efendi, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî-Tekmileti’ş-Şakâ’ik, Nev‘îzâde’nin Şakâ’ik Zeyli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). H. Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî. İstanbul: Buhara Yay. 134.

Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2017). Uşşâkîzâde İbrahim Hasîb Efendi, Zeyl-i Şakâ’ik, Uşşâkîzâde’nin Şakâ’ik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Ankara: AKM Yay. 177.

Gönül, Behcet (1945). “İstanbul Kütüphanelerinde Al- Şakᾱ’ik Al-Nu‘mâniya Tercüme ve Zeyilleri”. Türkiyat Mecmuası VIII: 136-168.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: AKM Yay. 442-43.

Kayacıoğlu, İsmail, (hzl.) (1998). Şekᾱ’iku’n- Nu‘mâniye Zeyllerinden Vekᾱyiü’l-Fudalâ’daki Şair Biyografileri. Y.üksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal-M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 2195.

Levend, Agâh Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay. 360-64.

Majer, Hans Georg (1978). Vorstudien Zur Geschichte Der İlmiye Im Osmanichen Reich. München: R. Trofenik. 95-100, 307-322.

Özcan, Abdülkadir (2010). “Şeyhî Mehmed Efendi”. İslâm Ansiklopedisi.C. 39. İstanbul: TDV Yay. 82-84.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989a). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekᾱyiü’l-Fudalâ. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay. VII-XIII.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989b). Fındıklılı İsmet, Tekmileti’ş-Şakᾱ'ik Fî Hakk-ı Ehli’l-Hakᾱyık. İstanbul: Çağrı Yay. 331-35.

Uğur, Ali, (1986). The Ottoman Ulemâ in The Mid-17 th. Century, An Analysis of The Vakâ’i‘ü’l-Fuzalâ of The Mehmed Şeyhî Efendi. Berlin: Klaus Schwarz Verlag. XXII-XXXVIII.

Yöntem, Ali Cânib (1928). “Vekᾱyiü’l-Fuzalâ”. Hayat Mecmuası III/75: 2-3.

