Madde Detay

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı'nın ilk edebî topluluğu olarak nitelendirebileceğimiz Yedi Meşale’ye mensup Vasfi Mahir Kocatürk, Gümüşhane’nin en büyük mahallelerinden biri olan Bağlarbaşı’nda doğdu. Babası Gümüşhane’nin yerlilerinden Şeyhzade Arif Efendi, annesi Fikriye Hanım’dır. Hamit Cevdet (d. 1903), Müdrike (d. 1905) ve Talat (d. 1910) olmak üzere üç kardeşi bulunan Vasfi Mahir’in babası, 1914’te I. Dünya Savaşı’nda şehit düştü. Çocukluk döneminin bir bölümünü Gümüşhane’de geçiren Vasfi Mahir, Rusların 1916’da Gümüşhane’yi işgaliyle birlikte ailesiyle Tokat’ın Zile ilçesine göç etmek zorunda kaldı. Bu göç sırasında ailenin en küçük çocuğu Talat, vefat etti. Bir süre Zile’de kalan aile, daha sonra İstanbul’un Koca Mustafa Paşa semtine gitti. Büyük zorluklar yaşayan ailenin geçimini en büyük çocuk Hamit Cevdet sağladı. Kibrit satmaktan manifaturacılığa ve pazarcılığa kadar çeşitli işler yapan Hamit Cevdet hem ailesine baktı hem de Vasfi Mahir’in eğitim almasına yardımcı oldu.

İlköğrenimine Zile’de başlayan Kocatürk, İstanbul’a göç etmeleriyle öğrenimine İstanbul Koca Mustafa Paşa Numûne Mektebi'nde devam etti. 1921’de sınavla Darüşşafaka'ya girerek ortaokulu ve liseyi burada okudu. 1927’de Darüşşafaka'dan mezun oldu. Yüksek tahsilini Mülkiye Mektebi'nde yaptı. Okuduğu bütün okulları birincilikle bitiren sanatkâr, 1930’da Mülkiye Mektebi'nden mezun olduktan sonra Ankara ve Kabataş liselerinde staj gördü. Stajının bitmesiyle Edirne, Kastamonu, Malatya, Eskişehir ve İstanbul olmak üzere farklı illerde öğretmenlik ve müdürlük yaptı. 1948-1950 yılları arasında maarif müfettişliği görevinde bulundu ve 1950-1954 yılları arasında da siyasete atıldı. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Gümüşhane milletvekili seçildi. 9. Dönem Gümüşhane Milletvekili olarak meclise girdi ve 2 Mayıs 1954’te milletvekilliği görevi sona erdi. 1954’ten 1961’e kadar Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü'nde edebiyat öğretmenliği yaptı. Edirneli Ataözden ailesine mensup Nezahat Hanım ile evlenen ve Muzaffer Utkan (d. 1937) ile Alev (d. 1939) adlarında iki çocuğu olan Vasfi Mahir, 17 Temmuz 1961 tarihinde kalp krizi neticesinde Ankara’da hayatını kaybetti. 18 Temmuz 1961’de Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi (Atay 2012: 19-32).

