Madde Detay

Gaziantep'te doğan sanatçı, Antep’in ilk dokumacılarından olan Hasan Tahsin Bey’in ve Antep’in il dışından (Eskişehir) gelen ilk gelini olarak bilinen Fatma Hanım’ın üç erkek çocuğundan (Ülkü, Aykut, Tankut) yaşça büyük olanıdır. Ülkü Tamer’in babası Hasan Tahsin Bey, “Antep muhasarasında Fransızlara karşı mücadele eden direnişçilerdendir. Camilerdeki kurşunları eriterek cephane yapıp düşmana kurşun atan Mağarabaşı grubunda yer almış, İstiklal madalyasıyla ödüllendirilmiştir” (Kaya, 2016: 8). O yıllarda, annesi Fatma Hanım ise “Muazzez Tahsin’den, Kerime Nadir’den Cronin’e, Margaret Windsor’a, belki inanmayacaksınız, Anotole France’a” (Andaç, 2006: 17) kadar önemli sanatçıların eserlerini okuyarak çocuklarının gelişimine katkıda bulunmaya özen gösterir.

Babasının,ailesiyle olan ‘yabancı gelin’ tartışmasından olsa gerek annesinin akrabaları ve babasının arkadaş çevresiyle vakit geçirerek yetişen Tamer; “1993-1944 eğitim ve öğretim yılında Gaziantep Dayı Ahmet Ağa İlkokulu'nda eğitimine başlamıştır. İlkokulu bitirdikten sonra kendini 1949’da İstanbul Robert Koleji’nde bulur. Ortaoğrenimi için geldiği bu okulda yatılı kalır" (Kaya, 2016: 13). 1958 yılında Robert Koleji'nden mezun olduktan sonra “İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine kaydını yaptırmış; ancak fakülteye bir türlü içi ısınamayınca derslere girmeyi bırakmış, daha sonra da Hukuk Fakültesinden kaydını sildirmiştir” (Kaya, 2016: 15). 1961 yılından itibaren yükseköğrenimine İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, Gazetecilik Enstitüsü'nde devam eden sanatçı 1963'te mezun olur.

Şiir, öykü, deneme, anı, antoloji gibi eserleri Türk edebiyatına kazandırırken çeviri kitaplarıyla da Batı edebiyatının Türk edebiyatı içerisinde tanınmasına katkıda bulunan isimlerden biri konumundadır. Yetmişin üzerinde kitap çevirisi yapan sanatçı; aynı zamanda çevirmen, oyuncu, yayıncı, film ithalatçısı, gazeteci kimlikleriyle de tanınır.

Lise yıllarından başlayarak hayatının sonuna kadar özellikle şiirle birlikte yaşam süren Tamer, sahne ve sinema oyunculuğu da yapar. Ben Öldükçe Yaşarım (1965), Nikahsızlar (1966), Sis (1988) gibi sinema filmlerinde oyunculuk yapan Tamer; Keşanlı Ali Destanı (2011), Yabancı Damat (2004), Arka Sokaklar (2006) gibi dizilerde rol alır. Ayrıca, “toplumsal sorunları kaleme aldığı şiirlerindeki düz anlatımı ve içten söyleyişi Üşür Ölüm Bile, Gül Dikeni, Memik Oğlan, Güneş Topla Benim İçin, Bu Toprakta Kalır Adın(Ağıt) gibi şiirlerinin” (Özkara, 2014: 4) bestelenmesiyle taçlandırılır.

Sabah, Radikal ve Milliyet gibi birçok gazetede köşe yazarlığı yapar. ONK Telif Hakları Ajansı’nda çalışır. Milliyet Yayınlarını, Milliyet Çocuk, Milliyet Sanat Dergisi ve Sanat Olayı Dergisini yönetir.