Örnek Metin

Hoşâ dem kim berîd-i hoş-nüvîd-i müjde-peymâyî

Vürûd itdükde leb-rîz-i neşât itdi bu dünyâyı

Hoşâ dem kim vezânî-i nesîm-i müjde-bâd ile

Sabâveş ‘âlem itdi sâha-i şâdîde pûyâyı

Ne müjde müjde-i şâdî-fezâ-yı cümle-i ‘âlem

Ne müjde müjde-i behcet-fezâ-yı neşve-bahşâyî

Ne müjde müjde-i şevk-ı cülûs-ı ma‘delet-pîrâ

Ne müjde müjde-i sultân-ı dîn-i re’fet-efzâyî

Ne müjde ya‘ni sad ikbâlle Hân Ahmed-i Sâlis

Şeref-yâb eyledi el-hamdü li’llâh taht-ı vâlâyı

Bi-hamdi’llâh yüzi güldi cihânun feyz-i re’fetle

Açıldı gonçe-i ümmîd-i bâğ-ı behcet-ârâyî

Olup mihr-i vücûdı zîr-i ebr-i savn-ı Bârî’de

Bu dem nûr-ı tulû‘iyle münevver kıldı dünyâyı

Zihî yek dâne dür-i bahr-i re’fet mevc-i şevket kim

Odur zîver-dih-i tâc u serîr-i milket-ârâyı

Bahâr-ı gülbün-i re’fet gül-i hoş-bû-yı devlet kim

Çerâğ-ı bezmgâh-ı ma‘deletdür pertev-i râyı

Himem dil-beste-i dest-i kerem-mu‘tâdıdur her dem

Kerem fermân-ber-i Dârâ-yı tab‘-ı mekrümet-zâyî

Nigâh-ı iltifât-âmîzi ihyâ-kerde-i ‘âlem

Dem-i cân-bahşı reşkîn-sâz-ı enfâs-ı Mesîhâyî

Olur şermende-i tab‘-ı kerîmi kulzüm-i re’fet

İder dest-i ‘atâ-bahşı hacîl ebr-i güher-zâyı

Eger nazm-ı dür-i eltâfını gûş eylese ol dem

Felek hall eyler idi reşkle ‘ıkd-ı Süreyyâ’yı

Penâh-ı merhamet zîb-i sarây-ı ‘âli-i şevket

Tırâz-ı efser-i devlet şeh-i taht-ı mu‘allâyî

Zihî sultân-ı ‘adl-ârâ ki şâdî-i cülûsiyle

Makâmât-ı meserret kıldı hakkâ sahn-ı gabrâyı

Nizâmü’l-mülk-i ‘adl-âver şehenşâh-ı zafer-yâver

K’ider fermânına münkâd dehr-i kîne-peymâyı

Vücûd-ı re’fet-âlûd-ı hümâyûnı ider ihyâ

Be-her dem rûhveş cism-i cesîm-i sahn-ı gabrâyı

Misâl-i âyet-i rahmet vücûd-ı pâkidür her dem

Hayât-efzâ-yı tab‘-ı intizâm-ı dâd-pîrâyî

Olup dârü’ş-şifâ dergâh-ı ‘adli haste-i hüzne

Tabîb-i cûdı eyler zinde her ehl-i temennâyı

Şehenşâh-ı serîr-i lutf u dâd-ârâ-yı re’fet kim

Pür itdi cûd u ihsânı basît-i sahn-ı gabrâyı

O sultân-ı serîr-ârâ-yı cûd u şevketün lâyık

Olursa sahn-ı lutfında felek pür-çetr-i fersâyî

O ser-tâc-ı mübâhât-ı cihânı eylemiş Mevlâ

Sarây-ı ‘âleme ser-mâye-i şâdî-i garrâyî

Keremde mekrümetde zât-ı ‘âlî-şânı olmışdur

Hacâlet-bahş u reşkînsâz-ı rûh-ı Hâtem-i Tâyî

Şehenşâhâ penâhâ ma‘deletgâhâ Hudâvendâ

Misâl-i rûh ihyâ itdi lutfun cism-i dünyâyı

Vücûd-ı bî-nazîrün zıll-ı Hak’dur sâye-i lutfun

Sitemden pâk ü ‘ârî kıldı dehr-i kîne-peymâyı

Hudâ göstermesün eksikliğün ey mâh-ı evc-i cûd

Münevver ide her gün mihr-i zâtun sahn-ı gabrâyı

İdüp ser-levha-i dîbâce-i midhat sıfâtun hep

Senâ-yı zâtunı itmekde ‘âlem verd-i zîbâyî

Ne mümkin lâyıkınca midhat-i zât-ı hümâyûnun

Ne denlü eylesem sahn-ı medîhünde bu da‘vâyı

Garaz ‘arz-ı le’âlî-i du‘â-yı hayrdur Şeyhî

Du‘â meydânı içre eyledüm âgâz-ı pûyâyı

Müşerref eyleye zât-ı hümâyûnun mede’l-eyyâm

Hezârân ‘adl ü şevketle hemîn taht-ı mu‘allâyı

Olup eyyâm-ı ‘adlün mevsim-i şâdî-i ‘âlem zîb

Der-i zâtun ola zîb-i sarây-ı hıfz- ı Mevlâyî

(Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. 41-43.)

Babası Feyzî Efendi'nin Gazeline Yaptığı Tahmis    

Derûnında idüp aşkı yine îkâd n'eylersin

Kafesden mürg-ı cânı eyleyüp âzâd n'eylersin

Yeniden eyleyüp derd-i nihânı yâd n'eylersin

Nihân it derd-i aşkı eyleyüp feryâd n'eylersin

Cihânı itdün ey dil âh ile berbâd n'eylersin

(Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). H. Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî. İstanbul: Buhara Yay. 134)

Vekâyiu’l-Fuzalâ’dan Yer Alan Bir Şair/Şeyhülislâm Biyografisi

Şeyhü’l-İslâm Bahâyî Mehemmed Efendi

el-Mevlâ el-fâzıl ve’l-hibrü’l-kâmil Mehemmed Bahâyî ibnü’l-mevlâ ‘Abdü’l-‘azîz bin Sa‘dü’d-dîn bin Hasan Cân.