Yeğeni Ahmet Erkan Kocatürk’ün “Tam bir devlet adamıdır. Kalender, geniş gönüllü, maddiyata önem vermeyen, dostluklara önem veren, vefalı… Vatanı, milletini seven, millete hizmeti en başa koyan bir adamdır.” (Atay 2012: 33-34) sözleriyle tarif ettiği Vasfi Mahir Kocatürk, edebî hayatına şiir yazmakla başlayıp daha sonra Türk tarih ve edebiyatıyla ilgili tetkik ve araştırmalara yönelir. Yani şiirden edebiyat ders kitaplarına, antolojiden monografiye, çeviriden çocuk hikâyelerine, tarihten edebiyat tarihine kadar birçok eserin sahibidir. Hikmet Dizdaroğlu’nun “Darüşşafakadaki edebiyat öğretmenleri Hüseyin Siret Özsever, onlara güzel şiir yazmayı değilse de, güzel şiiri tanımayı öğretmişti. Son sınıfta edebiyat öğretmenleri değişti. Yeni edebiyat öğretmenleri Tahir Olgun, dersleriyle yetinmiyor, edebiyata hevesli öğrencileri Taşkasap’taki evinde toplıyarak onlarla edebiyat sohbetleri yapıyordu.” (Dizdaroğlu 1954: 6) sözlerinden Kocatürk’ün edebiyata 1926’da Darüşşafaka'daki edebiyat hocaları Hüseyin Siret (Özsever) ve Tâhir’ül Mevlevi (Tahir Olgun) etkisiyle merak saldığını söyleyebiliriz. Mülkiye Mektebi'ndeyken de edebî bilgisini genişletmeye devam eder ve bunun yanında Batı edebiyatına ait eserler okuyarak yabancı dil öğrenmeye önem verir. Fransızca, Almanca, Farsça ve Arapça dillerini bilen Vasfi Mahir’in 1927 yılında Servet-i Fünun dergisinde yazmaya başladığı şiirlerle yazı hayatı başlar. “Gurbette İlk Arkadaş” (küçük hikâye), “Köprüden Kınalı Adaya Yüzerek Geçen Sporcumuz” (hikâye), “Bana Ver Derdini” (şiir), “Zindân” (şiir), “Sürüden Ayrılana” (şiir), “Garip Öldüren Çeşmesi” (manzum hikâye), “Dargın” (manzum hikâye) 1927’de ve “Iztırâp” (şiir), “Uzaktan Uzağa” (şiir), “Sevgili” (şiir), “Abdülhak Hamid’e Cevap” (mektup), “Bir Makalem Münasebetiyle” (açıklama yazısı), “Yeni Bir Münekkide” (deneme) 1928’de Servet-i Fünun dergisinde çıkan şiir ve yazılarıdır (Türk 2018: 13). Ancak esas olarak 1928’de Kenan Hulusi Koray, Muammer Lütfi Bahşi, Ziya Osman Saba, Sabri Esat Siyavuşgil, Yaşar Nabi Nayır, Cevdet Kudret ile birlikte oluşturdukları ve Vasfi Mahir’in “Ahmet Haşim’in dediği gibi Meş’alecilerin en büyük muvaffakiyeti kendilerinden bahsettirebilmek olmuştur. Yedi Meş’ale ne muayyen bir san’at telâkkisinin ifadesi, ne bir edebî okul, ne de fevkalâde bir kıymettir. Yedi Meş’aleciler ondan sonra muhtelif sahalarda eser verdiler. (...) Velhasıl değerlerini bundan sonra göstermeleri beklenebilir. Biz, gençliğin birçok havaî ve geçici temayülleri üstünde asîl bir san’at heyecanı taşıyorduk.” (Atay 2012: 41-42) cümleleriyle açıkladığı Yedi Meşale topluluğu ile adını duyurur. 1928’e kadar yazdığı şiirleri Yedi Meşale ismini taşıyan ortak kitabın “Dağların Derdi” başlıklı bölümünde yayımlar. Böylelikle Servet-i Fünun’dan sonra topluluğun çıkardığı Meşale mecmuasında da şiirleri çıkan Vasfi Mahir, yayın hayatını Muhit, Varlık, İçtihat, Hayat gibi kültür ve sanat dergilerinde sürdürür.

Şiirlerinde halk edebiyatının söyleyişinden etkilenen ve kafiye, redif, hece ölçüsünü -özellikle 14’lü hece ölçüsünü- kullanan Vasfi Mahir, “söyleyiş itibariyle bir yandan halk şiirinin, diğer yandan da Namık Kemal’deki tok ve gür sesin etkisindedir.” (Polat 2002: 142). Türk şiir geleneğinin yanında Batı edebiyatından da yararlanır. “Dağların Derdi”, “Garip Öldüren Çeşmesi”, “Cellâdın Kitabesi”, “Taşçı”, “Sesimi Duymayana”, “Nöbetçi”, “Serenad” gibi toplumsal konulu şiirlerinin yanında “Iztırâp”, “Sürüden Ayrılana”, “Bahar”, “Denizlerin İlâhesi”, “Şairin Ölümü”, “Alevden Mısralar” gibi bireysel konulu şiirleri de vardır. “Ferdi ıstırapları işlediği şiirlerinde sağlam mısra yapısını yakalayabilen Vasfi Mahir Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki milliyetçilik havasını yansıtan epik şiirleriyle Enis Behiç Koryürek’in devamı izlenimini verir.” (Polat 2002: 142). Yeni mecazlar ve yeni söyleyişler peşinde olan şair, “İlerki edebiyatımızda en çok roman ve tiyatronun genişliyeceğini tahmin ederim. Ben şahsi ve hususi olarak yalnız şiirle, daha doğrusu manzum eserle meşgulüm. Bu cins eserler içinde de en fazla epik olanlarını severim. Yalnız epopeye modern ve geniş vasıfları verebilmek şartıyle. Sosyal heyecanlar, ulusal duygular, tarih ve tabiat beni çok alakadar eder. Sıhhatli ferdi ruh terennümlerine de değer veririm. San’atta baş düşmanı olduğum şey anormalliktir. Boyuna ölümden, karanlıktan, hastalıktan, hattâ ufak tefek şeylerden bahseden şiirleri hiç sevmem” (Yazar 1938: 435) diyerek Servet-i Fünun edebiyatının da zeminini oluşturan aşırı duygusallığı, hayata küskünlüğü ve karamsarlığı sevmediğini; tabiattan tarihe, vatan sevgisinden ferdi ıstıraplara kadar geniş bir konu yelpazesinin olduğunu ifade eder. Şiirlerinde halk şiir geleneğinden, tarihten ve destanlardan beslenir. Yedi Meşale’nin “canlılık, samimiyet ve daima yenilik” sloganından hareketle şiirinin temeline insanı ve hayatı alır.

