Madde Detay

Ailesinin Suut Kemalettin ismini verdiği Suut Kemal Yetkin, şiir ve mensur şiirlerinde Suut Saffet adını kullanmıştır. Suut Kemal, 13.09.1903’te Urfa’da doğmuştur. Babası Urfa Halvetî Dergâhı Post-nişîni Şeyh Abdulkadir Efendi’nin oğlu Saffet Kemalettin Yetkin (1866-1950)’dir. “Saffet Efendi klasik edebiyata aşina birisidir. Arapça ve Farsçayı çok iyi bilir. Medrese çıkışlıdır. Meşrutiyet'in ilk yıllarından itibaren Meclis-i Mebusan’da 1, 2 ve 3. devre; TBMM’de 2. devre Urfa milletvekilliği yapmış olan Safvet Efendi, 1924’te hilafetin kaldırılmasını sağlayan önergenin de sahibidir. Bu davranışı ile muhalifleri tarafından ‘gavur’ diye nitelendirilir.” (Bostancı 2001: 69) Suut Kemal Yetkin’in annesi Hafize Hanım’dır. Ailenin ikinci çocuğu olan Suut Kemal Yetkin’in ablası Zehra Hanım, kendisinden küçük kardeşleri ise Kadri Kemal Bey ve Sıdıka Hanım’dır. İki kez evlenen Suut Kemal’in ilk eşi Fehamet Hanım’la olan evliliğinden bir erkek çocukları olmuş, fakat bu çocuk fazla yaşamamıştır. İkinci evliliğini 1932’de öğretmen Adalet Hanım ile yapmıştır. Bu evlilikten 2 Ocak 1936’da Gülmen Yetkin doğmuştur. Ailenin tek çocuğu olan Gülmen Hanım, 1959’da Prof. Dr. İlhan Öztrak ile evlenmiş, 1962’de Kemal adını verdikleri bir oğulları olmuştur.

Suut Kemal Yetkin’in babası Saffet Efendi Meşrutiyet’in ilanından sonra Meclis-i Mebusan’da mebus seçilerek ailesiyle birlikte İstanbul’a gelmiştir. Suut Kemal Yetkin, burada Darü’l-Muallimin’e bağlı Nümûne-i Tatbikat Mektebi’ne verilmiştir. İhsan Sungu ve Ali Ulvi Elöve, Suut Kemal Yetkin’in bu okuldaki öğretmenlerinden bazılarıdır. Dördüncü sınıfa kadar Nümûne-i Tatbikat Mektebi’nde okuduktan sonra babası Suut Kemal Yetkin’i Mekteb-i Sultanî’ye vermiştir. 1924’te liseyi bitirdikten sonra önce edebiyat fakültesine, sonra hukuk fakültesine kaydolsa da daha sonra 1925’in eylül ayında Fransa’ya giderek burada Sorbonne Edebiyat Fakültesi’ne devam etmiştir. Daha sonra bakanlık tarafından Rennes Üniversitesi’ne yollanan Yetkin, 1928’de bu üniversitede deneysel psikoloji üzerine incelemelerde bulunmuştur. Bir yıl sonra Sorbonne Üniversitesi’ne geri dönen Yetkin, 1930’da eğitimini tamamlayarak Türkiye’ye gelmiştir.

Türkiye’ye döndükten sonra 1930’un mayıs ayında Konya Lisesi’nde felsefe öğretmenliği göreviyle çalışma hayatına başlamıştır. 1930-1931 arasında Ankara Erkek Lisesi’nde felsefe, Gazi Terbiye Enstitüsü’nde pedagoji öğretmenliği, 1931-1932 arasında Edirne Muallim Mektebi müdürlüğü, 1932-1933 arasında Edirne Lisesi müdürlüğü ve felsefe öğretmenliği, 1933-1937 arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Estetik ve Sanat Tarihi doçentliği, 1937-1938 arasında Siyasal Bilgiler Okulu Fransızca öğretmenliği ve baş muavinliği, 1938’de Ankara Kız Lisesi müdürlüğü, 1939-1941 arasında Maarif Vekâleti Güzel Sanatlar umum müdürlüğü, 1941-1943 arasında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Estetik ve Sanat Tarihi profesörlüğü, 1950-1966 arasında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Sanatları profesörlüğü, 1959-1963 arasında Ankara Üniversitesi rektörlüğü yapmış, Columbia ve Sorbonne Üniversitelerinde Eski Türk Mimarisi ve Eski Türk Resmi, Türk ve İslam Sanatları üzerine dersler vermiştir. 1966-1973 arasında Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Eğitimi ve Hacettepe Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Fakültesi Sanat Tarihi Kürsüsü'nde profesörlük görevlerinde bulunmuştur. Yetkin, 1933’te doçent, 1942’de profesör olmuş, 1958’de ordinaryüs profesörlüğe yükselmiştir. Suut Kemal Yetkin, Türk ve İslam Sanatları Tarihi Enstitüsü'nü, Ankara Üniversitesi Basımevi'ni ve 1967’de üniversite olan Hacettepe Üniversitesi’nin Sanat Tarihi Bölümü'nü kurmuş ve geliştirmiştir. Ayrıca Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin de kurucularından biridir. Hacettepe Üniversitesi’nde Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi ve Ankara Üniversitesi’nde ikinci bir tıp fakültesinin açılmasını desteklemiştir. Suut Kemal Yetkin, üniversitedeki görevleri dışında TBMM’de 7. ve 8. dönem milletvekilliği de yapmıştır. 3 Mart 1943’te milletvekili seçilmiş ve 1950’ye kadar Urfa milletvekilliği yapmıştır.