‘Azîz-zâde Efendi ‘azîz-i Mısr -ı kerem

Her ân ehl-i recâ dergehinde nâsıye-mâl

Çehre-i muhaddere-i beyân-ı hâli, ‘arûz-ı gubâr-ı tahrîrden berî ve şemse-i eyvân-ı rif‘at ü şânı1 dîde-i remed-dîde-i vehm ü hayâlden mütevârî, dürr-i bî-bahâ-yı sadef-i bahr-i vücûd, câm-ı cihân-nümâ-yı fazl-ı nâ-mahdûd:

Beyt

Semend-i hâmeye medhinde gelmez âsâyiş

İderse her ne kadar geşt deşt-i imkânı

Ser-defter-i ‘ulemâ ve ser-çeşme-i fuzalâ, hâ’iz-i fezâ’il-i haseb ü neseb, fâ’iz-i mehâsin-i mevrûs u mükteseb Mevlânâ el-fâzıl Şeyhü’l-İslâm Bahâyî Mehemmed Efendi hıdmetleridür. Vâlid-i mâcid-i ‘âlî-şânları sudûr-ı devlet-i Sultân Ahmed Hân-ı Evvel ’den zîb-efzâ-yı sahâ’if-i Zeyl-i ‘Atâyî olan ‘Abdü’l-‘azîz Efendi’dür ki mu‘allim-i makâm-ı Sultân Murâd Hânî Sa‘dü’d-dîn-i Sânî cenâblarınun mahdûm-ı râbi‘i olmagla silsile-i nesebleri Hasan Cân ’a vâ-beste ve mâder-i ferhunde-ahterleri Ebu’s-su‘ûd-zâde Mustafâ Efendi ’nün kerîme-i mükerremeleri olmagın ‘Allâme Ebu’s-su‘ûd hazretlerine peyvestedür. Bin on senesi hudûdında tayy-ı merâhil-i vücûd iderek vâsıl-ı ser-menzil-i şuhûd olup dest-yârî-i tab‘-ı nakkâd ile i‘mâl-i re’sü’l-mâl-i isti‘dâd ve imdâd-ı sa‘y ü ictihâd ile iş‘âl-i nâ’ire-i zihn-i vakkâd itdükde üstâdü’l-küll ‘Abdü’r-rahîm Efendi himmetleriyle teşyîd-i mebânî-i ‘ulûm ve tertîb-i mukaddimât-ı mantûk u mefhûm kılup mir’ât-ı cihân-nümâ-yı tab‘-ı sâfî-güherleri mıskale-i hidâyet ile cilâ-dâde ve mertebe-i isti‘dâd u kabûli fevka’l-‘âde olmagın her safha-i varaka-i kitâb ki mukâbil-i nazar-ı iksîr-eserleri olurdı. Levh-i cilâ-dâde-i Mânî gibi nigâr-hâne-i hayâllerinde müressem ve hızâne-i hâfızaları zülâl-i füyûzâta mukassem olup fusûl ü ebvâbı ve su’âl ü cevâbıyla hâzır bulunurdı. Bu resm üzere mû-şikâf-ı tedkîk ve nihâye-i tahkîk ile mümtâz oldukdan sonra ‘amm-i mihter-i mükerremleri Şeyhü’l-İslâm Mehemmed Efendi hıdmetlerinden ihrâz-ı şeref-i mülâzemet ve bin yigirmi altı senesi hilâlinde vâlid-i mâcidleri ile ‘azm-i Beytu’llâhi’l-Harâm idüp edâ-yı hac ve ziyâret itmişler idi. Yigirmi tokuz Zi’l-hicce’sinde Yâverî-zâde Mehemmed Efendi yirine Dâvûd Paşa Medresesi ile kâm-revâ, otuz iki Muharrem’inde Velî-zâde ‘Abdu’r-rahmân Efendi yirine Mahmûd Paşa Medresesi ’ne zînet-bahşâ oldılar. Otuz üç Muharrem’inde Öreke Mustafâ Efendi yirine Üsküdar Mihrumâhı Medresesi sezâ görilüp otuz beş Ramazân’ında