Yedi Meşale topluluğu dağıldıktan sonra şiirin yanında didaktik özellik taşıyan manzum piyesler de kaleme alan Vasfi Mahir Kocatürk, 1933’te 10 İnkılâb ismini taşıyan ilk manzum piyesini yayımlar. İlkokullar için Cumhuriyet Bayramı temsili tek perdelik bir piyestir. Aynı yıl olay örgüsü Kurtuluş Savaşı yıllarında geçen dört perdelik manzum piyesi Yaman’ı ve 306 maniyi kapsayan En Güzel Türk Manileri’ni yayımlayan Kocatürk, epik özellik gösteren ilk şiir kitabı Tunç Sesleri’ni 1935’te Kastamonu’da çıkarır. Otuz dokuz sayfadan ve on bir şiirden oluşan kitabın ilk bölümü “On Yılın Bayramında”, ikinci bölümü “Attilanın Ölümü” ismini taşır. 1935’te yazdığı fakat 1965’te yayımlanan Sanatkâr, Kocatürk’ün sanatkârların hak ettiği değeri göremediğine vurgu yapan tek perdelik manzum piyeslerinden bir diğeridir. İkinci şiir kitabı 1936’da yayımlanan Geçmiş Geceler’dir. Kitap “Geçmiş Geceler 1920-1923”, “Yollarda Soneler”, “Yanımdan Geçenler”, “İçimden Fısıltılar”, “Dağlarda Türküler”, “Sahilde Şarkılar”, “Kapısında Akşamlar”, “Alevden Mısralar”, “İtiraf” olmak üzere dokuz bölümden oluşur. Seksen altı şiire yer verilen kitaptaki şiirlerin çoğu lirik özellik taşısa da kitapta epik tarzda şiirlerin de olduğunu söyleyebiliriz. 1937’de yirmi yedi şiirden oluşan üçüncü şiir kitabı Bizim Türküler yayımlanır. “Türküler” ve “Öyküler” isimlerini taşıyan iki bölüme yer verilen kitaptaki şiirlerin temelinde Anadolu vardır. Bununla birlikte şiirler, lirik ve pastoral tarzda kaleme alınmıştır. 1941’de çocuklara başta vatan sevgisi olmak üzere iyiyi aşılayan bir perdelik ilkokul piyesi Altın Kalem’i neşreder. Yine 1941’de İstiklal Savaşı’nı konu alan yirmi sekiz şiirin bulunduğu dördüncü şiir kitabı Ergenekon, vefatından sonra 1965’te ise ölümünden önce kaleme aldığı son şiirleri ile eski şiirlerinden derlemelerin olduğu otuz dördü yeni doksan bir şiire yer verilen Hayat Şarkıları yayımlanır. “Bu şiirlerde dikkatleri çeken en önemli unsurlar sonsuzluğa ve özgürlüğe ulaşma arzusuyla birlikte tabiatta varlığını yitirme isteğidir.” (Atay 2012: 70). 1970 yılında Vasfi Mahir’in küçük çocuklara hitaben yazdığı ve “Çocuk”, “İmtihanlar”, “Kırmızı Şapkalı Kız”, “Küçük Çamaşırcılar”, “Bir İstirahat Günü”, “On İnkılâb” isimlerini taşıyan, manzum olmayan altı küçük piyese yer verilen Küçük Çocuk Piyesleri çıkar.