İlk şiiri Yarın dergisinde (1921), ilk yazısı da Servet-i Fünun’da (1923) çıkan Suut Kemal Yetkin’in yazılarının yayımlandığı diğer süreli yayınlar şunlardır: İçtihad, Türk Dili, Hız, Ağaç, Görüş, Varlık, Kültür Haftası, Kalem, Ülkü, Tercüme, Ar, İnsan, Oluş, Ulus, Kültür Dünyası, Tan, Sanat ve Edebiyat, Hisar, Güzel Sanatlar vb.

Suut Kemal Yetkin, 18 Nisan 1980’de Ankara’da kalp krizinden dolayı yetmiş yedi yaşında hayatını kaybetmiştir. Mezarı Cebeci Asri Mezarlığı’ndadır.

Edebiyata şiirle başlayan Suut Kemal, Türk edebiyatında denemeciliğiyle tanınmaktadır. Sanat ve edebiyat konuları ile ilgili görüşlerini kesin kanılara varmadan duygulu bir özgünlükle eleştirmiştir. “ ‘Edebiyat kitaplarımızda tarih görüşünün yerini artık sanat görüşü almalıdır. Edebiyat tarihleri birer mezar olmaktan çıkmalı, canlı eserlerle kaynayan birer varlık olmalıdırlar.’ der. Edebiyat ile ilgili görüşlerini söz oyunlarına sapmaksızın yalın, rahat bir dille anlatır. İnancı şudur: ‘Medeniyetler sanatları ve edebiyatlarıyla ölçülürler. Eski Yunan’dan sanatı ve edebiyatı kaldırınız geriye ne kalacak… Ben sanatı insan varlığının en kutsal yaratılışlarından biri sayarım…’ ” (Karaalioğlu 1973: 179)

Suut Kemal Yetkin, Türk edebiyatında “sanat” ve “estetik” vurgusunu yapan, bunu denemeleri ve kitaplarıyla sık sık dile getiren bir sanat tarihçisi ve estet olmuştur. “Sanat insandaki estetik duyguyu karşılayan ve insanda bir heyecan uyandıran yaratıcı uğraştır. Sanat öyle bir güçtür ki aksiyona ve düşünceye yönelik uğraşları aşılar ve birleştirir.” (Çubukçu 1981: 18) Yetkin’in denemelerinde mensur şiir havası sezilmektedir. Üslubunda da fark edilen bu özellik daha çok denemelerinin ses özelliğinde sezilir. Yetkin daha çok deneme türünü kaleme almış, en çok denemeyi sevmiştir. Bunda deneme türünün konu genişliği ve yaratma özgürlüğü temel etkenlerdir.

Denemeye ağırlık veren Suut Kemal Yetkin’in şairlik yönü biraz gölgede kalmıştır. Henüz on bir-on iki yaşlarında babası Saffet Efendi sayesinde şiire ilgi duymuş, ilk nazım ve nesir denemelerini bu yaşlarda kaleme almıştır. Şiirlerinde öz şiir anlayışını benimseyerek en çok Fransız şair Baudelaire’den etkilenmiştir. Türk edebiyatından ise Ahmet Haşim ve Yahya Kemal tesirlerini görmek mümkündür. Yetkin, bir söyleşisinde etkilendiği isimleri söyle sıralamaktadır: “Şair olarak Baudelaire, romancı olarak Dostoyevski, denemeci olarak Montaigne, eleştirmeci olarak Gide. Bizden de Yunus Emre.” (Halıcı 1959: 9)

Eleştirmen olarak Yetkin’e bakılırsa onun eleştirmenliği Batı çizgisinde ve estetik ölçüleri içindedir. Türk eleştirisinde daha çok toplumsal sorunlar temele konulurken Suut Kemal’in eleştirileri daha çok estetik ve sanat odaklı olmuştur. “Toplumsal sorunlar, eleştirimizin temel gelişim yolunu çizerken kimi yazarlar bu akımın dışında kalmışlardır. Sözgelimi Suut Kemal Yetkin’in izlenimci eleştiri anlayışı, genellikle yazınsal sınırları taşamamıştır. Estetikçi olan Suut Kemal Yetkin, yapıtları da bu açıdan değerlendirmiş, özellikle de Türk sanat ve yazınına Batı estetik ölçüleri açısından bakmıştır. Yapıtlar hakkında herkesçe geçerli yargılar vereceğine, kendi beğeni ölçülerini kullanmayı yeğlemiştir. Bu nedenle Suut Kemal’i izlenimci eleştirmenler arasına katmak yerinde olur. Gerçekte ise, izlenimci eleştiri “denemeye” en yakın eleştiri biçimi olduğuna göre, Suut Kemal’i denemeci saymak gerekir.” (Binyazar 1973: 143)

Suut Kemal'in Şi'r-i Leyal adlı kitabında on üç şiir mevcuttur. Bu şiirler, Yetkin’in Yarın ve Servet-i Fünun dergilerinde yayımlanan şiirleridir. Sembolizm ve empresyonizm tesirleri görülen bu şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır. Teması aşk, ölüm, yalnızlık, tabiat, hastalık olan bu şiirlerde Ahmet Haşim’in etkileri görülmektedir. Kitapta Yahya Kemal, Ali Ekrem Bolayır ve Hurrem Halim Bey’e ithaf edilen şiirler de vardır.

Sanatçının şiir, deneme ve inceleme kitaplarının yanında pek çoğu Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları'ndan çıkmış tercümeleri de bulunmaktadır.