Atlu Dâvûd Efendi yirine Sahn-ı Semâniyye ’nün birinde murabba‘-nişîn-i gûşe-i mihrâb ve müfîd-i ders-i ûlî’l-elbâb olup otuz sekiz Şa‘bân’ında Kebîrî Mehemmed Efendi yirine altmışlı i‘tibârıyla sâniyen Üsküdar Mihrumâhı’na sâye salup otuz tokuz Zi’l-ka‘de’sinde bâ-hatt-ı hümâyûn-ı sa‘âdet-makrûn Sânî İbrâhîm Efendi yirine Şeh-zâde dârü’l-ifâdesi ne pâ-nihâde olmışlar idi. Kırk Cumâde’l-âhire’sinde Kürd Kâsım Efendi yirine Selanik kazâsı makarr-ı hükm ü imzâları oldı. Kırk bir Cumâde’l-âhire’sinde ma‘zûl ve yirlerine Kemâl Efendi-zâde İbrâhîm Efendi mevsûl oldı. Kırk üç Rebî‘ü’l-evvel’inde Hâce-zâde Mes‘ûd Efendi yirine kazâ-yı fezâ-yı Halebü’ş-şehbâya şehbâl-i himmet açdılar. Kırk dört Muharrem’inde Haleb vâlîsi Ahmed Paşa ile mâ-beynlerinde vâki‘ mâcerâ sebebiyle şürb-i duhâna mübtelâ olmagın “Sefer-i hümâyûn tedâriki hakkında sâdır olan fermân-ı cihân-mutâ‘ icrâsına kâdir degül.” diyü ‘arz u inhâ itmegin ‘azlden mâ‘adâ cezîre-i Kıbrıs ’a nefy ü iclâ ve yirleri Mantıkî Ahmed Efendi ’ye revâ görildi. Kırk altı Şevvâl’inde ‘afv-nâme irsâl olınup vatanlarına ‘avd ile hoş-hâl oldılar. Kırk sekiz Muharrem’inde Bosnevî Şa‘bân Efendi yirine Şâm-ı dârü’s-selâm kazâsıyla mazhar-ı ikrâm olınmışlar idi. Kırk tokuz Şevvâl’inde ‘azl ve makâm-ı hükûmetlerine ‘İsmetî Mehemmed Efendi vasl1 olındı. Elli dört Safer’inde Âvâre-zâde Mustafâ Efendi yirine dârü’n-nasr-ı Edrine kazâsıyla tebcîl olındılar. Sene-i mezbûre Zi’l-ka‘de’sinde ma‘zûl ve yirlerine Burusa kâdîsi Kudsî-zâde Şeyh Mehemmed Efendi menkûl, anlarun yirine ‘İsmetî Mehemmed Efendi mevsûl oldı. Elli beş Rebî‘ü’l-evvel’inde Hüsâm-zâde ‘Abdu’r-rahmân Efendi yirine Dârü’s-saltanati’l-‘aliyye mahmiyye-i Kostantıniyye kazâsıyla sâha-i ikbâlleri pür-tumturâk u tantana olmış idi. Sene-i mezkûre Şevvâl’inde ma‘zûl ve yirlerine Edrine kâdîsi Başmakcı-zâde Mehemmed Efendi menkûl, anlarun yirleriyle Selanik kâdîsi İmâm-zâde Şeyh Mehemmed Efendi nâ’ilü’l-me’mûl olup anlarun yirleri dahı Bosnevî Bâlî Efendi ’ye tevcîh olındı. Elli altı Rebî‘ü’l-evvel’inde Cinci Hüseyn Efendi yirine Anatolı sadrında murabba‘-nişîn-i ‘izz ü temkîn olup sene-i mez bûre Receb’inde ‘Abdü’r-rahîm Efendi yirine sadr-ı Rûm ’a nakl olınduklarında yirlerine sâniyen Çivi-zâde Şeyh Mehemmed Efendi vasl olındı. Şeyh Nazmî Efendi merhûm lafzen ü ma‘nen bu gûne târîh dimişdür:

Nazm

Müşerref eyledükde Rûmili sadrını ol fâzıl

Muşâbih oldı rûzı ‘âlemun ‘îde şebi Kadr’e

Bu şevk ile didüm târîh Nazmî lafzen ü ma‘nen

Bin elli altıda geçdi Bahâyî ‘adlle sadra

Sene-i mezkûre Zi’l-ka‘de’sinde Mihalıc kazâsı arpalıgı ile munfasıl ve yirlerine sâniyen Kara Çelebi-zâde Mahmûd Efendi vâsıl oldı. Elli yedi Cumâde’l-ûlâ’sında halefleri yirine sâniyen Rûmili sadâretiyle müşerref olduklarında arpalıkları ol esnâda imâm-ı sultânî olan Karabaş Mahmûd Efendi ’ye virildi. Sene-i merkûme Şevvâl’inde Molova ve Kalonya ve Yund ve Ayazmend kazâları arpalıklarıyla mütekâ‘id ve makâm-ı hükûmetlerine halef-i sâlifleri Çivi-zâde Efendi mütesâ‘id oldı. Elli sekiz Receb’inde Midilli arpalıgı dahı zamîme-i revâtibleri kılınmış idi. Elli tokuz Receb’inde selefleri ‘Abdü’r-rahîm Efendi yirine makâm-ı vâlâ-yı meşîhat-i İslâmiyye’ye su‘ûd ve erbâb-ı rüsûma bezl-i cûd itdiler. Altmış bir Cumâde’l-ûlâ’sında mesned-i fetvâdan tenzîl ve ol pâye ile Kara Çelebi-zâde ‘Abdü’l-‘azîz Efendi tebcîl kılındukda bunlar Anatolıhisârı ’nda vâki‘ yalılarına ‘azîmet itmiş iken mâh-ı mezbûrda arpalıkları olan Midilli cezîresine nefy ü üclâ fermân olınup ‘alâ-tarîkı’l-müsâmaha Gelibolı’da hatt-ı rahl-i karâr itmişler idi. Sene-i mezkûre Ramazân’ında Ebû Sa‘îd Mehemmed Efendi şeyhü’l-İslâm olmagla der-i devlet-medâra da‘vet olınup yalılarında ikâmet buyurdılar. Sene-i merkûme Zi’l-hicce’sinde taraf-ı sultânîden iki kîse guruş ve iki tulum rûgan-ı sâde ve iki yüz kîl birinç ve kahve ve şeker irsâliyle pürsiş-i hâtırları oldı. Altmış iki Ramazân’ınun on ikinci güni Ebû Sa‘îd Mehemmed Efendi def‘a-i sâniyesi yirine sâniyen şeyhü’l-İslâm ve müşkil-guşâ-yı enâm olduklarında vâlid-i câmi‘ü’l-hurûf Şeyh Feyzî Hasan Efendi didügi târîhdür:

Nazm

Kerem-i hazret-i Hak eyledi kevni mesrûr

İtdi bir menba‘-ı ihsân u ‘atâyı müftî

Yine teşrîf idicek Feyzi didüm târîhin

‘İzz ile sadra geçüp oldı Bahâyî müftî

Altmış dört Safer’inün on ikinci Cum‘a güni maraz-ı hunnâk ile mahnûk ve rû-gerdân-ı cânib-i mahlûk olup Câmi‘-i Ebu’l-feth Sultân Mehemmed Hânî’de salât-ı cenâzeleri edâ ve karîn-i du‘â vü senâ kılınup hâneleri mukâbilinde türbe-i mu‘ayyenelerinde mânend-i künc-i mahzûn mütevârî vü medfûn kılındı. Târîh-i sâl-i ‘azm-i dârü’l-karârı ve nakş-ı seng-i mezârı bu mısrâ‘ vâki‘ olmışdur:

Mısrâ‘

Menzilün firdevs ola el-Fâtiha

Meşîhat-ı İslâmiyye’ye sâlisen selefleri Ebû Sa‘îd Efendi sezâvâr, mahlûl olan arpalıklarından Midilli kazâsı Ebû Sa‘îd Efendi-zâde Feyzu’llâh Efendi ’ye mâye-i iftihâr olup Molova ve Kalonya ve Yund ve Ayazmend kazâları fukarâyı kuzâta ihsân olındı.

Mevlânâ-yı merkûm mahdûm-ı mahâdîm-i fezâ’il-mevsûm, şâh-süvâr-ı ‘arsa-i fazîlet, yeke-tâz-ı meydân-ı ma‘rifet, akl-ı sâf-ı hüdâ-ittisâfları her vechle memdûh u makbûl, bi-tahsîs fıtnat u zekâ ve rüşd ü sedâd ile gâlib-i ekser-i ‘ukûl, reşha-i kilk-i zülâl-rîzi dil-teşnegân-ı ihtiyâca mâye-i Rabbânî, belki tefsîde-lebân-ı ‘atş-ı zarûrete sebeb-i hayât-ı câvidânî, Asma‘iyyü’l-fesâha, Bermekiyyü’s-semâha, fâzıl-ı bî-mu‘âdil, mefkûdü’l-mümâsil idi.