Ülkü Tamer ön plana çıktığı şiir ve çeviri çalışmalarıyla 1965 yılında ‘Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü Edith Hamilton’dan ‘Mitologya’ çevirisi ile alırken, 1967’de Yeditepe Şiir Armağanı’nı ‘İçime Çektiğim Hava Değil Gökyüzüdür’ isimli şiir kitabı ile almaya hak kazanır. 1991 yılında ‘Alleben Öyküleri’ ile Yunus Nadi Öykü Armağanı’nı alan sanatçı, 2004 yılında PEN Yazarlar Derneği Dünya Şiir Günü’nde, Şiir Büyük Ödülü’ne layık görülür. Macaristan Kültür Bakanlığı Endre Ady Ödülü’ne layık görülen sanatçı” (Özkara, 2014: 1) son yıllarda ise sırasıyla Dionysos Onur Ödülü’nü (2008), Edebiyat Mevsimi Büyük Ödülleri’nin Şiir Ödülü’nü (2010), 6. Çukurova Ödülü’nü (2014), 9. Melih Cevdet Anday Şiir Ödülü’nü, Necatigil Şiir Ödülü’nü (2015) alır.

Şiir, öykü, deneme, anı, antoloji, tiyatro türlerinde eserleri bulunan sanatçının; bunların dışında eğitim içerikli kültür-sanat kitapları, çocuk kitapları, derleme kitapları, senaryoları ve çeviri kitapları bulunsa da Türk edebiyatı içerisinde Tamer daha çok şair kimliğiyle ön plana çıkar. Ülkü Tamer, “1960 sonrası Türk edebiyatının ve şiirinin içinde yer alarak, İkinci Yeni Şiir hareketinin temsilcilerinden biri olarak bilinir. Batı’yı ve Batı edebiyatını çok iyi tanıyan sanatçı, biçim ve konu açısından edindiği bilgileri Türk edebiyatına kazandırmayı başarır. Bunu yaparken her iki bakımdan da son derece dikkatli bir tutum sergileyen Tamer’in, zengin imge dünyası” (Özkara, 2014: 1) eserlerinde yansıtılır.

“Keskin bir ironiyle örülmüş derin acıların ve beşeri trajedilerin dile getirildiği şiirleriyle ön plana çıkan şairin ilk şiiri, 1954’te Kaynak Dergisi’nde yayımlanan ‘Dünyanın Bir Köşesinden Lucia’dır. Pazar Postası, Yelken, Yeditepe, Kaynak, A, Yeni Dergi, Sanat Olayı, Papirüs gibi dergilerde şiirleri yayımlanır. Bu dergilerin içinden en zor şartlarda ve hareketin öncülerini en toplayıcı olan Papirüs’ü Cemal Süreya ile birlikte eski bir halı satarak” (Özkara, 2014: 2) okurla buluştururlar.

Soğuk Otların Altında (1959) ismiyle ilk şiir kitabını yayımlatan sanatçı; daha sonra Gök Onları Yanıltmaz (1960), Ezra ile Gary (1962), Virgülün Başından Geçenler (1965), İçime Çektiğim Hava Değil Gökyüzüdür (1966), Sıragöller (1974), Seçme Şiirler (1981), Antep Neresi (1986) isimli şiir kitaplarını okura sunar. 1986 yılında o güne dek yazdığı tüm şiirlerine yer verdiği Yanardağın Üstündeki Kuş isimli kitabını yayımlatır ve son olarak Bir Adın Yolculuktu (2014) isimli şiir kitabıyla henüz son sözünü söylemediğini imleyerek tüm şiirlerini, Güneş Topla Benim İçin (2014) isimli kitabında bir araya getirir.