Şiir ve piyeslerinin yanında 1940’tan sonra Türk edebiyatı ve tarih üzerine yapılmış araştırma-inceleme kitapları ile dikkat çeken Vasfi Mahir’in Fransız Edebiyatı (1934), Yeni Türk Edebiyatı (1936), Mevlid-i Şerif (1946), Osmanlı Padişahları (1949), Namık Kemal (1955), Namık Kemal’in Şiirleri (1957), Ziya Paşa’nın Şiirleri (1959), Nedim (1961), Büyük Türk Edebiyatı Tarihi (1964), Öğretmenliğin Ruhu (1965) isimlerini taşıyan araştırma-inceleme kitapları vardır. Şiirden sonra edebiyat incelemeleri ile edebiyat tarihçiliğine yönelen, şairliğinden ziyade özellikle edebiyat tarihçiliği ile tanınan Vasfi Mahir Kocatürk büyük bir Türk edebiyatı tarihi yazma amacıyla on beş seneyi aşkın süreyle çalışır ve Nazım Hikmet Polat’ın “Kocatürk, kaleme aldığı Yeni Türk Edebiyatı adlı acemilik dönemi eserini Tekke Şiiri Antolojisi (1955), Saz Şiiri Antolojisi (1963), Türk Edebiyatı Antolojisi (1961), Hikâye Defteri (1956), Şiir Defteri (1956) gibi hazırlayıcı kitaplarından sonra çokça olgunlaştırarak ‘Başlangıcından Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi’ açıklamasıyla Türk Edebiyatı Tarihi’ni kaleme aldı.” (Polat 2002) sözleriyle tanıttığı Büyük Türk Edebiyatı Tarihi (Başlangıçtan Bugüne Türk Edebiyatı Tarihi) isimli eserini hazırlar. Edebiyat tarihi ile ilgili görüşlerini uygulamaya çalıştığı Türk Edebiyatı Tarihi’ni tamamlayamadan vefat eder. Eserin “Giriş”, “Orta Asya’da Türk Edebiyatı”, “Orta Asya ile Anadolu Arasında Türk Edebiyatı” ve “Anadolu’da Türk Edebiyatı” kısımlarının yazarın kendisi tarafından, basıma verilecek şekilde hazır bulunduğunu ancak “14. Yüzyılda Türk Edebiyatı” bölümünden başlayan ve “19. Yüzyılda Türk Edebiyatı”nı içine alan bölümlerin yazar tarafından sıralanmakla ve düzenlenmekle birlikte henüz tam anlamıyla bitirilmediğini, bazı eksikliklerinin olduğunu Vasfi Mahir Kocatürk’ün oğlu Utkan Kocatürk’ten öğreniriz. Utkan Kocatürk, kitabın “Tanzimat’tan Sonra Türk Edebiyatı”, “Edebiyat-ı Cedide”, “20. Yüzyılda Türk Edebiyatı” ve “Modern Türk Edebiyatı” bölümlerinin de Vasfi Mahir’in notlarından yararlanılarak fakat tahlil ve tenkide kaçmamak şartıyla oluşturulduğunu da dile getirir (Yazbahar 2015: 341). Kitabında “Türk edebiyatını bir bütün olarak gören ve edebiyat tarihine de bu doğrultuda yaklaşan yazar, bugünkü edebiyatın, “gittikçe tekâmül edip Osmanlı edebiyatına doğru yükselen halk edebiyatı”, “gittikçe millileşip halka doğru inen Osmanlı edebiyatı” ve “Garp tesiri” olmak üzere üç cereyanın birleşmesiyle belirli bir biçim ve varlık kazandığını; dolayısıyla da eski Türk tarihi, yeni milli hayat ve Batı medeniyetinden gıda aldığını dile getirir.” (Yazbahar 2015: 340).

Yeni Türk Edebiyatı kitabında Yeni Türk edebiyatının sınırlarını belirlemeye çalışır. Kitap; “Üç Büyük Öncü” - 1. Mehmet Emin, 2. Ömer Seyfettin, 3. Ziya Gökalp, “Hece Veznini İlk İşleyenler”, “Ömer Bedrettin ve Yerli Duygu”, “Necip Fazıl ve Ruhun Şiiri”, “Yedi Meşale ve Meşaleciler”, “Nâzım Hikmet ve Serbest Nazım”, “Elenizm ve Salih Zeki”, “Kadın Şairler”, “Nesir Halinde Şiirler”, “Roman ve Hikâye”, “Tiyatro”, “Hitabet ve Konferans, Tarih, Tenkid-Müsahabe-Tedkik-Hatırat-Seyahat”, “Son Söz” bölümlerinden oluşan bir edebiyat tarihidir. “XIX. Asır”, “Parnasiyen’ler”, “Sembolizm”, “En Son Cereyanlar”, “XIX. Asır Edebiyatında Roman”, “XIX. Asır Fransız Edebiyatında Tiyatro”, ve “Komedi” bölümlerinin yer aldığı Fransız Edebiyatı’nda Fransız edebiyatının genel görünümünü veren yazar, farklı edebî akımlardan ve önemli gördüğü sanatkârlardan bahseder. Namık Kemal’de Namık Kemal’in hayatını roman havasında anlatan Kocatürk, Namık Kemal’in Şiirleri’nde Namık Kemal’in hayatını ele alarak şiirlerini “âşıkane, hâkimane, vatan ve çeşitli şiirler” başlıkları altında tasnif edip inceler. Ziya Paşa’nın Şiirleri’nde, Ziya Paşa’nın Terci-i Bent, Terkib-i Bent, Zafernâme, Harabat Mukaddimesi gibi şiirlerinin ve gazellerinin incelenmesine yer verir.