Âsâr-ı ‘ilmiyyelerinden manzûrları olan kütüb-i fünûn-ı gûn-â-gûn-ı Fârsî vü ‘Arabî âsâr-ı kalem-i ‘anberîn-rakamlarıyla meşhûn oldugından mâ‘adâ müdevven fetâvâları ve müretteb ü mükemmel Dîvân-ı eş‘âr-ı belâgat-şi‘ârları vardur. Bu eş‘âr-ı âbdâr nümûne-i güftâr-ı dürer-bârlarıdur:

ez-Kasâ’id

Sıfat-ı Bahâr

Şeh-i bahâr-ı memâliksitân-ı kişver-gîr

Kalem-rev-i çemeni eyledi yine teshîr

Nesîm-i nusret ile itdi kârını itmâm

Ne tîr çekdi ‘adû üstine ne hod şemşîr

Eritdi âteş-i kahrıyla cevşen-i berfi

Hadeng-i sîne-şikâf-ı şu‘â-ı mihr-i münîr

Sahîfe-i çemen üzre hat-ı benefşe ile

Rüsûm-ı şâh-ı bahârı kazâ ider tahrîr

Nedür bu dem dem-i ‘Īsâ mıdur ki feyzinden

Bu gûne kesb-i tarâvet ide zamâne-i pîr

O haddedür ki rutûbet bakılsa kuhsâra

İderdi tîr-i nazar seng-i hâreye te’sîr

Letâfetiyle hevânun olurdı tâze nihâl

Bu fasl içinde cemenzâra atsalar bir tîr

Olurdı lutf-ı hevâdan şüküfte vü handân

Olınsa gonce-i gül seng-i hâreye tasvîr

Sıfat-ı Subh

Sepîde-dem k’ola leb-rîz-i nûr sâgar-ı hûr

Cihâna fâ’iz olur neş’e-i tecelli-i Tûr

Seher alup eline câm-ı zer-nigârı felek

Dimâg-ı halkdan itdi humâr-ı bâdeyi dûr

Ne câmdur bu ki konmagla bâm-ı eflâke

Ola dimâg-ı mizâc-ı cihâniyân pür-şûr

Diyâr-ı gurbete düşmiş kıyâs ider kendin

Bu demde hâtır-ı ehl-i dile gam itse hutûr

Ve lehu

Kala gam-hâne-i bahtum yine pür-gerd-i melâl

Olsa cârûb-keşi perr-i Hümâ-yı ikbâl

‘Âkıbet oldı cerâg-ı şeb-i hicrâna fetîl

Rişte-i süst ü ham-ender-ham-ı ümmîd-i visâl

Kân-ı ikbâlüm eger olsa pezîrende-i feyz

Senden ey tâb-dih-i çehre-i hurşîd-i cemâl

Ola yâkût gibi seng-i siyâh-ı bahtum

Zînet-efzâ-yı binâgûş-ı ‘arûs-ı ikbâl

ez-Gazeliyyât

Ruhından dûr idüp bâd-ı sabâ zülfün duhânâsâ

Füzûn eyler furûg-ı şem‘-i hüsnün şem‘-i cânâsâ

İrersin devlet-i pâ-bûs-ı yâra ey gönül bir gün

Hemân sen dergehinde hâksâr ol âsitânâsâ

Nihâl-i tâzesin neşv ü nemâ hengâmıdur şimdi

Ko rû-mâl eylesün pâyuna dil âb-ı revânâsâ

Ve lehu

Sakın hâkisterüm çignetme esb-i nâza bî-pervâ

Komaz elbette hâlî ‘ışk ocagın bu dil-i şeydâ

Duhân-ı âh ile şem‘-i ruhundan tâzeler tâbın

Sönerse gam degül bâd-ı fenâdan dil cerâgâsâ

Bahâyî âdeme gam sûretin göstermese gâhî

‘Aceb mir’ât idi mir’ât-ı câm-ı pür-safâ hakkâ

Ve lehu

Dilümde bulmadı cây-ı karâr cûy-ı ümîd

Gülüp açılmadı mânend-i gonce-rûy-ı ümîd

Bahâyî gam yime cevgân-ı âhun anı kapar

Kıbâb-ı çerhde âvîze olsa gûy-ı ümîd

Ve lehu

Ruhsâr-ı yârda hat-ı ‘anber-şiken biter

İ‘câz-ı hüsndür ki gül üzre çemen biter

Ser-sebz ü hurrem itdi cihânı nesîm-i lutf

Bilmem Bahâyi tuhm-ı ümîdüm kaçan biter

Ve lehu

Cur‘a-i câm-ı murâdı dem gelür sâkî-i feyz

Nev-‘arûs-ı bahtuma gül-gûne-i ruhsâr ider

Ey Bahâyî gâh olur bâd-ı seher gâh niyâz