Şiiri, kendi imge dünyasında biçimlendiren Tamer; çocukluğunun Antep’te geçmesi, sonrasında da memleketini sık sık ziyaret etmesi ve Zülfü Livaneli gibi sanatında folklorik ögelerden yararlanan sanatçılarla olan dostluğundan dolayı “geleneği tümüyle dışlayarak içsel, bireyci bir şiir anlayışına” (Korkmaz, 2011: 284) sahip İkinci Yeni şiir hareketinin sanatçılarından ayrılır. Özellikle Antep Neresi adlı şiir kitabında yer alan şiirlerinin bir çoğu “ilk okunuşta anlaşılan şiire, İkinci Yeni karşıdır” (Bezirci, 1996: 115) fikrinin uzağındadır. Buna rağmen bir söyleşisinde dile getirdiği “imzalarını ilk gördüğüm bazı şairlere bakıyorum. Pırıltılar taşıyorlar, kişilik belirtileri var; ama orada kalacakları belli. Çünkü şiirimizi bilmiyorlar. Şiirin temel araçlarını bilmiyorlar. Kimi vezinle yazmaya özeniyor, vezin nedir bilmiyor. Kimi kafiye tutturmaya özenmiş, kafiyenin temel ilkelerinden habersiz, ‘geliyorum’ ile ‘gidiyorum’u kafiye sanıyor” (Akkanat, 2002: 175) ifadeleri O’nun, şiir konusunda genellikle titiz ve kuralcı bir tutum takındığına gönderme yapar. Bu bağlamda, “şiirlerinde kullandığı bazı imgeleri, kendisinden başkasının anlamakta güçlük çekeceğini ifade eden Ülkü Tamer, yalın bir dil kullandığı şiirlerinde toplumsal kaygılar ve düşünce öğelerine ağırlık verir. Çağdaş İngiliz şiirini yakından takip ederken imge dünyasının zenginliği ile ele aldığı şiirlerinde ise kapalı şiir anlayışının en kusursuz örneklerini” (Özkara, 2014: 3) sunar.

Şiirlerinin önemli bir bölümünde “uyanış çağrısında bulunan Ülkü Tamer, sürekli ‘çarşıdan dağlara’ (şehirden köye / kalabalıktan sessizliğe) kaçma çabasındadır. İkinci Yeni şairlerinin çoğunda olduğu gibi modernizm ile birlikte yalnızlaşan bireyin, kentin samimiyetsiz ve boğucu ilişkiler ağından kurtulma” (Özkara, 2014: 4) arzusunun şiirle ifade bulmuş hali olan bu durum; aynı zamanda, Tamer’in şiirlerinde sık sık karşılaşılan kalabalığın, yitik ortamını imler. Kentin, kalabalığın ve/ya toplumun tüketici yüzüyle baş edemeyen “insanın varoluşsal sorununu ölüm izleği çerçevesinde işleyen şair”, bunu yaparken adeta “insanın içsel bir resmini çizer” (Aşkaroğlu, 2016: 153). Her ne kadar çoğunlukla ölüm izleğini işlese de İkinci Yeni şiir hareketinin “en çocuksu şairi” olan sanatçının “şiirlerinde, çocuklar ve tabiat arasında bir bütünlük oluşturduğu görülür. Sanatçı, söz konusu şiirlerini geniş bir ufku tarayarak biriktirdikleriyle kaleme alırken duygularını hiç zorlanmadan, rahatça şiire dönüştürebilir” (Özkara, 2014: 3). İzleksel olarak önem verdiği konuların yanında teknik anlamda da çağdaşlarından farklı bir tutum sergileyen Tamer, “ikinci yeni şairleri arasında, dörtlük birimiyle yazdığı şiirler bakımından ayrı bir” (Akkanat, 2002: 236) yere sahiptir. Ayrıca, “humor ve şaşırtmaca özelliklerini bazı yerlerde İngilizce söz dizimini Türkçeye aktarmanın yarattığı ilginçlikle sağlarken; duyarlılığı, sözcükleri ve benzetmeleriyle kendinden sonraki kuşağın önemli isimlerinden olan Refik Durbaş ve İsmet Özel’i” (Özkara, 2014: 4) etkiler.