Şâhid-i ikbâli hâb-ı nâzdan bîdâr ider

Ve lehu

Bahâyî hâne-i ümmîdi kalmaz böyle dil-beste

Nesîm-i lutf eser elbette bir gün feth-i bâb eyler

Ve lehu

Nâlân iden beni hat-ı sebz-i ‘izârdur

Feryâd-ı ‘andelîbe sebeb nev-bahârdur

Yârun tecelliyâtını sad gûne eyleyen

Âyîne-i dilümde olan inkisârdur

İ‘câz-ı ‘ışkdur bu ki âyîne-i dilüm

Pâ-mâl-i cevr iken de yine bî-gubârdur

Ve lehu

Bûse-i la‘lin hüner cân ile erzân almadur

Şîve-i ehl-i mahabbet cân virüp cân almadur

Cûyveş her yana pûyân olmadan maksûd-ı dil

Yanına bir sîm-ten serv-i hırâmân almadur

Nev-‘arûs-ı nazma zînet virmenün ser-mâyesi

Ey Bahâyî destüne kilk-i zer-efşân almadur

Ve lehu

‘İtâb-ı la‘l-i nâbundan gönül pür-pîc ü tâb olmaz

Bilür kim kân-ı âteşden çıkan hançerde âb olmaz

Yıkılmaz dil pey-ender-pey çekerken câm-ı âzârın

Bu bezmün bâde-nûşı mest olur ammâ harâb olmaz

‘Aceb mi kuştegân-ı kûy-ı dil-ber bî-şumâr olsa

Şehîdân-ı belâ-yı ‘ışka mahşerde hisâb olmaz

Ve lehu

Olmaga meclâ-yı envâr-ı tecellâ-yı cemâl

Levh-i dil âyîne-i idrâk-i pâk olmak gerek

Dil-pesend-i rûzgâr olsun benüm kârum diyen

Şâh-râh-ı semt-i teslîm içre hâk olmak gerek

Ve lehu

Ey Bahâyî bahr-i tab‘un böyle derd-âlûd iken

Dürr-i nazmun yine âb u tâbdan hâlî degül

Ve lehu

Geh bana geh ol hançer-i perrâna bakarsın

Maksûdun eger cân ise cânâna bakarsın

Ve lehu

Dagıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd n’eylersin

İdüp fitneyle dunyâyı harâb-âbâd n’eylersin

Dil-i mecrûhuma lutf eyle kalsun dâm-ı zülfünde

Şikeste-bâl olan murgı idüp âzâd n’eylersin

Varup gîsû-yı zülf-i yârı biri birine katdun

Yine bir fitne tahrîk eyledün ey bâd n’eylersin

Güzel tasvîr idersin hâl ü hadd-i dil-beri ammâ

Füsûn u fitneye geldükde ey Bihzâd n’eylersin

Ve lehu

Tâ key kabâ-yı dil ola sad câk-i ârzû

Ey ‘ışk-ı âteş-efken-i hâşâk-i ârzû

Hayfâ ki şâhsâr-ı murâda sarılmadı

Hâk-i harîm-i dilde biten tâk-i ârzû

Ol resme nâ-ümîd-i visâlüm ki çeşmüme

Mânend-i tûtiyâ görinür hâk-i ârzû

Düşme ümîd-i vuslata olmaz Bahâyiyâ

Nahcîr-i ‘ışk beste-i fitrâk-i ârzû

Ve lehu

Sözüm o hurde hatt-ı müşk-bâr vasfında

Dakîka-bahş-ı safâdur bahâr vasfında

Ve lehu

Tîg-i derkâr olmasa ceyş-i hat-ı ruhsârda

Fitneler peydâ olur ser-hadd-i hüsn-i yârda

Ve lehu

Çıkar gerd-i belâ eflâke inmezse yaşum hâke

Göz açdurmaz felek bir dem dil-i mahzûn-ı gamnâke

Hayâl-i hançerinden dîde vü dil gark-ı âb oldı

Reg-i dil benzedi bir ser-bürîde tâk-i nemnâke

Bahâyî bu zemîn-i dil-keşün te’sîr-i pür-sûzı

Neşât-ı tâze-bahş oldı semend-i tab‘-ı câlâke

Ve lehu

Dil-i pür-âteş-i ‘uşşâkdur çünkim harîdârı

N’ola ol Yûsuf-ı hüsnün olursa germ bâzârı

Sadâsın kûh dinlerdi figân itdükce inlerdi

Benüm gibi degüldi Kûh-ken-vâr idi gam-hârı

Ruh-ı rengîn ü la‘l ü sükkerînin vasf ider dâ’im

Bahâyî’nun n’ola rengîn ü şîrîn olsa eş‘ârı

Ve lehu

Sâkiyâ ol cur‘a kim hâk-i çemen nûş eyledi

Germ idüp bâgı dimâg-ı goncede cûş eyledi

Dil-i pür-sûza dâg-ı derd-i ‘aşkun tâze dâg oldı

Bana şimdi mahabbet ‘âlemi dag üsti bâg oldı

Bahâyî âhdan men‘ itdi ‘uşşâkın o mîr-i hüsn

Duhânum gördi kim ‘ahd-i şehenşehde yasag oldı

Rubâ‘iyyât’ındandur

Yâ Rab dilüm eyle mahrem-i râz-ı şuhûd

Olsun nazarumda her dü ‘âlem nâ-bûd

Bir vech ile saykal-ı fenâyı ur kim

Âyîne-i dilde kalmaya jeng-i vücûd

Bu Ebyât Mesneviyyâtındandur

Gele ey hâme-i huceste-sıfât

Ser-ber-âverde-i ‘azîr-i hayât

Der-guşâ-yı künûz-i Yezdânî

Tercemân-ı kalem-i Rabbânî

Nûş iden sensin ey hüner kânı

Ẓulümât içre âb-ı hayvânı

Sana layıkdur ey huceste-rakam

Dinilürse eger Mesîhâ-dem

Buna şâhid yeter ki cins-i hurûf

Olmamışken bekâ ile mevsûf

Sana olmagla bir nefes dem-sâz

Bula mânend-i Hızr ‘ömr-i dırâz

Seni bilmem ki n’eyle vasf ideyin

Kasr-ı medhün ne gûne rasf ideyin

Seni halk eyleyen kerîm Allâh

Zâtun itmiş garîk-ı nûr-ı siyâh

Kîr-gûn olmış iken âsârun

Yüzin agırdan oldur efkârun

Tıfl-ı ma‘nâya mihribân dâye

Nev-‘arûsân-ı fikre pîrâye

Menba‘-ı âb-ı feyz sensin sen

Söze mîzâb-ı feyz sensin sen

Güler imdâdun ile bâg-ı sühan

Gül olur himmetünle dâg-ı sühan

Kanda ‘arz eylesen kad-i bâlâ

Olur ol yir benefşezâr-ı safâ

Nâz u ‘işveyle kim hırâm idesin

O hırâm ile subhı şâm idesin

Senden ey nây-ı ceşmesâr-ı kadem

Oldı bâg-ı tabî‘atüm hurrem

Eyleyüp sebzezâr-ı tab‘umı şâd

Ser-firâz oldı nahl-i isti‘dâd

Levh-i ta‘lîme dest uraldan ben

Dest-gîrüm enîsüm oldun sen

Senden olmazdı bir nefes hâlî

Mekteb-i dilde fikrüm etfâli

Harekât eyledükce tıfl-ı benân

Mıstar üstinde çün resen-bâzân

Sunar idün idüp ana yârı

Bir terâzû-yı râst-mi‘yârî

Ve lehu

Gel ey mutrib-i nagme-senc-i niyâz

Yine eyle bir perdeden keşf-i râz

Reg-i ham-be-ham-ı dile tâb vir

Bün-i nahl-i ümmîdüme âb vir

Bulup reşh-i lutfunla neşv ü nemâ

Ser ü gerdenin eylesin arş-sâ

Yeter kaldı ey mutrib-i hoş-nevâ

Nihâl-i emel zîr-i bâr-ı ‘anâ

Dem-i gussa-perverle bâd-ı hazân

Yeter oldı bustân-ı câna vezân

Yeter oldı zahm-ı gûy-ı tegerg

Bün-i şâh-ı maksûdı bî-bâr u berg

Gül-i nahl-i ümmîdi çerh-i dejem

Yeter itdi âmâc-ı tîr-i sitem

Kemâlin bulup sahti-i rûzgâr

Nihâl-i emel kaldı nâ-puhte-bâr

Eger senden olmazsa imdâd-ı rûh

Açılmaz dil ü câna bâb-ı fütûh

Olur bir kere rişte-i sâz-ı dil

Kalursa bi-mühr-i cefâ râz-ı dil

Âsâr-ı hayriyyelerinden sa‘âdet-hâneleri civârında olan Kirmastı Mescidi ’ni câmi‘ eyleyüp vezâ’if-i mebrûra ta‘yîn eylemişlerdür.

Rahmetu’llâhi ‘aleyh rahmeten vâsi‘aten.

(Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. 690-704)